Συνεπιμέλεια – Ένα χρόνο μετά – σκέψεις για το παρόν και το μέλλον
Του Μάριου Π. Ανδρικόπουλου
Δικηγόρος, Μέλος της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής για την αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου – 2020
Διαχειριστής της διαδικτυακής σελίδας (Facebook) «Δράση κατά της Γονεϊκής Αποξένωσης – Act against Parental Alienation GR»
Συμπληρώθηκε ένας χρόνος από τη θέση σε εφαρμογή των αναθεωρημένων διατάξεων του Αστικού Κώδικα για τις σχέσεις γονέα παιδιού μετά το διαζύγιο. Ο λεγόμενος «Νόμος Τσιάρα» ή συνεπιμέλεια ή απλά ο Ν. 4800/2021.
Πολλά έχουν γραφτεί για τη μεταρρύθμιση αυτή, είτε υπέρ, είτε κατά. Το βέβαιον πάντως είναι ότι η προσπάθεια την οποία ο νομοθέτης επιχείρησε – στόχευσε στην αντιμετώπιση ενός πραγματικού και ουσιαστικού κοινωνικού προβλήματος. Η γονεϊκή αγάπη και η ανάγκη παρουσίας και των δύο γονέων στην ανατροφή και τη φροντίδα, δεν αποτελεί κάποια νομική επινόηση. Απεικονίζει ένα βαθιά ανθρώπινο αυτό συναίσθημα και στοιχείο ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Το 1983 έλαβε χώρα στην Ελλάδα μία οραματική εκσυγχρονιστική μεταρρύθμιση του oικογενειακού δικαίου. Με την πάροδο όμως των ετών οδηγηθήκαμε σε μία επαναλαμβανόμενη εθιμική κατάσταση, όπου μετά τη διάσπαση ενός γάμου, οδηγούμασταν στον αφενός γονέα και στον αφετέρου επισκέπτη – γονέα «β’ κατηγορίας» – ενίοτε απροστάτευτο ενώπιον αυθαιρεσίας. Το 1982 Εφετείο Αθηνών σε μία από τις πιο φωτισμένες αποφάσεις στο οικογενειακό δίκαιο (Εφ.Αθ 10231/1982) έκρινε ότι ο ένας εκ των τότε γονέων (ας μη σταθούμε στο φύλο, χάνοντας την ουσία) «επέλεξε τον χείριστο τρόπο ματαιώσεως της επικοινωνίας – δεν παρενέβαλε εξωτερικά εμπόδια αλλά μετέστρεψε το φρόνημα του τέκνου – και το έστρεψε κατά του άλλου γονέα», μία απολύτως νοσηρή κατά το Δικαστήριο κατάσταση, η οποία μπορεί να οδηγήσει στην καταστροφή του παιδιού. Ο τότε εισηγητής Εφέτης, μετέπειτα Επίτιμος Αρεοπαγίτης Ευάγγελος Ανδριανός και όλη η σύνθεση του Δικαστηρίου έγραφαν μία από τις πιο σεβάσμιες σελίδες στην ελληνική Δικαιοσύνη.
Η ανάγκη να ξαναβρούμε τις αληθείς ρίζες της μεταρρύθμισης του 1983, κατέστη ζητούμενο, με ταυτόχρονη υπέρβαση των αναχρονιστικών έμφυλων διαχωρισμών. Το στερεότυπο «μάνα-σπίτι-παιδί» – όσο σεβαστό και αν είναι δεν αντανακλά τη σύγχρονη Ελληνίδα, που πέρα από το μητρικό της ρόλο, ηγείται του Κράτους και τιμά την άξια εκπλήρωση υψηλών καθηκόντων στην εργασία και την κοινωνία. Αντίστοιχα το στερεότυπο «πατέρας-δουλειά-μακριά από το παιδί» δεν έχει καμία θέση στην εικόνα της σύγχρονη ευρωπαϊκής Ελλάδας. Ο Έλληνας πατέρας, δικαιούται να είναι παρών ενεργά στη ζωή του παιδιού από το πρώτο λεπτό της ζωής του.
Τις ανάγκες αυτές, μέσα από αντιληπτικό πρίσμα σεβασμού, ευνομίας και προόδου ήρθε να αντιμετωπίσει ο νέος Νόμος. Ο συμβολισμός της από κοινού και εξίσου παρουσίας και των δύο γονέων στην ανατροφή και τη φροντίδα του παιδιού και η αποτροπή της αποξένωσης από καθένα εξ αυτών, υπό τις εγγυήσεις πάντα του Νόμου, απεικονίζει μία συνθήκη και πραγματικότητα που η κοινωνία απαιτεί και οι νεαρές Ελληνίδες και νεαροί Έλληνες πολίτες δικαιούνται και αξίζουν.
Ως προς τα επόμενα βήματα.
Με άξονα τους πυλώνες της μεταρρύθμισης – το σεβασμό και την ευνομία, η ποιότητα και ο χρόνος έκδοσης των Δικαστικών Αποφάσεων παρίσταται ως μία πρώτη σημαντική επισήμανση. Στο ίδιο πλαίσιο το μείζον ζήτημα της ατιμωρησίας ενόψει της παραβίασης Δικαστικών Αποφάσεων δεν έχει επιλυθεί και απαιτείται αποτελεσματικός μηχανισμός διασφάλισης της εφαρμογής τους, σε συμμόρφωση με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η εισαγωγή θέσπιση επιβαρυντικής περίστασης και η δικονομική επίσπευση της περαίωσης των δικογραφιών είναι αναγκαία. Όπως αναγκαία είναι και η επανεξέταση του μηχανισμού έμμεσης εκτέλεσης σε επίπεδο Πολιτικών Δικαστηρίων, ο οποίος έχει καταστεί ανεφάρμοστος – με αφαίρεση από τη διαδικασία «εργατικών/περιουσιακών διαφορών» όπου δικονομικά ανήκει και δημιουργία ειδικού πινακίου/διαδικασίας με Δικαστές με εμπειρία στο Οικογενειακό Δίκαιο.
Έτερο σημείο προσοχής είναι το ζήτημα της βιομηχανίας ψευδών καταμηνύσεων το οποίο είναι δυστυχώς φλέγον και πρέπει να αντιμετωπιστεί. Η αποτροπή ευτελισμού και εργαλειοποίησης των μέσων προστασίας του Νόμου, αλλά και η αποτροπή του άδικου στιγματισμού γονέων, είναι σύστοιχη ανάγκη. Και εδώ το εργαλείο της επιβαρυντικής περίστασης σε περιπτώσεις που αποδειχθεί ψευδής καταμήνυση σε πλαίσιο οικογενειακών σχέσεων – πρέπει να εξεταστεί.
Η εν εξελίξει αναγκαία αναμόρφωση και ενίσχυση του πολύ καλού Νόμου για την ενδοοικογενειακή βία (Ν.3500/2006) – πρέπει να καλύψει έτι περαιτέρω τη διάσταση της ψυχολογικής βίας η οποία αποσκοπεί στη διάρρηξη των σχέσεων γονέα παιδιού και στην αποξένωση του γονιού από το παιδί του. Η περιγραφή της παραπάνω Δικαστικής Απόφασης είναι πάντα και απολύτως επίκαιρη. Η μεταστροφή της ψυχής ενός παιδιού – απέναντι στο μισό του εαυτό, είναι ψυχολογική βία – είναι παιδική κακοποίηση και συντριπτικό πλήγμα για τη μετέπειτα ζωή του – αντικοινωνική δε συμπεριφορά, η οποία πρέπει να αντιμετωπίζει την απόλυτη και βαθιά κοινωνική αποδοκιμασία.
Όμως και στο θεσμικό επίπεδο εντοπίζονται πεδία προβληματισμού. Το δικηγορικό σώμα οφείλει να προβεί σε αυτοκάθαρση και να εξαλείψει παρακμιακές δικηγορικές συμπεριφορές ολίγων Δικηγόρων οι οποίοι αμαυρώνουν το λειτούργημα, είτε ενεργώντας ως καθοδηγητές στη μη εφαρμογή των Δικαστικών Αποφάσεων, είτε πυροδοτώντας τις αντιδικίες, είτε συνεργαζόμενοι σε ψευδείς καταμηνύσεις – δήθεν υπό το κάλυμμα της δικηγορικής εντολής. Μιλώντας ως Δικηγόρος, τονίζω με έμφαση, πως η δικηγορία έχει όρια και πως η θεσμική θωράκιση και προστασία του θεμελιώδους για τη Δημοκρατία λειτουργήματός μας –ακριβώς λόγω της αξίας του– απαιτεί δεοντολογική αυστηρότητα, δίχως εκπτώσεις.
Συνολικά επί των ανωτέρω, η διερεύνηση της εισαγωγής του μοντέλου του Δικαστή Οικογενειακών Υποθέσεων (Juge aux Affaires Familiales), κατά το γαλλικό πρότυπο πρέπει να εξεταστεί ενδελεχώς. Η εισαγωγή ενός τέτοιου μοντέλου έχει ασφαλώς πολλές πτυχές, ουσίας και δικονομίας – τις οποίες όμως πρέπει να διερευνήσουμε ως ένα μελλοντικό δυναμικό μεταρρυθμιστικό διακύβευμα – καθώς η εξειδικευμένη Δικαιοσύνη – θα είναι καλύτερη Δικαιοσύνη. Ήδη από το παρόν στάδιο θα πρότεινα να αξιοποιηθεί ο θεσμός της Δικαστικής Αστυνομίας, για την επικουρία των Δικαστών και των Εισαγγελέων Ανηλίκων και Ενδοοικογενειακής Βίας.
Στη γενική εικόνα, η Κοινωνία των Πολιτών ανέδειξε την ανάγκη της μεταρρύθμισης της συνεπιμέλειας, τη στήριξε, απομόνωσε την τοξική αντίδραση και εξέθεσε τους πολιτικούς που επένδυσαν σε αυτή. Η ίδια δυναμική Κοινωνία των Πολιτών της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα αξιώνει και απαιτεί τη συνέχιση μίας αληθώς προοδευτικής μεταρρυθμιστικής αντίληψης.
Η υπεράσπιση του δικαιώματος σε δύο γονείς, το #δικαιωμα_σε_2γονεις όπως απαντάται στη σύγχρονη «γλώσσα» των hashtags του διαδικτύου – #απο_κοινου_και_εξισου – απηχεί τη στάση και πεποίθηση αυτή, με βάση το σεβασμό, την ευνομία και πάνω από όλα τον ορθό λόγο, ισχυρά θεμέλια και πλαίσιο για ένα ευρύ πεδίο στοχασμού και δράσης.