2022-09-19 Κύπρος – Υπόμνημα Επιτρ. Ανθρ.Δικαιωμάτων

Υπόμνημα της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού,

Δέσπως Μιχαηλίδου, στη συζήτηση του θέματος:

 

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά θύματα γονικής αποξένωσης και επιβαλλόμενες διαδικασίες από το κράτος για την προστασία τους

 

Συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ίσων Ευκαιριών μεταξύ Ανδρών και Γυναικών

 

Δευτέρα, 19 Σεπτεμβρίου  2022

 

Η γονική αποξένωση αποτελεί από την έναρξη λειτουργίας του Θεσμού, ζήτημα για το οποίο υποβλήθηκαν στο Γραφείο μου μέχρι και σήμερα, πληθώρα παραπόνων για το χειρισμό που τυγχάνουν από τις καθ’ ύλην αρμόδιες Υπηρεσίες, κυρίως γύρω από (1) την ανάγκη αποκατάστασης της σχέσης παιδιού- γονέα, όταν αυτή έχει επηρεαστεί αρνητικά από τη στάση/ κατάσταση του γονέα με τον οποίο το παιδί διαμένει, (2) την ανάγκη ομαλής και συστηματικής τήρησης διαταγμάτων επικοινωνίας παιδιού- γονέα, και (3) την ανάγκη προστασίας του επηρεαζόμενου παιδιού από πράξεις ή παραλείψεις του ενός γονέα, στην προσπάθεια του ενός γονέα να το αποξενώσει από τον άλλον.

Η ενασχόληση του Θεσμού με το ζήτημα της γονικής αποξένωσης δεν τηρείται μόνο στο πλαίσιο των ελεγκτικών αρμοδιοτήτων της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού (εφεξής η Επίτροπος) σε κρατικές Υπηρεσίες αλλά και στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων που της παρέχει ο περί Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού Νόμος του 2007, ο οποίος τροποποιήθηκε, για τη νομική εκπροσώπηση παιδιών σε δικαστικές διαδικασίες. Ως εκ τούτου, εκπροσωπεί παιδιά σε υποθέσεις γονικής μέριμνας, που πληρούν την προϋπόθεση που προνοεί ο Νόμος που αφορά σε ύπαρξη σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ γονέων και παιδιού, εκ των οποίων το σύνηθες ζήτημα προς θεραπεία αποτελεί η γονική αποξένωση παιδιού από το γονέα με τον οποίο δεν διαμένει.

 

Έχοντας, ως εκ τούτου, διαμορφώσει μέσα από μακροχρόνια διερεύνηση, πλήρη εικόνα της ταλαιπωρίας που βιώνει ένα παιδί, όντας στη μέση της μεταξύ των γονέων του διαμάχης, πριν, κατά τη διάρκεια αλλά και μετά την εξέταση υποθέσεων γονικής μέριμνας από το Δικαστήριο, το Γραφείο μου δημοσιοποίησε, τις ακόλουθες Θέσεις, Έκθεση και επιστολή Αξιολόγησης, οι οποίες αποστάληκαν στις αρμόδιες Αρχές/ Υπηρεσίες για δικές τους ενέργειες[1]:

• «Θέση της Επιτρόπου αναφορικά με το ρόλο των κρατικών υπηρεσιών σε περιπτώσεις προβλημάτων επικοινωνίας παιδιού-γονέα του οποίου οι γονείς είναι σε διάσταση ή διαζευγμένοι- Ιούλιος 2012».
• «Θέση της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού Λήδας Κουρσουμπά αναφορικά με τις υπηρεσίες που παρέχουν οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας σε παιδιά και τις οικογένειές τους στους τομείς της πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης- Απρίλιος 2017».
• «Έκθεση της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, Λήδας Κουρσουμπά αναφορικά με το ρόλο των κρατικών Υπηρεσιών σε περιπτώσεις προβλημάτων επικοινωνίας παιδιού- γονέα του οποίου οι γονείς είναι σε διάσταση ή διαζευγμένοι- σε συνέχεια της Θέσης του 2012 – Οκτώβριος 2018».
• «Επιστολή Αξιολόγησης Επιτρόπου: Διερεύνηση χειρισμού των ΥΚΕ και της Αστυνομίας στις περιπτώσεις παιδιών που επηρεάζονται σε υποθέσεις διεκδίκησης γονικής μέριμνας στο Δικαστήριο, με παρακοές στα προσωρινά διατάγματα, 9/06/2021».

 

Έχοντας ως πυξίδα τα προαναφερθέντα κείμενα, οι διαχρονικές διαπιστώσεις του Θεσμού γύρω από το χειρισμό της γονικής αποξένωσης, συνοψίζονται στις ακόλουθες:

1. Aπουσία έγκαιρων και εξειδικευμένων υπηρεσιών πρωτογενούς παρέμβασης με σκοπό την πρόληψη της γονικής αποξένωσης σε διυπηρεσιακό επίπεδο.
2. Ανάγκη θεσμοθέτησης διεπαγγελματικής συνεργασίας και συντονισμού μεταξύ Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας και Αστυνομίας και συστέγασης τους σε εξειδικευμένη δομή για το χειρισμό περιπτώσεων με γονική αποξένωση.
3. Απουσία πρωτοκόλλου διεπαγγελματικής διαχείρισης οικογενειών που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της γονικής αποξένωσης.
4. Ανάγκη αναθεώρησης νομοθεσίας που διέπει το οικογενειακό δίκαιο ώστε να επιτυγχάνεται ταχύτερη εκδίκαση υποθέσεων, θεσμοθέτηση διαδικασίας Προσδιορισμού του Συμφέροντος του Παιδιού, εμπλοκή Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων τόσο στη φάση αξιολόγησης όσο και στη θεραπευτική παρέμβαση σε οικογένειες, διεύρυνση εξουσιών των Δικαστηρίων προκειμένου να εκδίδονται διατάγματα αξιολόγησης εμπλεκόμενων μερών ή/και συμμετοχής τους σε θεραπευτικά προγράμματα κ.α.
5. Ανάγκη εφαρμογής του Νόμου για τη Διαμεσολάβηση σε Οικογενειακές Υποθέσεις.
6. Απουσία εξειδικευμένων προγραμμάτων εκπαίδευσης σε γονείς που ασκούν αναποτελεσματικές ή ακατάλληλες τεχνικές άσκησης του γονικού τους ρόλου, καθώς και προγραμμάτων αποκατάστασης της σχέσης παιδιού – αποξενωμένου γονέα.

 

Πρόκειται, δυστυχώς, για ένα εξειδικευμένο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα μεγάλος αριθμός παιδιών, για τα οποία όπως έχω διαπιστώσει δεν υπάρχει σταθερή διεπαγγελματική παρακολούθηση  και αξιολόγηση των επιπτώσεων της κατάστασης την οποία βιώνουν, προκειμένου οι επαγγελματίες να είναι σε θέση να τεκμηριώσουν και να δικαιολογήσουν την ανάγκη αποτελεσματικών και έγκαιρων μέτρων προστασίας τους από τη στάση του αποξενωτικού γονέα.

 

Ως Γραφείο ζητήθηκαν στο παρελθόν από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Επιτρόπων για το Παιδί οι καλές πρακτικές άλλων χωρών σε ότι αφορά κυρίως την επιβολή διαταγμάτων γονικής μέριμνας από τις αρμόδιες διωκτικές και άλλες Αρχές σε περιπτώσεις που αυτά δεν τηρούνται λόγω γονικής αποξένωσης, οι οποίες λόγω και των διαφορών τους στον τρόπο σύστασης και οργάνωσης των Υπηρεσιών/ Αρχών τους με αυτές του δικού μας Κράτους, κρίθηκε ότι δεν μπορούσαν να αξιοποιηθούν.

 

Όπως προκύπτει από τη σύγχρονη βιβλιογραφία[2],[3] αναφορικά με τη διαδικασία που συστήνεται να ακολουθείται όταν ένα παιδί μετά το χωρισμό των γονέων του αρνείται την τήρηση επαφής και επικοινωνίας με τον γονέα που δεν μένει μαζί, προέχει η διενέργεια αξιολόγησης όλων των εμπλεκόμενων μερών (συμπεριλαμβανομένου και του παιδιού) με στόχο την αιτιολόγηση αυτής του της στάσης. Η εξακρίβωση της αιτίας της άρνησης ενός παιδιού κατευθύνει αναλόγως τους ειδικούς να καταλήξουν στο είδος της παρέμβασης που χρειάζεται. Σε περίπτωση που διαγνωστεί ότι η άρνηση του παιδιού να έχει επαφή με τον γονέα οφείλεται στη γονική αποξένωση, αξιολογείται το «μέγεθος» της (ήπια, μέτρια, σοβαρή) και αναλόγως η βιβλιογραφία συστήνει συγκεκριμένες παρεμβάσεις τόσο νομικές όσο και θεραπευτικές.

 

Σύμφωνα με θέση των ΥΨΥΠΕ, όπως μου τέθηκε σε απαντητική επιστολή[4] σε συνέχεια δικής μου παρέμβασης, σημαντική κατευθυντήρια οδηγία που προκύπτει από τη βιβλιογραφία για τη διαχείριση περιπτώσεων γονικής αποξένωσης,  είναι η αφαίρεση της επιμέλειας των παιδιών από τον γονέα ο οποίος ενεργεί με τρόπο που ενισχύει την αποξένωσή τους από τον άλλο γονέα. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, όπως αναφέρουν, η επιμέλεια ανατίθεται είτε στον αποξενωμένο γονέα είτε στις κρατικές κοινωνικές υπηρεσίες. Παράλληλα γίνονται συστάσεις για εμπλοκή όλων των μελών της οικογένειας σε ψυχολογική θεραπεία η οποία να στοχεύει στην αποκατάσταση των σχέσεων τους. Ακόμα, εντοπίζονται εισηγήσεις για νομική κατοχύρωση της ψυχολογικής θεραπείας για την αποκατάσταση της αποξένωσης, ούτως ώστε να διασφαλίζεται η συνεργασία όλων των μελών. Σημειώνεται ότι σε διεθνές επίπεδο παρατηρείται η ανάπτυξη εξειδικευμένων θεραπευτικών μοντέλων βασισμένων στις αρχές της συστημικής θεραπείας για την αντιμετώπιση των περιπτώσεων γονικής αποξένωσης.

 

Σύμφωνα με Νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων  (ΕΔΑΔ) σε υποθέσεις οικογενειακού δικαίου[5],[6], στο πλαίσιο των οποίων το ΕΔΑΔ καταδίκασε την Κροατία και τη Βουλγαρία, αναγνωρίστηκε ότι:

1. Οι Αρχές οφείλουν να λαμβάνουν όλες τις απαραίτητες ενέργειες και μέτρα ούτως ώστε να διασφαλίσουν την επανένωση ή/ και επανασύνδεση παιδιού με τον γονέα του, σύμφωνα με την Αρχή του Συμφέροντος του Παιδιού.
2. Σε περίπτωση άρνησης του ίδιου του παιδιού για επικοινωνία με το γονέα, θα πρέπει να διερευνώνται οι λόγοι τέτοιας άρνησης.
3. Θα πρέπει οι Αρχές να παρέχουν εξειδικευμένη και στοχευμένη υποστήριξη στα παιδιά ώστε να βοηθηθούν στην επικοινωνία τους με τον γονέα από τον οποίο ενδεχομένως να έχουν αποξενωθεί ή εν πάση περιπτώσει γίνεται προσπάθεια αποξένωσης.
4. Θα πρέπει όλες οι Αρχές, περιλαμβανομένων και των δικαστικών Αρχών, να ενεργούν συντονισμένα, να υπάρχει αποτελεσματική παρακολούθηση της κατάστασης ούτως ώστε να επιτευχθεί το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.

 

Εισηγήσεις Επιτρόπου:

1. Θεσμοθέτηση διεπαγγελματικής συνεργασίας και συντονισμού επαγγελματιών των ΥΚΕ, ΥΨΥΠΕ και Αστυνομίας, οι οποίοι να συστεγάζονται σε εξειδικευμένη δομή για την εξατομικευμένη διαχείριση περιπτώσεων γονικής αποξένωσης.
2. Δημιουργία πρωτοκόλλου διεπαγγελματικής διαχείρισης, σύμφωνα με την προτεινόμενη από τους ειδικούς, βιβλιογραφία, περιπτώσεων οικογενειών που απευθύνονται στις αρμόδιες Υπηρεσίες λόγω άρνησης παιδιού να έχει επαφή με έναν εκ των γονέων του ή/ και για τις οποίες έχει ήδη διαπιστωθεί η ύπαρξη γονικής αποξένωσης.
3. Επένδυση κονδυλίων για την εκπαίδευση και κατάρτιση επαγγελματιών των ΥΚΕ, ΥΨΥΠΕ, Αστυνομίας για την καλλιέργεια συναντίληψης γύρω από τη γονική αποξένωση.
4. Δημιουργία έγκαιρων και εξειδικευμένων υπηρεσιών πρωτογενούς παρέμβασης με σκοπό την πρόληψη της γονικής αποξένωσης σε διυπηρεσιακό επίπεδο.
5. Εκσυγχρονισμός του Οικογενειακού Δικαίου με τρόπο που να επιτυγχάνεται ταχύτερη εκδίκαση υποθέσεων γονικής μέριμνας και παρακοής διαταγμάτων γονικής μέριμνας, θεσμοθέτηση διαδικασίας Προσδιορισμού του Συμφέροντος του Παιδιού, εμπλοκή Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων τόσο στη φάση αξιολόγησης όσο και στη θεραπευτική παρέμβαση σε οικογένειες, διεύρυνση εξουσιών των Δικαστηρίων προκειμένου να εκδίδονται διατάγματα αξιολόγησης εμπλεκόμενων μερών ή/και συμμετοχής τους σε θεραπευτικά προγράμματα.
6. Στο πλαίσιο αναθεώρησης του οικογενειακού δικαίου, να εισαχθούν πρόνοιες στον περί Σχέσεων Γονέων και Τέκνων Νόμο, που να προβλέπει ρητά ότι, σε περιπτώσεις που υπάρχει διάγνωση σοβαρής γονικής αποξένωσης και έχει εξαντληθεί η χρήση άλλων μέτρων με σκοπό την αποκατάσταση της σχέσης παιδιού – αποξενωμένου γονέα, το Δικαστήριο να μπορεί είτε κατόπιν αίτησης είτε αυτεπάγγελτα να εκδίδει διάταγμα προσωρινής απομάκρυνσης του παιδιού και να τοποθετείται είτε με τον αποξενωμένο γονέα είτε σε εναλλακτικό πλαίσιο φροντίδας (π.χ κρατικό Ίδρυμα ή αναδοχή).
7. Δημιουργία προγραμμάτων ψυχο- εκπαίδευσης σε γονείς που ασκούν αναποτελεσματικές ή ακατάλληλες τεχνικές άσκησης του γονικού τους ρόλου, καθώς και εξειδικευμένων προγραμμάτων βασισμένων στις αρχές της συστημικής θεραπείας για την αντιμετώπιση κάθε διαβάθμισης της γονικής αποξένωσης (ήπιας, μέτριας, σοβαρής) και αποκατάσταση της σχέσης παιδιού- αποξενωμένου γονέα.

 

[1] Οι Θέσεις, Έκθεση και Επιστολή Αξιολόγηση βρίσκονται αναρτημένες στην ιστοσελίδα της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού www.childcom.org.cy, στο σύνδεσμο «Για Ενήλικες/ Η άποψη της Επιτρόπου/Επίσημες Θέσεις/ Εκθέσεις/ Πορίσματα της Επιτρόπου/ Παιδιά και Οικογένεια»

[2] Joshi, A. (2021). Litigating Parental Alienation: Evaluating and Presenting an Effective Case in Court. American Bar Association

[3] Lorandos, D et al. (2013). Parental Alienation: The Handbook for Mental Health and Legal Professionals. Charles C Thomas Publisher, LTD: Illinois, USA

[4] Επιστολή Διευθύντριας Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, Ο.Κυπ.Υ. Θέμα: Απάντηση στην επιστολή της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού σχετικά με τους ανήλικους Χ, Χ.και Χ. (τα ονόματα αφαιρέθηκαν). ημερομηνίας 20/7/2022.

 

[5] European Court of Human Rights (14 March 2017). Case of K.B and Others v. Croatia) (Application no.36216/13): Judgement. Strasburg

,

[6] European Court of Human Rights (6 April 2017). Case of Aneva and Others v. Bulgaria) (Application no.66997/13): Judgement. Strasburg