Με σχετικό αίτημα της η ΑΜΚΕ Παιδί με 2 Γονείς την 1η Μαρτίου 2022 προς το Πρωτοδικείο Πειραιά έλαβε πρόσβαση σε αποφάσεις που αφορούν σε θέματα επιμέλειας τέκνων πριν και μετά την εφαρμογή του Ν.4800/21. Το αίτημα έγινε δεκτό από τον Πρόεδρο πρωτοδικών Πειραιά και η διαδικασία ανάκτησης αποφάσεων διήρκησε μέχρι τον Ιανουάριο του 2023.
Σκοπός του αιτήματος ήταν η διεπιστημονική μελέτη της εφαρμογής του νόμου σε συνεργασία με την κα. Κονδύλη Ιωάννα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αστικού Δικαίου, Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ, τον κο. Καραμανώλη Γεώργιο, Αναπληρωτή Καθηγητή Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Βιέννης Αυστρίας, τον κο. Καλαϊτζάκη Ευάγγελο, Αναπληρωτή Καθηγητή Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης, την κα. Δάλλα Χριστίνα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η μελέτη διήρκησε ένα χρόνο σε επίπεδο συλλογής και αποδελτίωσης αποφάσεων. Την τεχνική διαχείριση ανέλαβαν οι συνεργαζόμενοι δικηγόροι Κωνσταντίνα Κουραχάνη και Βασίλειος Ανθυμίδης.
Η μελέτη παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο Διεθνές Συνέδριο Κοινής Ανατροφής που διεξήχθη στην Αθήνα, 5, 6 και 7 Μαΐου 2023, φέροντας τον τίτλο «Νόμος 4800/2021 για τη συνεπιμέλεια στην Ελλάδα: game-changer ή ευχολόγιο;», όπου παρουσιάστηκε από τον Δρ. Καλαϊτζάκη Ευάγγελο, Αναπληρωτή Καθηγητή Ιατρικής Σχολής, Πανεπιστημίου Κρήτης.
Εισαγωγή: Με το ν.4800/2021 που ισχύει από τις 16.9.2022 η ελληνική πολιτεία θέλησε να εναρμονίσει το οικογενειακό δίκαιο με τις συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης και με τις σύγχρονες απόψεις της Ψυχολογίας, οι οποίες επισημαίνουν τον ισότιμο ρόλο των δύο γονέων στην ανατροφή των παιδιών. Ο νέος νόμος ορίζει ότι οι γονείς, ακόμη και μετά από ένα χωρισμό, «εξακολουθούν να ασκούν από κοινού και εξίσου τη γονική μέριμνα», καθώς και ένα ελάχιστο μαχητό τεκμήριο επικοινωνίας με τον κάθε γονέα που αφορά το 1/3 του συνολικού χρόνου του παιδιού. Με την παρούσα μελέτη, επιχειρήσαμε να αποτυπώσουμε τον τρόπο εφαρμογής του νέου νόμου κατά το πρώτο έτος εφαρμογής του, αλλά και τους λόγους παρέκκλισης από αυτόν.
Μέθοδος: Ψευδο-ανωνυμοποιημένα αντίγραφα όλων των δικαστικών αποφάσεων επί αγωγών σχετικών με την άσκηση γονικής μέριμνας, επιμέλειας και διατροφής που συζητήθηκαν στο Πρωτοδικείο Πειραιώς μετά την έναρξη ισχύος του ν.4800/2021 χορηγήθηκαν από τη γραμματεία του πρωτοδικείου (271 τυχαία δείγματα). Στοιχεία αναφορικά με την ημερομηνία συζήτησης, τον αριθμό, το φύλο και την ηλικία των εμπλεκόμενων παιδιών, των αιτημάτων και αποφάσεων απόδοσης της επιμέλειας, καθώς και του οριζόμενου χρόνου ανατροφής με τον κάθε γονέα αντλήθηκαν από τις αποφάσεις. Το επεξεργαζόμενο δείγμα αφορούσε σε τουλάχιστον ένα ανήλικο τέκνο (σύμφωνα με το κείμενο της απόφασης), σε αποφάσεις ασφαλιστικών μέτρων (και πρωτόδικων αγωγών) ανεξάρτητα από το πότε είχαν κατατεθεί. Τα στοιχεία που καταγράφηκαν ήταν η ημερομηνία συζήτησης, ο αριθμός, το φύλο και ηλικία των παιδιών, αιτήματα και αποφάσεις απόδοσης επιμέλειας, οριζόμενος χρόνος ανατροφής με τον κάθε γονέα.
Αποτελέσματα: Εντοπίστηκαν 89 αποφάσεις ασφαλιστικών μέτρων που αφορούσαν συνολικά 181 παιδιά (1-18 ετών, 36% προϋπήρχε διαζύγιο, 8% εκτός γάμου). Στοιχεία για τη διεκδίκηση της επιμέλειας υπήρχαν σε 70/89(79%) αποφάσεις. Την επιμέλεια διεκδικούσε η μητέρα στις 47/70(67%), ο πατέρας στις 11/70(16%), ενώ και οι δύο γονείς στις 12/70(17%) των περιπτώσεων. Συνεπιμέλεια διεκδίκησαν 21 πατέρες(24%) κυρίως ως επικουρικό αίτημα (13/21) και καμία μητέρα.
Η επιμέλεια αποδόθηκε αποκλειστικά στη μητέρα στο 83%, στον πατέρα στο 4,5%, ενώ από κοινού και στους δύο γονείς στο 9%. Μεταξύ των περιπτώσεων που διεκδικούνταν η επιμέλεια και από τους δύο γονείς ή υπήρχε αίτημα συνεπιμέλειας (n=27, 39%), oι κύριοι λόγοι απόδοσης της αποκλειστικής επιμέλειας ήταν οι συνθήκες διαβίωσης ή το συμφέρον του παιδιού (15%), η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των γονέων (19%), η συναίνεση του έτερου γονέα στο δικαστήριο (7%) και οι υπάρχοντες δεσμοί του παιδιού με τον ένα γονέα (7%). Σε μια περίπτωση (3,7%) ο αναφερόμενος λόγος ήταν η άσκηση ενδοοικογενειακής βίας, σε 11% άλλοι αόριστοι λόγοι ενώ στο 7% δεν υπάρχει αιτιολόγηση. Σε 2/8 περιπτώσεις η συνεπιμέλεια ήταν ισόχρονη. Ο μέσος χρόνος ανατροφής (% διανυκτερεύσεων ανά έτος) που αποδόθηκε στον μη ασκούντα/μη διαμένοντα με το παιδί γονέα, στις υπόλοιπες περιπτώσεις, ήταν 16% (0-39%). Μόνο ένας γονέα είχε χρόνο επικοινωνίας ≥1/3.
Συμπεράσματα: Σε 4/10 περιπτώσεις αιτήσεων επιμέλειας, υπάρχει αίτημα συνεπιμέλειας ή αποκλειστικής επιμέλειας και από τους 2 γονείς. Συνεπιμέλεια αποδίδεται μόνο στο 9% επί του συνόλου των εκδικαζόμενων υποθέσεων και εξαιρετικά σπάνια είναι ισόχρονη (n=2 από τους 8). Ακόμη σπανιότερα οι αναφερόμενοι λόγοι αποκλειστικής επιμέλειας σχετίζονται με την ακαταλληλότητα ενός γονέα. Ο χρόνος επικοινωνίας του μη ασκούντος την επιμέλεια γονέα εξακολουθεί να κινείται σε επίπεδα πολύ κατώτερα του 1/3 του συνολικού χρόνου.
Επισυνάπτεται αίτημα προς το Πρωτοδικείο Πειραιά.
Αίτημα-Έρευνας-Αποφάσεων