ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΓΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟΞΕΝΩΣΗΣ - ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ, 2022

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΨΥΧΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ»

Διευθυντής Σπουδών: Καθηγητής Αθανάσιος Δουζένης

ΜΠΑΚΑ ΓΙΑΝΝΟΥΛΑ, Α.Μ.: 202200316

Επιβλέπων ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΟΥΖΕΝΗΣ

ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

1.κ.Αθανάσιος Δουζένης, 2.κ.Μαρί-Λουίζ Ψαρρά, 3.κ.Ιωάννης Μιχόπουλος

ΑΘΗΝΑ, ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ 2020-2022

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Εισαγωγή: Ο όρος γονική αποξένωση (ΓΑ) χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις πράξεις ενός γονέα – αποξενωτή για τη χειραφέτηση του παιδιού εναντίον ενός γονέα που αποξενώνεται, χωρίς να υπάρχει αντικειμενική υποκείμενη αιτία για απομάκρυνση. Το αποτέλεσμα της γονικής αποξένωσης είναι η κατάρρευση της σχέσης του παιδιού και του γονέα που αποξενώνεται. Παρά την ευρεία και ολοένα αυξανόμενη ενασχόληση με το συγκεκριμένο πεδίο, το ΣΓΑ δεν έχει ενταχθεί ακόμα στο σύστημα ψυχιατρικών νοσημάτων DSM-1, ενώ από πολλούς ειδικούς στην ψυχική υγεία αλλά και στο δικαστικό σώμα ακόμα το ΣΓΑ αμφισβητείται.

Σκοπός: Σκοπός της παρούσας συστηματικής ανασκόπησης είναι η συγκέντρωση δημοσιευμένων περιστατικών γονικής αποξένωσης και ο προσδιορισμός του τρόπου διαχείρισης από τους ειδικούς ψυχικής υγείας και από τους δικαστικούς (εισαγγελείς και δικαστικοί λειτουργοί). Επιπλέον, η παρούσα εργασία στόχευε στον προσδιορισμό των παραγόντων που οδηγούν στη γονική αποξένωση και των μεταβλητών που την επηρεάζουν.

Μεθοδολογία: Για τη διερεύνηση του παραπάνω σκοπού, πραγματοποιήθηκε συστηματική ανασκόπηση, σύμφωνα με τη μεθοδολογία και τις κατευθυντήριες οδηγίες του Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses (PRISMA statement). Η αναζήτηση έγινε στις βάσεις δεδομένων Pubmed, PsycINFO και Google Scholar χρησιμοποιώντας ως αρχικές λέξεις κλειδιά τα εξής: parental alienation; family patterns; divorce; custody; residency; alienated parent; intervention; restorative; casereport. Τα κριτήρια επιλογής των μελετών της παρούσας ανασκόπησης ήταν μελέτες περίπτωσης περιγραφής περιστατικών με σύνδρομο γονικής αποξένωσης, που έχουν δημοσιευθεί από το 1995 και μετά, και υπάρχει πλήρης πρόσβαση στο κείμενο. Από τη μελέτη αποκλείστηκαν μη πρωτογενή άρθρα (ανασκοπήσεις – συστηματικές ανασκοπήσεις / μετα-αναλύσεις – letters to the editor – editorials), άρθρα που σχετίζονται με θεωρητική βασική έρευνα, άρθρα που αφορούν προοπτικές – αναδρομικές επιδημιολογικές μελέτες παρατήρησης ή ερευνητικές μελέτες παρέμβασης και άρθρα ανασκόπησης.

Αποτελέσματα: 5 μελέτες τελικώς συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη, ενώ συνολικά μελετήθηκαν 175 περιπτώσεις. Οι μελέτες προήλθαν από τον Καναδά (Bala, Hunt &

McCarney, 2010), τις ΗΠΑ (Blotcky, 2022), τη Μέση Ανατολή (Fares et al., 2023), την Ευρώπη (Lowenstein, 1998), και την Ασία (Lowenstein, 1998). Οι μελέτες που αναλύθηκαν, παρουσιάζουν μεγάλη ετερογένεια μεταξύ των συνθηκών και των περιπτώσεων. Ωστόσο, όλες χαρακτηρίζονται από την εμμονική προσπάθεια του γονέα – αποξενωτή να αποξενώσει τον γονέα – στόχο. Θεωρείται απαραίτητη η παράθεση των στοιχείων από τις δημοσιευμένες περιπτώσεις για την διεξαγωγή συμπερασμάτων. Μεταξύ των μεθόδων διαχείρισης του ΣΓΑ προβάλλεται η διαδικασία της διαμεσολάβησης, και η αναγκαιότητα σύνδεσης των περιστατικών με ειδικούς ψυχικής υγείας. Σύμφωνα με τη διαχείριση των περιστατικών, η παρέμβαση πρέπει να γίνεται στο παιδί, στο ζεύγος παιδιού και αποξενωμένου γονέα για την επανένωσή τους, αλλά και στον γονέα -αποξενωτή. Σε μερικές περιπτώσεις δε, κρίθηκε απαραίτητη η απομάκρυνση του παιδιού από τον γονέα – αποξενωτή.

Συμπεράσματα: Η τρέχουσα ανασκόπηση εντόπισε τα συμπτώματα και τα σημεία που οδηγούν στην επιβεβαίωση του ΣΓΑ, όπως επίσης και τις τεκμηριωμένες μεθόδους διαχείρισης του μέσα από την ανάλυση 197 συνολικά ερευνών. Σύμφωνα με τα ευρήματα των μελετών, το ΣΓΑ είναι ένα σύνθετο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα δικαστήρια, το οποίο αυξάνεται με ταχεία συχνότητα. Παρόλο, που οι ειδικοί έχουν περιγράψει μεθόδους διαχείρισης, υπάρχει σαφής ανάγκη για περισσότερη έρευνα σχετικά με την αποξένωση, τη φύση της και τις επιπτώσεις της και τους τρόπους διαχείρισης για την αποτροπή άμεσων και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων του ΣΓΑ στην ψυχική υγεία των παιδιών. Η μελλοντική έρευνα πρέπει επομένως να επικεντρωθεί στη συστηματική και εμπειρική κατανόηση του ΣΓΑ και στην ανάπτυξη προληπτικών και θεραπευτικών πλαισίων που θα ενσωματωθούν στο δικαστικό σύστημα για τη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος και της ψυχικής υγείας των εμπλεκόμενων παιδιών.

Λέξεις κλειδιά: γονική αποξένωση, οικογενειακά πρότυπα, Διαζύγιο, Επιμέλεια, αποξενωμένος γονέας, παρέμβαση, μελέτη περίπτωσης.

Εισαγωγή

Το σύνδρομο γονεϊκής αποξένωσης (Parental Alienation Syndrome) (ΣΓΑ) περιλαμβάνει τη συστηματική δυσφήμιση του ενός γονέα (γονέας που αποξενώνει) από τον άλλο (γονέας που αποξενώνεται) με σκοπό την απομάκρυνση του παιδιού από τον δεύτερο. Εμφανίζεται, κυρίως, στο πλαίσιο διαζυγίου και διεκδίκησης της επιμέλειας, με απώτερο στόχο την απόκτηση ή διατήρησή της, χωρίς τη συμμετοχή του έτερου γονέα. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, το ΣΓΑ αποτελεί διαταραχή κατά την οποία το παιδί υιοθετεί την υποτίμηση και την αρνητική κριτική για τον αποξενωμένο του γονέα, η οποία είναι αδικαιολόγητη ή/ και υπερβολική (Ackerman, 1997).

Το ΣΓΑ είναι πολύ συχνό διότι –σύμφωνα με τον Hayward (2006) είναι μια αποτελεσματική «πρακτική», όταν ο στόχος είναι η ανάληψη της επιμέλειας του/των παιδιών. Αυτό συμβαίνει για δύο λόγους: πρώτον, από το 1989 και έπειτα στις δικαστικές αποφάσεις για την επιμέλεια λαμβάνεται περισσότερο υπ’ όψιν ή άποψη του παιδιού. Δεύτερον, οι γονείς που δεν τηρούν τις δικαστικές αποφάσεις περί επικοινωνίας, ουσιαστικά δεν τιμωρούνται διότι θεωρείται πως αυτό δεν θα ωφελήσει το παιδί. Προκειμένου να αποφεύγονται οι συχνές δίκες, ο αποξενωτής-γονέας, συχνά, δηλώνει πως το παιδί είναι αυτό που δεν επιθυμεί να βλέπει τον αποξενωμένο γονέα και γι’ αυτό δεν τηρείται η ρύθμιση της επικοινωνίας. Όταν το παιδί ερωτηθεί σχετικά, συνήθως απαντά (ή επαναλαμβάνει) όσα έχει περιγράψει ο γονέας αποξενωτής, οπότε το δικαστήριο, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την επιθυμία του παιδιού, διακόπτει την επικοινωνία με τον έτερο γονέα.

Το πρόβλημα μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ιατρικό διότι αποτελεί μορφή άσκησης συναισθηματικής βίας προς το παιδί, η οποία συχνά συνδέεται: (α) με ψευδείς κατηγορίες ενάντια στον άλλο γονέα για σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού, με σκοπό τη διακοπή επικοινωνίας του γονέα μαζί του, (β) με το Σύνδρομο της Στοκχόλμης (Stockholm Syndrome), κατά το οποίο τα παιδιά λειτουργούν ως «όμηροι» φοβούμενοι τον γονέα-αποξενωτή, τον οποίο υπακούν για λόγους επιβίωσης ή και (γ) με πτυχές του Συνδρόμου Ψευδών Αναμνήσεων (False Memory Syndrome) κατά το οποίο το παιδί δημιουργεί ασυνείδητα ψευδείς αναμνήσεις για τον αποξενωμένο γονέα (Stan, 2006). Καίτοι το ΣΓΑ αναγνωρίζεται από τα δικαστήρια, σπάνια υπάρχει κάποια αντίδραση διότι, ως μορφή συναισθηματικής κακοποίησης, είναι πολύ δύσκολο να καθοριστεί και απαιτεί τη χρήση κοινωνικών υπηρεσιών.

Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το φαινόμενο του Γονικού Αποξενισμού (PAS) παρατηρήθηκε για πρώτη φορά(Ackerman, 1997), αλλά παραμένει μια πολύ συζητημένη έννοια τόσο σε νομικό όσο και σε ιατρικό επίπεδο. Οι δικαστές βασίστηκαν σε αυτό για τη λήψη τόσο βραχυπρόθεσμων όσο και μακροπρόθεσμων αποφάσεων σε υποθέσεις κράτησης και επίσκεψης παιδιών. Εκείνοι που υποστηρίζουν το σύνδρομο αυτό ισχυρίζονται ότι υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις για να αποδείξουν την ύπαρξή του, ενώ όσοι το αντιτίθενται προτείνουν ότι πρόκειται για μια ψευδοεπιστήμη και δεν πρέπει να αποτελεί σημείο αναφοράς για δεσμευτικές αποφάσεις υπό κράτηση και υποθέσεις γονικής επιμέλειας στις δικαστικές αίθουσες. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες σε αυτές τις περιπτώσεις ενώ η έννοια του συνδρόμου αποτελεί απλά μια εξήγηση για πολύπλοκες συμπεριφορές που παρατηρούνται σε γονείς και παιδιά κατά τη διάρκεια του καθορισμού της επιμέλειας των παιδιών.

Αναφορικά με τη συμπεριφορά του παιδιού που έχει υποστεί τη γονεϊκή αποξένωση, ο Δρ Richard Gardner (2000, σελ. 35) στο βιβλίο του «Το σύνδρομο γονεϊκής αποξένωσης» («The Parental Alienation Syndrome») περιγράφει: «Πολλά από αυτά τα παιδιά δηλώνουν με υπερηφάνεια ότι η απόφαση να απορρίψουν τον αποξενωμένο γονέα είναι δική τους. Ο γονέας αποξενωτής, συχνά, δηλώνει ότι ο ίδιος θέλει το παιδί να έχει επικοινωνία/να επισκέπτεται τον άλλο γονέα και πως αναγνωρίζει τη σημασία της εμπλοκής του. Όμως οι πράξεις του γονέα-αποξενωτή δείχνουν διαφορετικές προθέσεις. Αυτά τα παιδιά θεωρούν πως, δηλώνοντας ότι η απόφαση είναι δική τους, ανακουφίζουν την ενοχή του γονέα-αποξενωτή και τον προστατεύουν από την κριτική. Αυτές οι αναφορές «ανεξάρτητης σκέψης» υποστηρίζονται από τον γονέα-αποξενωτή, ο οποίος χαρακτηριστικά περιγράφει τα παιδιά ως άτομα που έχουν τη δική τους σκέψη, που είναι ειλικρινή και αρκετά γενναία για να εκφράσουν ανοιχτά τις απόψεις τους. Συχνά, ο γονέας-αποξενωτής παροτρύνει τα παιδιά του, να τους πουν την «αλήθεια» σχετικά με το εάν πραγματικά θέλουν ή δεν θέλουν να δουν τον άλλο γονέα. Συνήθως, τα παιδιά που υπόκεινται σε αυτή τη «διαδικασία παρότρυνσης» εκτιμούν πως “η αλήθεια”, την οποία υπονοεί ο γονέας-αποξενωτής, είναι ότι πρέπει να μισούν τον άλλο γονέα και ότι δεν θέλουν να τον ξαναδούν. Παρέχουν έτσι αυτήν την «αλήθεια» η οποία τα προστατεύει από την οργή του γονέα-αποξενωτή. Τα παιδιά βέβαια, κατά κύριο λόγο, δεν θέλουν να εγκαταλείψουν κανέναν γονέα. Συνήθως όμως υπακούν ή αντικατοπτρίζουν τις επιθυμίες της μίας πλευράς, μόνο εφόσον δεν έχουν άλλη επιλογή. Η εμπειρία έχει δείξει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, όπου ο αποξενωμένος γονέας έχει διατηρήσει κάποια επαφή με τα παιδιά του, θα τα δει ξανά (Hayward, 2006).

Οι Johnston, Walters and Friedlander (2001) παρατήρησαν ότι κάποια παιδιά που βίωσαν την αποξένωση από τον ένα γονέα κάνουν προσπάθειες στην ενήλικη ζωή τους να αποκαταστήσουν τη σχέση που έχουν χάσει. Το 2002, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνώρισε το Σύνδρομο Γονεϊκής Αποξένωσης (Parental Alienation Syndrome, P.A.S.) σε μια Διεθνή Διάσκεψη. Η Banotti (2002) περιγράφει ότι το σύνδρομο αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο ως πρόβλημα των παιδιών στα οποία δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στον ένα ή στον άλλο γονέα. Ο γονέας που έχει την επιμέλεια φροντίζει να αποξενώσει τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια από τα παιδιά του και αυτή η πρακτική είναι δυστυχώς πολύ συνηθισμένη και έχει καταστροφικές συνέπειες για το παιδί. Είναι σημαντικό οι δικαστικές αρχές και οι κοινωνικοί λειτουργοί που αναλαμβάνουν παιδιά σε αυτή την κατάσταση να γνωρίζουν ότι υπάρχουν τέτοιες συμπεριφορές και δεν πρέπει να κάνουν διακρίσεις κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την πρόσβαση και τα δικαιώματα επίσκεψης.

Σε υποστήριξη των παραπάνω, το 2002 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνώρισε το Σύνδρομο Γονεϊκής Αποξένωσης, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «είναι σημαντικό οι δικαστικές αρχές και οι κοινωνικοί λειτουργοί, που αναλαμβάνουν παιδιά σε αυτή την κατάσταση, να γνωρίζουν ότι υπάρχουν τέτοιες συμπεριφορές και δεν πρέπει να κάνουν διακρίσεις κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την πρόσβαση και τα δικαιώματα επικοινωνίας (Banotti, 2002)». Σε σοβαρές περιπτώσεις και λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία, το χαρακτήρα και τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού, ίσως χρειαστεί να μετακινηθεί το παιδί από την οικία του γονέα αποξενωτή με δικαστική απόφαση και να τοποθετηθεί στο σπίτι του αποξενωμένου γονέα, ή να αυξηθούν οι ώρες επικοινωνίας και οι διανυκτερεύσεις του παιδιού στον αποξενωμένο γονέα, προκειμένου να διακοπεί η διαδικασία αποξένωσης (Isailă&Hostiuc, 2022).

Σε πανελλήνια έρευνα των Παπάνη, Ρουμελιώτου, Νάτσου (2006) διαπιστώθηκε ότι το ‘σύνδρομο’ αυτό έχει κάνει αισθητή την παρουσία του και στην Ελλάδα, δεδομένου ότι ο νόμος πριμοδοτεί τη μητέρα στην ανάληψη της κηδεμονίας των παιδιών. Η συχνότητά του μάλιστα αυξάνεται, όσο τα δικαστήρια λαμβάνουν ολοένα και περισσότερο υπόψη τη γνώμη των παιδιών κατά την εκδίκαση της επιμέλειας (Γιαννοπούλου, Δουνέζης, Λύκουρας, 2010). Δεν λείπουν ωστόσο και οι περιπτώσεις που ο πατέρας αποξενώνει τα παιδιά από τη μητέρα ή που ο νόμος πριμοδοτεί τον πατέρα για την ανάληψη της κηδεμονίας των παιδιών. Πολλά από τα παιδιά των χωρισμένων γονιών θεωρούν ότι η απόφαση να αποπέμψουν συναισθηματικά τον πατέρα ή την μητέρα είναι απόρροια της δικής τους αυτόνομης βούλησης, ανεπηρέαστης από την επίδραση της/του μητέρας/πατέρα. Μάλιστα μερικές/οι μητέρες/πατέρες διατρανώνουν σθεναρά ότι οι ίδιες/οι προτρέπουν τα παιδιά τους να διατηρήσουν επικοινωνία με τον πατέρα/μητέρα. Κι όμως, οι πράξεις τους επιβεβαιώνουν το αντίθετο, με αποτέλεσμα να δίνουν σχιζοειδή μηνύματα στα υπό την κηδεμονία τέκνα τους. Το παιδί που διατείνεται ότι έχει εν πλήρει συνειδήσει αρνηθεί τον πατέρα/μητέρα, συνήθως αγνοεί την ασυνείδητη του επιθυμία να απαλλάξει τη μητέρα/πατέρα από κάθε ευθύνη, να την/τον προφυλάξει από την αρνητική κοινωνική κριτική και ενδεχομένως, μέσω μιας περίεργης υπερ-αναπλήρωσης, να μετουσιώσει σε προστατευτικότητα την οργή που αισθάνεται γι’ αυτήν/ον, εξαιτίας της απόφασής της να χωρίσει τον/την πατέρα/μητέρα του.

Ωστόσο, στην Ελλάδα το σύνδρομο γονικής αποξένωσης δεν έχει διερευνηθεί πλήρως και δεν αντιμετωπίζεται οριζοντίως ως ιατρικό πρόβλημα στη βάση ενός ψυχιατρικού συνδρόμου. Η εργασία αυτή στοχεύει στην συγκέντρωση δημοσιευμένων περιστατικών σχετικά με το ΣΓΑ, προκειμένου να τεκμηριωθούν οι παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνισή του και ο τρόπος διαχείρισης του συνδρόμου.

Κεφάλαιο 1 Θεωρητικό υπόβαθρο

Σύνδρομο γονικής αποξένωσης -Επιδημιολογικά στοιχεία

Το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης (ΣΓΑ) περιγράφηκε για πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του ‘40 από τον ψυχαναλυτή Wilhelm Reich. Από τότε οι ειδικοί στην ψυχικοί υγείας έχουν πως ένα παιδί μπορεί να αναπτύξει αρνητική συμπεριφορά προς έναν μέχρι τότε αγαπημένο γονιό (Bernet&Baker, 2022).

Αρχικά το Σύνδρομο ορίστηκε ως εξής (Reich, 1949,στο Lothane,2017): «Το σύνδρομο γονικής αποξένωσης είναι μια διαταραχή που προκύπτει κυρίως στο πλαίσιο των διαφορών για την επιμέλεια των παιδιών. Η κύρια εκδήλωσή του είναι η προσπάθεια εξευτελισμού του γονέα στα μάτια ενός παιδιού, προσπάθεια η οποία δεν έχει καμία δικαιολογία. Προκύπτει από το συνδυασμό μίας συστηματικής κατήχησης του παιδιού ενάντια στον γονέα στόχο από τον άλλο γονέα. Όταν υπάρχει πραγματική γονική κακοποίηση ή/και παραμέληση, η εχθρότητα του παιδιού μπορεί να είναι δικαιολογημένη και άρα δεν υφίσταται ΣΓΑ» (Lothane, 2017).

Έκτοτε έχουν γίνει πλήθος συζητήσεων σχετικά με την αξιοπιστία και εγκυρότητα του συνδρόμου ΣΓΑ ως ψυχική νόσος. Ανατρέχοντας στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχει πλήθος ερευνών που υποστηρίζουν το ΣΓΑ ως ψυχική διαταραχή που χρήζει περαιτέρω διαχείρισης και αντιμετώπισης. Στη διεθνή βιβλιογραφία έχει περιγραφεί με όρους όπως, «αλληλεξαρτώμενη τριάδα», «συνασπισμός μεταξύ γενεών», «σύνδρομο της Μήδειας», «προγραμματισμός» και «πλύση εγκεφάλου», «μη βασισμένη στην πραγματική αλληλεπίδραση», «σύνδρομο κακόβουλου γονέα που σχετίζεται με το διαζύγιο», «ένα αλλοτριωμένο παιδί», «παθολογική αποξένωση». Ο όρος γονική αποξένωση είναι αυτός που έχει επικρατήσει και χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια ψυχοσυναισθηματική διαδικασία που περιλαμβάνει τον ένα γονέα (ο γονέας που αποξενώνει), ο οποίος διδάσκει το παιδί να απορρίπτει τον άλλο γονέας (γονέας – στόχος), να βιώνει φόβο και να αποφεύγει οποιαδήποτε επαφή μαζί του. Επί του παρόντος, παρότι έχουν γίνει προσπάθειες, δεν υπάρχει ένα οριστικό σύνολο συμπεριφορών και κριτηρίων που να στοιχειοθετούν το σύνδρομο. Ωστόσο, το καθοριστικό χαρακτηριστικό είναι η προσπάθεια από τον αλλοτριωτικό γονέα να εξαλείψει τη σχέση μεταξύ του παιδιού και του γονέα – στόχου χωρίς λογική αιτιολόγηση (Meier, 2009).

Παρά τις οποιαδήποτε αμφιβολίες των ειδικών φαίνεται πως το φαινόμενο αυτό της γονικής αλλοτρίωσης συμβαίνει πράγματι, έτσι όπως αποτυπώνεται σε πλήθος αναφορών σε πραγματικά περιστατικά τόσο από την σκοπιά της ψυχικής υγείας, όσο και από τη νομική οπτική (Meier, 2009; Warshaketal., 2010). Στην αναφορά τους οι Bernet & Baker (2013 ) κατέγραψαν 500 αναφορές ΣΓΑ από δεδομένα 30 χώρων σχετικά με το σύνδρομο και αλλοτριωτικές συμπεριφορές σε χωρισμένες ή διαζευγμένες οικογένειες.

Έτσι λοιπόν, η γονική αποξένωση αποτελεί κεντρικό ζήτημα στις διαφορές για την επιμέλεια των παιδιών και σχετίζεται με τις συνθήκες χωρισμού των γονέων. O Baker (2010) περιέγραψε το σύμπλεγμα αλλοτριωτικών συμπεριφορών, που παρερμηνεύεται πολύ συχνά σε δικαστικές διαμάχες, ως ενδείξεις ενός στοργικού γονέα ο οποίος επιθυμεί να προστατεύσει το παιδί από τον γονέα – στόχο. Ο Meier (2009) υποστήριξε ότι οι περιπτώσεις γονικής αποξένωσης κυριαρχούν στα δικαστικά συστήματα, όπου οι γονείς που αποξενώνουν συχνά κάνουν ψευδείς ισχυρισμούς για κακοποίηση κατά του γονέα – στόχου για την εξασφάλιση της επιμέλειας ή τις αποφάσεις περί διαμονής υπέρ τους. Ο Darnall (2011) σε έκθεσή του πρότεινε ότι οι γονείς που αποξενώνουν ασκούν πίεση στα παιδιά τους να απορρίψουν δημόσια τον γονέα – στόχο κατά τη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας, προκαλώντας άγχος και συναισθηματική πίεση στο παιδί, με τις δικαστικές παρεμβάσεις να έχουν άμεση σχέση με τη σοβαρότητα της αποξένωσης.

Επιδημιολογικά, οι εκτιμήσεις διαφέρουν λόγω μεθοδολογικών διαφορών στη δειγματοληψία, καθώς οι εκτιμήσεις επιπολασμού του ΣΓΑ βασίζονται κυρίως στις αναθεωρήσεις νομικών υποθέσεων, την παρουσίαση κλινικών περιστατικών και σε δείγματα ευκολίας. Οι δύο πρώτες πηγές αντιπροσωπεύουν σοβαρές περιπτώσεις γονικής αποξένωσης σε παιδιά για τα οποία έχει ζητηθεί νομική ή ψυχοκοινωνική παρέμβαση, αντίστοιχα. Οι αναθεωρήσεις νομικών υποθέσεων έχουν παράσχει εκτιμήσεις ότι περίπου το 12% των περιπτώσεων που αφορούν γονική αποξένωση μπορούν να χαρακτηριστούν σοβαρές (Lavadera, Ferracuti, &Togliatti, 2012).

Χρησιμοποιώντας μια διαφορετική προσέγγιση εκτίμησης, ο Bernet (2010) συμπέρανε ότι περίπου το 20% των παιδιών και των εφήβων ζουν σε χωρισμένα ή διαζευγμένα νοικοκυριά και περίπου το 25% των χωρισμών αφορούσε καταστάσεις υψηλών συγκρούσεων. Με βάση αυτά τα στατιστικά στοιχεία, υπολόγισε ότι τα παιδιά και οι έφηβοι που βιώνουν χωρισμούς υψηλών συγκρούσεων στις οποίες υπάρχει ΣΓΑ είναι περίπου το 1% των παιδιών και των εφήβων. Με αυτή την προσέγγιση, ο Bernet υπολόγισε ότι περίπου 740.000 παιδιά και έφηβοι στις ΗΠΑ είναι θύματα γονικής αποξένωσης. Οι μελέτες, ωστόσο αναφέρουν πως πιθανόν ο επιπολασμός της γονικής αποξένωσης να είναι ακόμη υψηλότερος αν ληφθούν υπόψη οικογένειες που δεν φτάνουν σε δικαστική διαμάχη – κι επομένως δεν καταγράφονται ως περιστατικά (Moné &Biringen, 2006).

Επιπλέον, ο επιπολασμός των γονεϊκών συμπεριφορών αποξένωσης πιστεύεται πως είναι σημαντικά υψηλότερος από τα καταγεγραμμένα περιστατικά, επειδή δεν αποξενώνονται όλα τα παιδιά από τον γονέα – στόχο, παρά τις προσπάθειες του αποξενωτή. Στη μελέτη του Baker (2010), πραγματοποιήθηκε μελέτη σε 253 εργαζόμενους φορέων παιδικής μέριμνας, με στόχο να διερευνηθεί κατά πόσο οι ίδιοι είχαν βιώσει γονική αποξένωση ως παιδιά. Τα αποτελέσματα της μελέτης, για την οποία χρησιμοποιήθηκαν ειδικά ψυχομετρικά εργαλεία ψυχολογικής κακοποίησης, έδειξαν πως το 25% των συμμετεχόντων είχε εκτεθεί σε συμπεριφορά γονικής αποξένωσης στην παιδική ηλικία. Ο συγγραφέας κατέληξε στο συμπέρασμα πως η γονική αποξένωση είναι περισσότερο διαδεδομένη από ότι πιστεύεται και υπάρχει σημαντική σύνδεση με υποκείμενη ψυχολογική κακοποίηση.

Σε παλαιότερες μελέτες, ο επιπολασμός της ΣΓΑ κυμαίνονταν μεταξύ 2% και 80% (Clawar&Rivlin, 1991), επισημαίνοντας ότι τα παιδιά διαζευγμένων οικογενειών βιώνουν ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών αποστασιοποίησης, οι οποίες μπορεί να εκλαμβάνονται ως συμπεριφορές αποστασιοποίησης από τους θύτες και το κοινωνικό σύνολο. Σε πιο πρόσφατη μελέτη των Harman, Leder&Biringen (2016), έγινε προσπάθεια προσδιορισμό του επιπολασμού του ΣΓΑ, σε δείγμα 610 ενηλίκων στις ΗΠΑ. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως το 13,4% των γονέων (ή το 9,03% του συνόλου του δείγματος) έχουν αποξενωθεί από ένα ή περισσότερα από τα παιδιά τους. Οι συγγραφείς καταλήγουν στο συμπέρασμα πως δεκάδες εκατομμύρια ενήλικες και τα παιδιά τους μπορεί να επηρεάζονται από συμπεριφορές γονικής αποξένωσης, η οποία φαίνεται πως λαμβάνει μεγαλύτερες διαστάσεις από το παρελθόν, υπογραμμίζοντας την ανάγκη να δοθεί περισσότερη προσοχή σε αυτό το σημαντικό και διάχυτο πρόβλημα που επηρεάζει γονείς και παιδιά άμεσα και μακροπρόθεσμα.

Στοιχεία που έρχονται από ελληνικές μελέτες και δεδομένα δείχνουν πως τα διαζύγια αποτελούν ένα σημαντικό κοινωνικό φαινόμενο στην Ελλάδα με 10ετή αύξηση των αριθμών κατά 45,8% τις τελευταίες δεκαετίες (καταγραφές από το 2008 έως το 2017). Το 2017 τα διαζύγια ανήλθαν σε 19.190 έναντι 11.013 το 2016 σημειώνοντας αύξηση 74,2%. Τα εξαρτώμενα τέκνα (κάτω των 18 ετών) από διαζευγμένους γάμους ανήλθαν σε 16.103 (64,3% του συνόλου των παιδιών). Σχετικά με το είδος του διαζυγίου, το 27,7% ήταν αμφισβητούμενα διαζύγια, με σημαντικό αριθμό (1012) να αποδίδεται σε σοβαρή κατάρρευση της συζυγικής σχέσης (Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2017). Στη μελέτη τους οι Koukoulis etal. (2022), στόχευσαν στον προσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουν τα ελληνικά δικαστήρια τις υποθέσεις γονικής πρόληψης επικοινωνίας με τα παιδιά τους και ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τις δικαστικές αποφάσεις. Σε συνολικά 50 υποθέσεις νόμου περί πρόληψης γονικής επικοινωνίας που ανακτήθηκαν για τη χρονική περίοδο από το 1992 έως το 2019, βρέθηκε πως οι μητέρες εκδηλώνουν συχνότερα αποξενωτικές συμπεριφορές παρεμβαίνοντας στην επικοινωνία πατέρα-παιδιού σε ποσοστό 60%.

Στην ποιοτική εθνογραφική μελέτη του Gouveris (2022) αναλύθηκαν οι τρόποι με τους οποίους οι χωρισμένοι γονείς διαχειρίστηκαν την ψυχική υγεία των παιδιών τους, μέσα από παραδείγματα διαζυγίων υψηλής σύγκρουσης την περίοδο της ελληνικής κρίσης χρέους. Ο συγγραφέας περιέγραψε το φαινόμενο της ιατρικής παιδικής κακοποίησης: γονείς που παραμελούν τις πραγματικές ανάγκες του παιδιού τους προκειμένου να αποκτήσουν ή να διατηρήσουν τη γονική εξουσία αποτυπώνοντας μία άλλη διάσταση στο ΣΓΑ και διεγείροντας σκέψεις για το όφελος της γονικής συνεπιμέλειας στην Ελλάδα.

Περιγραφή συνδρόμου – Ψυχοσυναισθηματικές παράμετροι

Το ΣΓΑ αποτελεί μια ιδιαίτερη οικογενειακή δυναμική που μπορεί να προκύψει κατά το διαζύγιο των γονέων, στο οποίο το παιδί γίνεται εχθρικό και απορρίπτει τον ένα γονέα. Αυτή η εχθρότητα μπορεί να περιλαμβάνει διαγονεϊκή δυναμική, η οποία επηρεάζει τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις συμπεριφορές προς τον γονέα που αποξενώνεται. Η ειδοποιός διαφορά έγκειται στο γεγονός πως ο γονέας που αποξενώνεται δεν έχει κακοποιήσει ή παραμελήσει το παιδί ή επιδείξει οποιαδήποτε συμπεριφορά που θα μπορούσε να δικαιολογήσει την εχθρότητα του παιδιού προς αυτόν τον γονέα (Lewi, 2020).

Ο γονιός που αποξενώνει αντιλαμβάνεται το διαζύγιο ως έναν πόλεμο που πρέπει να κερδηθεί αδιαφορώντας για το όποιο κόστος, και ιδίως αδιαφορώντας για το κόστος στη συναισθηματική υγεία του παιδιού. Ο στόχος είναι η πλήρης αποκοπή του στοχευμένου γονέα, με χειριστικό όπλο πάντα το παιδί. Χαρακτηριστικά περιγράφεται πως τα παιδιά χρησιμοποιούνται ως μαριονέτες των θυμωμένων αλλοτριωτικών γονέων στη γονεϊκή σύγκρουση (VonBoch-Galhau, 2018). Ο αλλοτριωτικός γονέας χρησιμοποιείς κυρίως τον χρόνο και την απόσταση μεταξύ παιδιού και γονέα – στόχο για να επιτύχει τους σκοπούς

του. Ο χρόνος που περνάει χωρίς την παρουσία του στόχου εδραιώνει την αλλοτριωτική σχέση γονέα-παιδιού. Σε αυτό συνήθως η μετεγκατάσταση ευνοεί την απόσταση. Η έλλειψη του χρόνου με το παιδί και της απόστασης εμποδίζουν τον γονέα που αποξενώνεται να μπορεί να υπερασπιστεί ψευδείς κατηγορίες (Lorandos&Bone, 2016). Ο Baker (2007), με βάση μια ερευνητική μελέτη σε 40 ενήλικες που βίωσαν ΣΓΑ ως παιδιά, συγκέντρωσε 33 στρατηγικές που χρησιμοποιούνται για την αποξένωση των παιδιών από τον γονέα – στόχο. Η πιο συχνή στρατηγική ήταν ο περιορισμός της επαφής και η απόσυρση της αγάπης.

Παράλληλα, τα παιδιά βιώνουν μία κακοποιητική συμπεριφορά από τον γονέα που αποξενώνει μέσω εχθρικής και επιθετικής ανατροφής. Αυτό το στυλ ανατροφής αποτελείται από εσκεμμένες και κακόβουλες στρατηγικές που υποθάλπουν τον γονέα – στόχο. Παραδείγματα που περιγράφονται σε πληθώρα δικαστικών αναφορών περιλαμβάνουν την παρέμβαση σε τηλεφωνικές συνομιλίες, την παρεμπόδιση συμμετοχής του παιδιού σε οικογενειακές δράσεις της «αντίπαλης» οικογένειας, παρεμπόδιση επισκέψεων και έκπτωση της παρουσίας του γονέα -στόχου (Stover, 2013).

Η εκδήλωση του ΣΓΑ πηγάζει από τις επιβαρυντικές απώλειες που βιώνει ο γονέας που αποξενώνει από τον αποσυντιθέμενο συζυγικό δεσμό, όπως η μετακόμιση από το σπίτι της οικογένειας, η αλλαγή της οικονομικής κατάστασης, αλλαγές στη διαχείριση του παιδιού. Αυτός ο γονιός συνήθως έχει βαθύτερα αίτια αλλοτριωτικής συμπεριφοράς με προηγούμενες διαστρεβλωμένες αντικειμενικές σχέσεις και αδυναμία σύναψης συναισθηματικών σχέσεων. Ως άτομα περιγράφονται από το στοιχείο της σαφούς και σταθερής τους αίσθησης ισχύος σε σχέση με τους άλλους. Αυτά τα άτομα βασίζονται σε άλλους να εκπληρώσουν την καλή αίσθηση του εαυτού τους. Στο πλαίσιο εκδήλωσης του ΣΓΑ, ο γονέας που αλλοτριώνει βασίζεται στο παιδί, το οποίο αναλαμβάνει να παίξει τον υποκατάστατο ρόλο και να σώσει τον αλλοτριωτή.

Στη διεθνή βιβλιογραφία, καταγράφεται πως οι γονείς που έχουν αλλοτριωτικές συμπεριφορές έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίζουν Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας (Borderline Personality Disorder, BPD), Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από ένα μοτίβο έντονων και θυελλωδών σχέσεων, ανεξέλεγκτο θυμό, ανεπαρκή έλεγχο των παρορμήσεων, συναισθηματική αστάθεια, διαταραχές ταυτότητας και γνωστικές διαταραχές και επαναλαμβανόμενη αυτοκτονική συμπεριφορά (Steppetal., 2012). Τα άτομα με BPD είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν μια σειρά από αρνητικά αποτελέσματα, συμπεριλαμβανομένης της κακής ανταπόκρισης στη θεραπεία και των φτωχών κοινωνικών, επαγγελματικών και ακαδημαϊκών αποτελεσμάτων. Tο 75% όσων φέρουν διάγνωση BPD είναι γυναίκες (Traynoretal., 2022).

Ο αλλοτριωτικός γονιός και το παιδί αναπτύξουν μια διαστρεβλωμένη σχέση. Ο γονέας που αποξενώνει παίρνει κεντρική θέση στη ζωή του παιδιού, επιτείνοντας την αποξένωση από τον γονέα-στόχο (Warshak, 2010). Παράγοντες που ευνοούν την αποξένωση περιλαμβάνουν την περαιτέρω απομόνωση του παιδιού, συναισθηματική εξάρτηση με τον γονέα που αποξενώνει και ενστάλαξη φόβου. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τουλάχιστον ένας από αυτούς τους παράγοντες υφίσταται (Warshak, 2010). Οι κατηγορίες έναντι του γονέα-στόχου αποτελούν κανόνα στην καθημερινή ζωή, διαστρεβλώνοντας την εικόνα και τα συναισθήματα του παιδιού.

Οι γονείς -στόχοι που είναι θύματα του ΣΓΑ βιώνουν σημαντικές συναισθηματικές απώλειες επίσης. Η θλίψη της συζυγικής απώλειας επιδεινώνεται από την απώλεια της στοργικής σχέσης γονέα-παιδιού και από την απροσδόκητη πολωμένη συμπεριφορά του παιδιού, νιώθοντας ανείπωτο πόνο για την φαινομενικά άδικη συμπεριφορά του ίδιου τους του παιδιού. Ένα κλειδί για την επιβίωση είναι να προσπαθήσουν να μείνουν συνδεδεμένοι με το παιδί όσο το δυνατόν περισσότερο μέσω κάποιας μορφής επικοινωνίας.

Κριτήρια συνδρόμου

Στη διεθνή βιβλιογραφία, το φαινόμενο της γονικής αποξένωσης έχει παρατηρηθεί και περιγράφει από πολλούς διεθνείς ερευνητές, ψυχιάτρους, ψυχολόγους και νομικούς σε όλο τον κόσμο (Whitcombe, 2013). Στην τρέχουσα κλινική βιβλιογραφία, υπογραμμίζεται η διάκριση μεταξύ της γονικής αποξένωσης – αδικαιολόγητη απόρριψη ενός γονέα που ακολουθεί χειραγώγηση και κατήχηση του παιδιού- και την αποξένωση – δικαιολογημένη απόρριψη ενός γονέα μετά από πραγματικό ιστορικό παραμέληση, σωματική και σεξουαλική κακοποίηση ή ενδοοικογενειακή βίας (Baker, Burkhard&Albertson-Kelly, 2012).

Σήμερα, η διεθνής βιβλιογραφία σχετική με το πεδίο, περιέχει περισσότερες από χίλιες τριακόσιες δημοσιεύσεις από περισσότερες από 45 χώρες για τη γονική αποξένωση, το ΣΓΑ και συναφή θέματα, δείχνοντας ότι ο επιπολασμός της γονικής αποξένωσης αυξάνεται σημαντικά παγκοσμίως (vonBoch-Galhau, 2018).

Η έννοια της γονικής αποξένωσης προσδιορίζεται από τρία στοιχεία (Warshak, 2006):

Απόρριψη ή υποτίμηση ενός γονέα που φτάνει στο επίπεδο μιας επίμονης συμπεριφοράς και όχι περιστασιακών επεισοδίων.
Παράλογη εχθρική στάση της απόρριψης, δηλαδή η αποξένωση δεν ανταποκρίνεται στην πραγματική συμπεριφορά του γονέα-στόχου.
Είναι αποτέλεσμα της επιρροής του γονέα που αποξενώνει.

Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται η παράλογη εκστρατεία απαξίωσης και μίσους, οι παράλογοι εξορθολογισμοί (αδικαιολόγητοι, παράλογοι λόγοι της απόρριψης), η έλλειψη φυσιολογικής αμφιθυμίας (εξιδανίκευση ενός γονέα και δαιμονοποίηση του άλλου, ασπρόμαυρη σκέψη), η ανακλαστική υποστήριξη του γονέα που αποξενώνει, η απαξίωση όχι μόνο του γονέα-στόχου αλλά και της ευρύτερης οικογένειας και των φίλων του γονέα, η έλλειψη ενοχής για τη σκληρή μεταχείριση του αλλοτριωμένου γονέα (vonBoch-Galhau, 2018).

Ενώ η έννοια της γονικής αποξένωσης είναι αναγνωρισμένη διεθνώς, παραμένει αμφιλεγόμενη και συνεχίζει να συζητείται έντονα. Οι διαφοροποιήσεις προκύπτουν μεταξύ επαγγελματιών ψυχικής υγείας και νομικών σχετικά με ορισμένες πτυχές της γονικής αποξένωσης (Bernet et al., 2010). Εν τούτοις, είναι σαφές πως η γονική αποξένωση εμφανίζεται σε υποθέσεις διαζυγίου υψηλών συγκρούσεων και υπάρχει συμφωνία πως η αποξένωση δεν προκύπτει από προφανείς λόγους απόρριψης από τη μεριά του παιδιού (Walker & Shapiro, 2010), αναγνωρίζοντας την καταστροφική της επίδραση στην ψυχοσυναισθηματική υγεία των παιδιών (Coleridge, 2012).

Σύμφωνα με τον Gardner (2006), υπάρχουν οχτώ χαρακτηριστικές συμπεριφορές των παιδιών που βιώνουν αποξενωτικές συμπεριφορές:

Απαξίωση. Τα στοργικά συναισθήματα του παιδιού προς τον γονέα που αποξενώνεται, πνίγονται ή αντικαθίστανται με έντονο μίσος. Η εκδήλωση απαξίωσης γίνεται αντανακλαστικά και αυτόματα. Τα παιδιά συνήθως δηλώνουν πως δεν θυμούνται καλές στιγμές με τον γονέα.
Έλλειψη εκλογίκευσης για την υποτίμηση προς τον γονέα που αποξενώνεται. Το παιδί συνήθως μιμείται φραστικά τον γονέα που αποξενώνει και το λεξιλόγιο του παιδιού είναι ασυνεπές με την αναπτυξιακή του ηλικία. Ωστόσο, το παιδί δεν μπορεί να ορίσει τις λέξεις, ούτε μπορεί να δώσει παραδείγματα για να τεκμηριώσει αυτές τις υποτιμητικές αξιώσεις.
Έλλειψη αμφιθυμίας. Το παιδί αντιλαμβάνεται τον γονέα που αποξενώνεται ως τον «κακό» γονέα και τον γονέα που αποξενώνει ως το τέλειο γονέα.
Ανεξαρτησία αποφάσεων. Το παιδί εμφανίζει συμπεριφορά που πιστεύεται ότι είναι ανεπηρέαστη. Συνήθως αντιστέκεται σε επικοινωνία με τον γονέα που αποξενώνεται. Αυτός ο «αυτόνομος» ρόλος ενδυναμώνει το παιδί με περισσότερη αλλοτριωτική εξουσία και ανταγωνιστική συμπεριφορά έναντι του γονέα που αποξενώνεται. Επακόλουθα, το παιδί εκδηλώνει αντανακλαστική υποστήριξη προς τον γονέα που αποξενώνει βιώνοντας έντονο φόβο να χάσει τη σχέση με το μόνο άτομο στο κόσμος που φαινομενικά τον αγαπά.
Απουσία ενοχής. Το παιδί που βιώνει την αποξενωτική συμπεριφορά, δεν έχει κανένα συναίσθημα ενοχής ή ενσυναίσθησης για τον γονέα που αποξενώνεται.
Συνεργασία με τον γονέα που αποξενώνει. Το παιδί καθρεφτίζει τη συμπεριφορά του γονέα που αποξενώνει, λόγω της διαστρεβλωτικής χειραγώγησης, και οι εκδοχή που παρουσιάζεται για τον γονέα που αποξενώνεται είναι ίδια με αυτή που χρησιμοποιεί ο γονέας που χειραγωγεί.
Επέκταση του εχθρικού κλίματος σε όλα τα μέλη της οικογένειας του γονέα που αποξενώνεται. Το μίσος και η εχθρότητα διεισδύουν σε άλλες σχέσεις, όπως στη σχέση με τους παππούδες, θείες, θείοι και υπόλοιπου συγγενείς του στενού οικογενειακού κύκλου.

Το 2008, μια ομάδα 70 επαγγελματιών ψυχικής υγείας και νομικών κατέθεσαν επίσημη εισήγηση για την ένταξη της γονικής αποξένωσης στις διαταραχές DSM-5 στην παιδική ηλικία και την αναγνώριση του ΣΓΑ (Bernet et al., 2010). Αυτή η πρόταση πρότεινε τα διαγνωστικά κριτήρια για το ΣΓΑ, τα οποία επιτρέπουν τη συστηματική έρευνα, μειώνουν την κατάχρηση της έννοιας της γονικής αποξένωσης και οδηγούν σε βελτιωμένη θεραπεία για παιδιά και νέους (Bernet, 2008).

To 2018, η Ευρωπαϊκή Ένωση για την Ψυχοθεραπεία (European Association for Psychotherapy, EAP) κατέθεσε στο Ευρωκοινοβούλιο έκθεση σχετικά με το ΣΓΑ και την έννοια της γονικής αποξένωσης θεωρώντας ότι οι χρήση των όρων είναι ακατάλληλες για χρήση σε οποιαδήποτε ψυχοθεραπευτική πρακτική. Στην έκθεση διατυπώνεται πως υπάρχει υψηλός κίνδυνος και δυνατότητα χρήσης των εννοιών με τρόπο που επιτρέπει στη βία κατά των παιδιών και των μητέρων τους να παραμένει απαρατήρητη ή/και να αμφισβητείται, καθώς αγνοεί βασικές πτυχές της παιδικής ευημερίας και του φύλου -βασισμένη στη φύση της ενδοοικογενειακής βίας. Η διατύπωση τους αυτή βασίστηκε σε μία σειρά καταγγελιών για κακοποίηση παιδιών σε περίπτωση διαζυγίου ή επιμέλειας, κατά τις οποίες το ΣΓΑ χρησιμοποιήθηκε για να αποκρύψει την πραγματική κατάσταση, επιτρέποντα – και/ή – προκαλώντας περαιτέρω θυματοποίηση και παθολογία των παιδιών και άλλων θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας. Το EAP πιστεύει ότι όλοι οι ευρωπαίοι ψυχοθεραπευτές πρέπει επίσης να λαμβάνουν πολύ σοβαρά υπόψη κάθε αναφορά ενδοοικογενειακής βίας σε υποθέσεις διαζυγίου και επιμέλειας παιδιών. Οι ψυχοθεραπευτές πρέπει να κάνουν διάκριση μεταξύ ενός επίμαχου διαζυγίου/χωρισμού και ενός διαζυγίου/χωρισμού στο οποίο υπάρχει ενδοοικογενειακή βία, προκειμένου να μπορούν να προσαρμόσουν ανάλογα τις ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Αυτό απαιτεί αποφασιστικότητα κατά περίπτωση και αμοιβαία κατανόηση και συνεργασία μεταξύ όλων των ψυχοκοινωνικών και νομικών επαγγελμάτων, σύμφωνα με τα καθολικά πρότυπα που αφορούν τα εγχώρια και διεθνή νομικά έγγραφα που αφορούν την προστασία του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού και την προστασία του θύματα ενδοοικογενειακής βίας.

Μέχρι στιγμής το ΣΓΑ δεν περιλαμβάνεται στις διαταραχές DSM-5. Τα προτεινόμενα από τον Bernet et al. (2010), παρατίθενται στον Πίνακα 1.

Πίνακας 1. Διαγνωστικά κριτήρια ΣΓΑ, σύμφωνα με τους Bernet et al. (2010). Διαγνωστικά κριτήρια για τη διαταραχή γονικής αποξένωσης Α. Το παιδί—συνήθως εκείνο του οποίου οι γονείς εμπλέκονται σε έντονες συγκρούσεις διαζύγιο—συμμαχεί έντονα με τον έναν γονέα και απορρίπτει μια σχέση με τον άλλο, αποξενωμένο γονέα χωρίς νόμιμη αιτιολόγηση. Το παιδί αντιστέκεται ή αρνείται την επαφή ή τον χρόνο ανατροφής των παιδιών με τον αλλοτριωμένο γονιό.

Β. Το παιδί εκδηλώνει τις ακόλουθες συμπεριφορές:

1 . Επίμονη απόρριψη ή υποτίμηση ενός γονέα που φτάνει στο επίπεδο του μία καμπάνια.

2 Αδύναμες, επιπόλαιες και παράλογες εκλογικεύσεις για τις επίμονες κριτικές του προς τον απορριφθέντα γονέα. Γ. Το παιδί εκδηλώνει δύο ή περισσότερες από τις παρακάτω έξι στάσεις και συμπεριφορές: 1 . έλλειψη αμφιθυμίας. 2 . φαινόμενο ανεξάρτητου στοχαστή. 3 . αντανακλαστική υποστήριξη του ενός γονέα εναντίον του άλλου. 4 . απουσία ενοχής για την εκμετάλλευση του απορριφθέντος γονέα. 5 . παρουσία δανεικών σεναρίων. 6 . διάδοση της εχθρότητας στην ευρύτερη οικογένεια του απορριφθέντος γονέα.

Δ. Η διάρκεια της διαταραχής είναι τουλάχιστον 2 μήνες. Ε. Η διαταραχή προκαλεί κλινικά σημαντική δυσφορία ή έκπτωση σε κοινωνικό, ακαδημαϊκό (επαγγελματικό) επίπεδο ή άλλους σημαντικούς τομείς λειτουργίας.

ΣΤ. Η άρνηση του παιδιού να έχει επαφή με τον απορριφθέντα γονέα είναι χωρίς

νόμιμη αιτιολόγηση. Δηλαδή, η διαταραχή γονικής αποξένωσης δεν διαγιγνώσκεται εάν ο γονέας που απορρίφθηκε κακοποιούσε το παιδί.

Στην εκτεταμένη ανασκόπηση των von Boch-Galhau (2018) παρουσιάζεται μία ταξινόμηση του συνδρόμου σε ήπια, μέτρια και σοβαρή μορφή. Σε ήπιες περιπτώσεις, το παιδί αρνείται την επαφή με τον γονέα-στόχο, αλλά όταν τελικά επικοινωνεί μαζί του ή περνάνε χρόνο μαζί, φαίνεται ικανοποιημένο. Σε αυτή την περίπτωση, το παιδί μπορεί ακόμα και να αποστασιοποιηθεί τελικώς από τις υποτιμήσεις του γονέα που γίνονται από τον γονέα που αποξενώνει. Στις μέτριες περιπτώσεις, τα συμπτώματα είναι εντόνως εμφανή, με σημαντικά προβλήματα στην επαφή και την επικοινωνία. Το παιδί συνήθως αρνείται πεισματικά την επαφή με τον γονέα-στόχο, αλλά επανέρχεται ξανά μόλις γίνει η επαφή και όταν η απουσιάζει ο αλλοτριωτικός γονέας. Σε σοβαρές περιπτώσεις το παιδί αρνείται ριζικά και χωρίς αντικειμενικούς λόγους την επαφή με τον γονέα-στόχο με τον οποίο είχε προηγουμένως μια στοργική προσκόλληση, επειδή έχει εσωτερικεύσει μία αλλοτριωμένη αρνητική εικόνα για εκείνον. Η στάση της απόρριψης και του επιπέδου της αρνητικότητας ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ της ήπιας και της μέτριας μορφής του ΣΓΑ. Το παιδί εκδηλώνει μια εξαιρετικά πολωμένη άποψη για τους γονείς του.

Η παρουσία και ο βαθμός ΣΓΑ πρέπει να διαγιγνώσκονται με βάση τη συμπεριφορά που παρατηρείται σε ένα παιδί, και όχι με βάση τον βαθμό χειραγώγησης στον οποίο εκτίθεται το παιδί. Μια προσεκτική αξιολόγηση ολόκληρου του οικογενειακού συστήματος και η αναγνώριση του χειραγωγού ατόμου άτομο είναι απαραίτητο.

Ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις

Το ΣΓΑ θεωρείται από πολλούς ερευνητές ως μια μορφή ψυχολογικής κακοποίησης των παιδιών (Foran etal., 2013; Gardner, 2001), τοποθετώντας το σύνδρομο στον τομέα της ψυχοτραυματολογίας. Μπορεί να ταξινομηθεί ως ψυχολογικός κίνδυνος για την ευημερία ενός παιδιού η οποία προκύπτει από κακοποίηση του γονέα-φροντιστή, οποίος εκμεταλλεύεται τη σχέση εξάρτησης του παιδιού (vonBoch-Galhau, 2018).

Τα παιδιά που βιώνουν επαναλαμβανόμενες σοβαρές κρίσεις γάμου των γονέων τους, επιθετικές συγκρούσεις και τραυματικούς χωρισμούς και διαζύγιο, έχουν αυξημένες πιθανότητες να υποφέρουν ούτως ή άλλως από διαταραχές ανάπτυξης συμπεριφοράς, ως αποτέλεσμα του χρόνιου, διάχυτου στρες που βιώνουν (Austin, 2018). Στο 70-90 % των οριακών διαταραχών προσωπικότητας που εντοπίζονται σε ενήλικες, εντοπίζεται κάποιας μορφής παιδικού τραύματος το οποίο εμφανίζεται αναδρομικά (Zanarinietal., 2023).

Στις περιπτώσεις γονικής αποξένωσης σοβαρής μορφής, υπάρχει συχνά μια μακροχρόνια, ή ακόμα και μόνιμη, ρήξη της σχέσης και της επαφής μεταξύ του παιδιού και του γονέα, μερικές φορές και μεταξύ των υπολοίπων μελών της οικογένειας (αδέρφια, συγγενείς) με τις σχετικές παθολογικές συνέπειες (Bosch-Britsetal., 2018). Οι μελέτες έχουν δείξει πως τα παιδιά που έχουν τραυματιστεί συναισθηματικά από χειρισμούς ΣΓΑ, εμφανίζουν μακροπρόθεσμες συνέπειες, ψυχολογικές, ψυχοσωματικές ή ψυχιατρικά προβλήματα, για τα οποία αναζητούν ιατρική βοήθεια στην ενήλικη ζωή τους (Lawrenceetal., 2021).

Επίσης, η χειραγώγηση που δέχεται το παιδί έχει ως αποτέλεσμα μια μπερδεμένη αυτοαντίληψη και αντίληψη των άλλων, και σε μορφές παρατεταμένης γονικής αποξένωσης, τα παιδιά ξεχνούν πως να εμπιστεύονται τα δικά τους συναισθήματα και αντιλήψεις. Οι πράξεις του γονέα που αποξενώνει έχει βαθιά συναισθηματική εμπλοκή των παιδιών, τα οποία χάνουν την αίσθηση της πραγματικότητας και της δικής τους οπτικής, και η δική τους ταυτότητα γίνεται αβέβαιη και εύθραυστη. Τα παιδιά προσκολλώνται στον γονέα που αποξενώνει και με τη συνεχή διαστρέβλωση της πραγματικότητας που δέχονται, οδηγούνται σε μια διαρκή αυτό-αμφισβήτηση που οδηγεί σε αρνητική αυτό-αξιολόγηση, έλλειψη αυτοεκτίμησης και ένα βαθύ αίσθημα ανασφάλειας.

Στην αναπτυξιακή θεωρία, η διαμόρφωση της προσωπικότητας σε όλες τις εκφάνσεις, συνδέεται άρρηκτα με τις εμπειρίες που βιώνουν τα άτομα στην παιδική τους ηλικία. Παιδιά που έχουν βιώσει το κλίμα της αποξένωσης, δεν μπορούν επαρκώς να αναπτύξουν την ατομικότητα και την ανεξαρτησία τους. Η εμφάνιση ειδικών διαταραχών προσωπικότητας, διατροφικές διαταραχές, εθισμοί, διαταραχές μετατραυματικού στρες και άλλες ψυχικές και ψυχοσωματικές διαταραχές έχουν συνδεθεί με αλλοτριωτικές συμπεριφορές γονέων στην παιδική ηλικία (Bauriedl-Schmidtetal, 2022). Φαίνεται λοιπόν, πως η αρνητική εικόνα ενός αγαπημένου γονέα είναι πιο επιζήμια στον εαυτό των παιδιών και στον πυρήνα τους, σε σύγκριση με την απώλεια ενός γονέα, για παράδειγμα, σε περίπτωση θανάτου. Ο συνδυασμός των συναισθημάτων ενοχής που βιώνουν τα παιδιά για τον γονέα που αποξενώνεται και η απουσία του στην διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού, μπορεί να οδηγήσει σε επιπλέον μακροπρόθεσμα προβλήματα συναισθηματικής ανάπτυξης και σύναψης σχέσεων (Daniels, 2016).

Οι ψυχοσυναισθηματικές συνέπειες για τον γονέα που αποξενώνεται, αλλά και για τους υπόλοιπους στενούς συγγενείς, όπως οι γιαγιάδες και παππούδες, δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς (McLanahan, Tach&Schneider, 2013). Η βαθύτερη μελέτη των οικογενειακών συστημάτων είναι χρήσιμη για την κατανόηση των επιπτώσεων του ΣΓΑ στον γονέα που αποξενώνεται. Όλα τα μέλη της οικογένειας συμμετέχουν και συμβάλλουν σε μια κατάσταση γονικής αποξένωσης και μπορούν να καθορίσουν την αλληλεπίδραση μεταξύ του παιδιού και του αποξενωμένου γονέα δεδομένου ότι αυτός ο γονέας ασκεί λιγότερη εξουσία και έλεγχο της κατάστασης (Vassiliou&Cartwright, 2001).

Οι μελέτες σε αυτό το πεδίο έχουν δείξει ότι οι γονείς που αποξενώνονται αναφέρουν αρνητικά αποτελέσματα προσαρμογής, όπως κατάθλιψη, στρες, απογοήτευση, απώλεια, φόβος, αδυναμία και αισθήματα απόγνωσης (Baker & Andre 2008; Poustie et. al. 2018). Σε μια πρόσφατη μελέτη, όσο περισσότεροι γονείς αντιλαμβάνονταν τις τακτικές γονικής αποξένωσης, τόσο περισσότερο ανέφεραν άγχος που σχετίζεται με την απειλή της αποξένωσης για την τρέχουσα ή/και τη μελλοντική τους ευημερία (Balmer et al. 2018). Οι γονείς που αποξενώνονται συχνά βιώνουν απώλεια του γονικού ρόλου και της εξουσίας (Vassiliou & Cartwright, 2001). Καθώς η κεντρική επιθυμία τους είναι να διατηρήσουν τη σχέση με το παιδί τους και να συμμετέχουν στη ζωή του, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην εκπλήρωση του γονεϊκού τους ρόλου οδηγούν στην απώλεια ελέγχου και ψυχολογική δυσπροσαρμογή` (Balmer et al. 2018 ). Στην ποιοτική μελέτη των Godbout & Parent, μελετήθηκαν οι διαδρομές ζωής και οι βιωμένες εμπειρίες έξι ενηλίκων που έχουν αποξενωθεί από έναν γονιό στο παρελθόν. Τα αποτελέσματα προτείνουν διάφορες υποθέσεις σχετικά με τους παράγοντες που μπορεί να ενεργοποιούν τον μηχανισμός αποξένωσης από ένα γονέα. Η παρουσία σύγκρουσης μετά τον χωρισμό και, σε ορισμένες περιπτώσεις, η ενδοοικογενειακή βία, καθώς και ο τριγωνισμός του παιδιού φαίνεται να είναι στοιχεία που ευνοούν την εμφάνιση γονικής αποξένωσης. Επιπλέον, αυτή η μελέτη έδειξε πως η υπέρβαση της κατάστασης της αποξένωσης περιλαμβάνει ζητήματα που αφορούν τη δημιουργία ορίων με τον γονέα που αποξενώνει και την ανοικοδόμηση μιας νέας σχέσης, στην οποία ο γονέας που βιώνει την αποξένωση πλήγεται σημαντικά.

Οι αβάσιμοι λόγοι για τους οποίους προκύπτει η αποξένωση και η απόρριψη από το παιδί τους, ως αποτέλεσμα της χειραγώγησης του άλλου γονέα, δημιουργούν μία συνολική αίσθηση εξάλειψης από το παιδί τους, η οποία δεν μπορεί να εκλογικευτεί από τους γονείς που αποξενώνονται (Poustie et al. 2018). Ωστόσο, παρά τα αισθήματα απόγνωσης, απογοήτευσης και απομόνωσης, οι γονείς που αποξενώνονται φαίνεται να είναι αναπτύσσουν στρατηγικές αντιμετώπισης (Maturana et al. 2018). Οι στρατηγικές αντιμετώπισης αναφέρονται στον εγγενή τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ανταποκρίνονται σε στρεσογόνα γεγονότα προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν την αντιληπτή απειλή και να μειώσουν το άγχος. Στη μελέτη των Poustie et al. (2018), 126 γονείς που αποξενώθηκαν από διάφορες χώρες (Αυστραλία, Βέλγιο, Καναδάς, Ινδία, Ιρλανδία, Νέα Ζηλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες), ανέφεραν ενεργητικές στρατηγικές

αντιμετώπισης και δήλωσαν ότι είχαν θετική στάση όταν αντιμετώπιζαν τη γονική αποξένωση. Ένα παράδειγμα της θετικής στάσης ήταν η ελπίδα για επανένωση, η οποία φάνηκε να είναι προστατευτικός παράγοντας έναντι των προβλημάτων ψυχικής υγείας. Άλλοι μέθοδοι αντιμετώπισης ήταν η συμμετοχή τους σε θεραπευτικές ομάδες, η αναζήτηση κοινωνικής υποστήριξης και η επένδυση στην αυτοεκπαίδευση, αποκτώντας γνώση ως στρατηγική αντιμετώπισης καθώς προσπαθούσαν να ευαισθητοποιήσουν τους άλλους στην κοινότητα.

Στην ποιοτική μελέτη των Tavares, Crespo&Ribeiro (2021), έγινε προσπάθεια κατανόησης της εμπειρίας των γονέων που αποξενώνονται μέσω θεματικής ανάλυσης ημι-δομημένων συνεντεύξεων με οκτώ γονείς που είχαν βιώσει αποξένωση ηλικίας μεταξύ 33 και 51 ετών. Στη μελέτη προσδιορίστηκαν τέσσερις σημαντικοί παράμετροι, σχετικά με το πως βιώνουν οι γονείς που αποξενώνονται την αποξένωση: η αντίληψη του προσωπικού αντίκτυπου, οι στρατηγικές αντιμετώπισης, οι οικογενειακές σχέσεις και το δίκτυο υποστήριξης. Οι γονείς εντόπισαν μια σοβαρή έκπτωση της σωματικής και συναισθηματικής τους ευεξίας και εντόπισαν κυρίως στρατηγικές αντιμετώπισης εστιασμένες στο συναίσθημα για την αντιμετώπιση αυτής της δυσμενούς συνεχιζόμενης κατάστασης. Επιπλέον, ανέφεραν αλλαγές σε βασικές σχέσεις, με έμφαση στις δυσκολίες στο οικογενειακό και κοινωνικό πλαίσιο.

Λόγω του ερευνητικού κενού που υπάρχει στη βιβλιογραφία, οι ειδικοί υπογραμμίζουν την ανάγκη για σαφέστερο προσδιορισμό των παραγόντων που οδηγούν στη γονική αποξένωση, και των μεθόδων προστασίας τόσο των παιδιών όσο και των γονέων που βιώνουν την αποξενωτική συμπεριφορά. Δεδομένης της συστημικής και πολύπλοκης φύσης αυτού του φαινομένου που αφορά όλη την οικογένεια, είναι υψίστης σημασίας οι έρευνες να επεκταθούν και σε άλλα μέλη της οικογένειας που επηρεάζονται από τις αποξενωτικές συμπεριφορές, καθώς τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας σε κατάσταση γονικής αποξένωσης μπορεί να διαδραματίσουν ρόλο στη ρύθμιση της εγγύτητας μεταξύ του παιδιού και του αποξενωμένου γονέα, ωστόσο, η συμμετοχή τους στην αποξένωση παραμένει ασαφής και απαιτεί περισσότερη εμπειρική έρευνα (Vassiliou & Cartwright, 2001).

Διαχείριση συνδρόμου

Παρόλο που υπάρχει αυξανόμενη αναγνώριση του ΣΓΑ μεταξύ νομικών, κοινωνικών και επαγγελματιών ψυχικής υγείας, υπάρχει μικρή συναίνεση για τον τρόπο διαχείρισης του συνδρόμου. Όσες έρευνες έχουν γίνει στο πεδίο αυτό αφορούν δύο παράλληλες και αλληλένδετες οπτικές: την κλινική και τη νομική διαχείριση των περιστατικών γονικής αποξένωσης. Δεδομένων των τεκμηριωμένων συνεπειών του ΣΓΑ στην μακροπρόθεσμη ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη του παιδιού, τονίζεται η έλλειψη κατευθυντήριων γραμμών (Woodall, 2017).

Αναφορικά με την κλινική διαχείριση του συνδρόμου, η βιβλιογραφία για το ΣΓΑ είναι περιορισμένη (Warshak, 2018). Ο πυρήνας κάθε παρέμβασης είναι η επανένωση του παιδιού με τον αποξενωμένο γονέα. Εφόσον λοιπόν εντοπιστεί η αποξενωτική συμπεριφορά, τότε το παιδί και οι δύο γονείς πρέπει να δεχτούν θεραπευτικό πρωτόκολλο επανασύνδεσης. Το πρόγραμμα Cafcass Positive Co-Parenting Program (CPPP), που προτείνεται από θεραπευτές της Μεγάλης Βρετανίας, είναι ένα πρόγραμμα 12 εβδομάδων για οικογένειες (CafcassCymru, 2019). Περιλαμβάνει τέσσερις δομημένες συνεδρίες που προτείνονται σε οικογενειακές δομές στις οποίες υπάρχει μέτρια έως υψηλή σύγκρουση. Οι γονείς και το παιδί παρακολουθούν ατομικές συνεδρίες, ενώ στην τελική συνεδρία παρευρίσκονται όλοι μαζί. Το πρόγραμμα δίνει έμφαση στη γονική ενσυναίσθηση για τα παιδιά και στοχεύει στην:

Προώθηση θετικών αλλαγών στη λήψη παιδοκεντρικών διευθετήσεων
Βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ των γονέων
Μείωση της συναισθηματικής βλάβης στο παιδί
Μείωση της διάρκειας των δικαστικών διαδικασιών.

Το πρόγραμμα στοχεύει στην αποκατάσταση της σχέσης μεταξύ του παιδιού και του γονέα που αποξενώνεται.

Ο Woodall (2017), σε έκθεσή του, περιγράφει μια προσέγγιση θεραπείας, όπου ο θεραπευτής είναι υπεύθυνος για την οικογένεια, επιδιώκοντας την ταχεία επανένωση των αποξενωμένων γονέων και των παιδιών και ενσωματώνοντας στο θεραπευτικό σχέδιο την εσωτερική διχασμένη κατάσταση του νου του παιδιού. Στο συγκεκριμένο μοντέλο παρέμβασης, η έννοια της ψυχολογικής διάσπασης είναι κεντρική. Σύμφωνα λοιπόν, με τον

θεραπευτή, η αξιολόγηση καθορίζει τη σοβαρότητα της διάσπασης και τη διαφοροποίηση που έχει προκύψει από καταναγκαστική συμπεριφορά και διαταραχή προσωπικότητας εκ μέρους του γονέα που αποξενώνει. Σε οποιαδήποτε μορφή αποξενωτικής αλλοτριωτικής συμπεριφοράς, με ευρήματα από την ψυχοσυναισθηματική αξιολόγηση του παιδιού, συνιστάται προσπάθεια αποσύνδεσης από τον γονέα που αποξενώνει και αποκατάσταση της σχέσης με τον γονέα που αποξενώθηκε, χρησιμοποιώντας θεραπείες που βασίζονται στη δραστηριότητα οι οποίες περιλαμβάνουν προσδοκίες συμπεριφοράς και παρακολούθηση της επαφής μεταξύ των δύο γονέων. Αναπόσπαστο στοιχείο του μοντέλου είναι η νομική και ψυχική διασύνδεση, όπου η παρέμβαση στην ψυχική υγεία εντάσσεται στο πλαίσιο της νομικής διαχείρισης, διαχείρισης, με ταυτόχρονη χρήση νομικών και θεραπευτικών μηχανισμών (Woodall, 2017; Woodall & Woodall, 2019).

Υπάρχει μια γενική συναίνεση ότι το ΣΓΑ απαιτεί προσαρμοσμένες προσεγγίσεις και οι παραδοσιακές θεραπείες δεν είναι μόνο αναποτελεσματικές, αλλά και δυνητικά επιζήμιες, και μπορούν να επιδεινώσουν την αλλοτρίωση, ενώ ενέχεται ο κίνδυνος ευθυγράμμισης του θεραπευτή με τον αποξενωτή (Fidler, Bala & Saini, 2013; Templer, et al., 2016). Εξειδικευμένες παρεμβάσεις που έχουν προσαρμοστεί στο ΣΓΑ περιλαμβάνουν κατασκηνώσεις, εργαστήρια και οικογενειακή/ομαδική θεραπεία. Το περιεχόμενο παρέμβασης συνήθως περιλαμβάνει ψυχοεκπαίδευση, κριτική σκέψη, γονικές δεξιότητες και μεθόδους αντιμετώπισης (Templer, et al., 2016). Τα προγράμματα ποικίλλουν ως προς τον τρόπο συμμετοχής των γονέων που αποξενώνουν, με ορισμένες παρεμβάσεις να επικεντρώνονται μόνο στο παιδί και τον γονέα που αποξενώνεται, και άλλες που συμπεριλαμβάνουν όλα τα εμπλεκόμενα μέλη της οικογένειας σε οικογενειακές συνεδρίες ή σε παράλληλα προγράμματα (Morgan, Ahmad&Webster, 2020).

Στη συστηματική ανασκόπηση των Templeretal (2016), εξετάστηκαν 10 μελέτες που δημοσιεύθηκαν μεταξύ 1990 και 2015 και αξιολογήθηκαν τόσο οι νομικές όσο και οι θεραπευτικές παρεμβάσεις. Διαπιστώθηκε ότι ενώ η μέθοδος των παρεμβάσεων διέφερε, μοιράζονταν τον κοινό στόχο της προστασίας του παιδιού από βλάβη λόγω περαιτέρω αποξένωσης και αποκατάστασης της οικογενειακής λειτουργίας. Τα προγράμματα περιγράφονταν ως μια εξειδικευμένη μορφή συστημικής οικογενειακής θεραπείας, η οποία περιλάμβανε ψυχοεκπαίδευση σχετικά με τη φύση και τη θεραπεία του ΣΓΑ. Η συστηματική ανασκόπηση διαπίστωσε ότι τέτοιες παρεμβάσεις μπορεί να είναι αποτελεσματικές στη βελτίωση των οικογενειακών σχέσεων και της οικογενειακής λειτουργίας, στη βελτίωση της σχέσης μεταξύ παιδιού και αποξενωμένου γονέα, και στη μείωση των ψυχολογικών συμπτωμάτων του παιδιού.

Στη μελέτη των Toren et al (2013) αξιολογήθηκε μια βραχυπρόθεσμη ομαδική θεραπεία με 16 παράλληλες συνεδρίες σε 22 παιδιά (ηλικίας 6-16 ετών) και τους γονείς τους. Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις για το ΣΓΑ έπρεπε να έχουν εγκριθεί από το δικαστήριο της χώρας που διενεργήθηκε η μελέτη (Ισραήλ) και να εμπλέκουν καθέναν από τους γονείς και το παιδί. Τα ευρήματα της μελέτης έδειξαν σημαντική μείωση στο άγχος των παιδιών και των συμπτωμάτων κατάθλιψης μετά τη θεραπευτική παρέμβαση. Σε 12 μήνες παρακολούθησης, τα επίπεδα της συνεργασίας μεταξύ των γονέων ήταν σημαντικά καλύτερα, ενώ βρέθηκε πως τα χαμηλότερα επίπεδα αντικειμενικών γονικών σχέσεων συσχετίστηκαν με υψηλότερο αρχικό άγχος των παιδιών.

Το πρόγραμμα Family Bridges, το οποίο περιγράφεται σε έκθεση του Warshak (2010) από τις ΗΠΑ, σχεδιάστηκε χρησιμοποιώντας μια προσέγγιση που βασίζεται στο περιεχόμενο και τον τρόπο εφαρμογής του σχεδίου, και στην έκθεσή του ο συγγραφέας παραθέτει μία λεπτομερή περιγραφή του σχεδιασμού, του περιεχομένου και της διαδικασίας παρέμβασης. Το πρόγραμμα έχει σχεδιαστεί για να βοηθά τα αποξενωμένα παιδιά να προσαρμοστούν στις δικαστικές εντολές που τα τοποθετούν μαζί με τους γονείς που είχαν αποξενωθεί, ενώ υπάρχει δικαστική απόφαση για απομάκρυνση του γονέα που αποξένωνε. Το πρόγραμμα περιγράφεται ως εστιασμένο στο μέλλον και αναφέρεται ως εκπαιδευτικό παρά ψυχοθεραπευτικό. Στόχος είναι η επαναφορά των σχέσεων, η ενίσχυση της κριτικής σκέψης των παιδιών, η βοήθεια των παιδιών να διατηρούν ισορροπημένες απόψεις, η συμβολή στην ανάπτυξη συμπονετικών απόψεων και η ενίσχυση των δεξιοτήτων των γονέων.

Από νομική άποψη, η ψυχολογική κακοποίηση είναι δύσκολο να εντοπιστεί γιατί συχνά δεν εκδηλώνεται ως πρόθεση βλάβης. Ωστόσο, εξαιτίας των καταστροφικών και μακροχρόνιων ψυχοπαθολογικών επιπτώσεών της ΣΓΑ, θεωρείται μορφή κακοποίησης και δεν πρέπει να γίνεται περισσότερο ανεκτή από άλλες μορφές κακοποίησης και τα παιδιά πρέπει να προστατεύονται από συμπεριφορές γονικής αποξένωσης. Το ΣΓΑ, λαμβάνει μία νομική διάσταση η οποία δεν πρέπει να υποεκτιμάται. Ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού, οι επιθυμίες ενός παιδιού πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν, φιλτράροντας πάντα από τον ειδικό, τα δεδομένα χειραγώγησης. Καθώς, ο γονέας που αποξενώνει συνήθως χρησιμοποιεί βαριές κατηγορίες για τον άλλο γονέα, αναφορικά με τις ποινικές διαδικασίες και τα δικαιώματα επικοινωνίας και επιμέλειας, πρέπει να γίνει προσεκτική διάκριση των στοιχείων που παρατίθενται (Faresetal., 2023). Ωστόσο, παρά τη σημασία της γονικής αποξένωσης τόσο για από την ψυχιατρική/ψυχολογική σκοπιά, όσο και από τη νομική, και παρά την αποδοχή της σε εκατοντάδες δικαστικές αποφάσεις σε όλο τον κόσμο, το φαινόμενο εξακολουθεί να διαψεύδεται και να απορρίπτεται από ορισμένους νομικούς. Αυτό οδηγεί σε αμφισβητήσιμες συστάσεις στις εκθέσεις εμπειρογνωμόνων και συχνά προκύπτουν εσφαλμένες δικαστικές αποφάσεις, που οδηγούν στην πλήρη αποξένωση του αποξενωμένου γονέα, με όλες τις επιβλαβείς συνέπειες για τον ψυχισμό του παιδιού.

Οι προτάσεις για πρόληψη τονίζουν την ανάγκη για διεπιστημονική εκπαίδευση όλων των εμπλεκόμενων επαγγελματιών και στην προσπάθεια αναχαίτισης οποιασδήποτε άστοχης αντιδικίας που θα υποβάλλει το παιδί σε συναισθηματική πίεση (Child&Marcus, 2020). Οι προτάσεις των ειδικών για την πρόληψη του συνδρόμου περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:

Εκπαίδευση νέων και εκστρατείες κοινωνικού αντίκτυπου στα μέσα ενημέρωσης για την οικοδόμηση της αξίας και της σημασίας των οικογενειακών δεσμών.
Προγράμματα που βασίζονται στο σχολείο για τον εντοπισμό και τη βοήθεια προβλημάτων μετά τον χωρισμό (συμπεριλαμβανομένης του ΣΓΑ).
Υποχρεωτική εκπαίδευση στην ανίχνευση, διάγνωση και διαχείριση του ΣΓΑ από δικαστές, δικηγόρους και επαγγελματίες υγείας, αλλά και εκπαιδευτικών
Πρώιμη συμβουλευτική και υποστήριξη σε ζευγάρια που χωρίζουν.

ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΓΝΩΣΗ – ΠΕΡΙΓΡΑΦH ΠΡΟΒΛHΜΑΤΟΣ

Ο όρος Γονική Αποξένωση χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια διαδικασία που περιλαμβάνει έναν γονέα – που αποξενώνει – ο οποίος χειραγωγεί το παιδί με σκοπό να απορρίψει τον άλλο γονέα – γονέας που αποξενώνεται. Το αποτέλεσμα της γονικής αποξένωσης είναι η τελική κατάρρευση της σχέσης του παιδιού με τον αποξενωμένο γονέα, με ότι συνεπάγεται από την ουσιαστική έλλειψη του από τη διαπαιδαγώγησή του (Darnall, 2011).

Παρά ωστόσο, την ενασχόληση των ειδικών με το συγκεκριμένο θέμα, επί του παρόντος, δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα οριστικά κριτήρια για το σύνολο των συμπεριφορών που αποτελούν το σύνδρομο, ενώ δεν συμπεριλαμβάνεται στις διαγνώσεις ψυχικών νοσημάτων κατά DSM-5. Υπάρχει όμως μία κοινή παραδοχή, πως η εκδήλωση του συνδρόμου οφείλεται στην επίμονη αλλοτριωτική προσπάθεια του γονέα να εξαλείψει τη σχέση μεταξύ του παιδιού και του γονέα – στόχου χωρίς λογική αιτιολόγηση (Meier, 2009). Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της αποξένωσης και της ΓΑ είναι ότι στην πρώτη περίπτωση το παιδί απορρίπτει τον γονέα για εύλογους λόγους, όπως για λόγους γονικής κακοποίησης ή παραμέλησης, ενώ στη δεύτερη δεν προκύπτει τραυματική συμπεριφορά από τη μεριά του γονέα που αποξενώνεται (Gardner, 2001; Reay, 2015).

Η ΓΑ πολλές φορές αποτελεί κεντρικό ζήτημα στις δικαστικές διαφορές επιμέλειας των παιδιών. Ο Baker (2010) τονίζει ότι το σύμπλεγμα αλλοτριωτικών συμπεριφορών παρερμηνεύεται πολύ συχνά ως ενδείξεις του φαινομενικά στοργικού γονέα που επιθυμεί να προστατεύσει το παιδί από τον γονέα – στόχο. Παρότι δεν υπάρχουν κατευθυντήριες γραμμές για τη διαχείριση των περιστατικών από τη μεριά τόσο των ειδικών ψυχικής υγείας, όσο και για τους δικαστικούς, οι ειδικοί υποστηρίζουν πως οι περιπτώσεις ΓΑ απαιτούν νομική και κλινική διαχείριση (Worenklein, 2013).

Από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση προκύπτει ότι υπάρχει μία ασάφεια στη διαχείριση των περιστατικών ΓΑ. Σε δικαστικό επίπεδο, οι αποφάσεις που λαμβάνονται συνήθως βασίζονται σε μια κακώς καθορισμένη έννοια του κατάλληλου αποτελέσματος για το παιδί, χωρίς να λαμβάνεται βαθέως υπόψιν οι ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις που έχει στο παιδί η αποξένωση από τον ένα από τους δύο γονείς (Darnall, 2011). Έτσι λοιπόν, εμφανίζεται έλλειψη στη διεθνή βιβλιογραφία και επομένως στην οριζόντια εφαρμογή μέτρων για τη διαχείριση παιδιών που έχουν υποστεί ΓΑ κατά τη διάρκεια δικαστικών διαμαχών των γονέων τους. Καθώς, υπάρχει ένα ευρύ φάσμα βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων αρνητικών αποτελεσμάτων για τα παιδιά που εκτίθενται στη γονική διαδικασία αποξένωσης, η ανάγκη για τεκμηρίωση κριτηρίων αναγνώρισης, μεθόδων διαχείρισης και θεραπευτικής παρέμβασης κρίνεται παραπάνω από επιτακτική (Baker & Ben-Ami, 2011; Toren et al., 2013). Οι παρεμβάσεις πρέπει να στοχεύουν στην επίτευξη θετικών αποτελεσμάτων για το παιδί και την οικογένεια, και τόσο οι νομικοί, όσο και οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας πρέπει να υιοθετήσουν μια συνεκτική και συνεργατική προσέγγιση διαχείριση της γονικής αποξένωσης (Templeretal., 2016).

ΣΚΟΠΟΣ

Σκοπός της παρούσας συστηματικής ανασκόπησης είναι η συγκέντρωση δημοσιευμένων περιστατικών γονικής αποξένωσης και ο προσδιορισμός του τρόπου διαχείρισης από τους ειδικούς ψυχικής υγείας και από τους δικαστικούς (εισαγγελείς και δικαστικοί λειτουργοί). Επιπλέον, στοχεύει στον προσδιορισμό των παραγόντων που οδηγούν στη γονική αποξένωση και των μεταβλητών που την επηρεάζουν.

Τα επιμέρους ερωτήματα που μελετώνται είναι:

– Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην εμφάνιση του συνδρόμου;

– Ποια τα κριτήρια που τέθηκαν από τους ειδικούς ψυχικής υγείας και τους δικαστικούς για τη διάγνωση του συνδρόμου;

– Ποιος ο τρόπος διαχείρισης και οι αποφάσεις που λήφθηκαν σε κάθε περίπτωση;

– Ποιος ο ψυχικός αντίκτυπος στη ζωή του παιδιού και η έκβαση του μετά την ενέργεια των ειδικών;

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Για τη διερεύνηση του παραπάνω σκοπού, πραγματοποιήθηκε συστηματική ανασκόπηση, σύμφωνα με τη μεθοδολογία και τις κατευθυντήριες οδηγίες του Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses (PRISMA statement) (Moheretal., 2009). Η αναζήτηση έγινε στις βάσεις δεδομένων Pubmed, PsycINFO και Google Scholar χρησιμοποιώντας ως αρχικές λέξεις κλειδιά τα εξής: parental alienation; family patterns; divorce; custody; residency; alienated parent; intervention; restorative; casereport, χρησιμοποιώντας τον αλγόριθμο αναζήτησης:

(parental alienation AND family patterns OR divorce OR custody OR residency OR alienated parent OR intervention OR restorative OR case report)

Τα κριτήρια επιλογής των μελετών της παρούσας ανασκόπησης ήταν μελέτες περίπτωσης περιγραφής περιστατικών με σύνδρομο γονικής αποξένωσης, που έχουν δημοσιευθεί από το 1995 και μετά, και υπάρχει πλήρης πρόσβαση στο κείμενο.

Από τη μελέτη αποκλείστηκαν μη πρωτογενή άρθρα (ανασκοπήσεις – συστηματικές ανασκοπήσεις / μετα-αναλύσεις – letters to the editor – editorials), άρθρα που σχετίζονται με θεωρητική βασική έρευνα, άρθρα που αφορούν προοπτικές – αναδρομικές επιδημιολογικές μελέτες παρατήρησης ή ερευνητικές μελέτες παρέμβασης και άρθρα ανασκόπησης.

Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την αρχική αναζήτηση αξιολογήθηκαν με τα κριτήρια ένταξης βάσει τίτλου και περίληψης. Σε επόμενο στάδιο αξιολογήθηκε το πλήρες κείμενο των επιλεγμένων μελετών. Στη συνέχεια μελετήθηκε η βιβλιογραφία των ερευνών που εντάχθηκαν, προκειμένου να εντοπιστούν και να συμπεριληφθούν μελέτες που δεν προέκυψαν κατά την αρχική αναζήτηση.

Από τις μελέτες που προέκυψαν έγινε εξαγωγή των κύριων στοιχείων, δηλαδή του της ερευνητικής ομάδας, του τόπου διεξαγωγής του περιστατικού και του έτους, του σκοπού και της περιγραφής της μελέτης, την περιγραφή των περιστατικών και τα συμπεράσματα των ειδικών.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Από την αρχική αναζήτηση προέκυψαν 657 άρθρα, για τα οποία πραγματοποιήθηκε μια αρχική επιλογή βάσει του τίτλου. Κατά τον έλεγχο της επιλεξιμότητας των μελετών βάσει τίτλου αποκλείστηκαν 542 εγγραφές. 80 άρθρα απορρίφθηκαν μετά από ανάγνωση των περιλήψεων και αφορούσαν πρωτογενείς μελέτες, και άρθρα τα οποία ήταν γραμμένα σε άλλη γλώσσα εκτός της αγγλικής. Έτσι, απέμειναν 35 μελέτες για περαιτέρω έλεγχο επιλεξιμότητας βάσει της περίληψης.

Στο στάδιο αυτό αποκλείστηκαν επιπλέον 30 εγγραφές και τελικώς απέμειναν 5 μελέτες για συμπερίληψη στην παρούσα ανασκόπηση. Στο Γράφημα 1 φαίνεται το διάγραμμα ροής της επιλογής των μελετών της συστηματικής ανασκόπησης.

Γράφημα 1. Διάγραμμα ροής άρθρων που συμπεριελήφθησαν στη συστηματική ανασκόπηση.

Στον Πίνακα 2 παρατίθενται τα χαρακτηριστικά των μελετών που τελικώς συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη

Πίνακας 2. Χαρακτηριστικά μελετών συστηματικής ανασκόπησης.

Hunt& McCarney (2010) Καναδάς Ανάλυση όλων των αναφερόμενων καναδικών περιπτώσεων μεταξύ 1989 και 2008 που αφορούσαν ΣΓΑ. Συνολικά μελετήθηκαν 175 περιπτώσεις. Σε 106 περιπτώσεις επιβεβαιώθηκε από τους δικαστικούς το ΣΓΑ, ενώ σε 69 απορρίφθηκε. Οι λόγοι απόρριψης περιλαμβάνουν τη δικαιολογημένη αποξένωση λόγω κακοποίησης ή βίας, τη δικαιολογημένη αποξένωση λόγω σημαντικών γονικών περιορισμών, την χειραγώγηση του παιδιού χωρίς τελικά να απορρίπτει τον άλλο γονέα και λόγω ανεπαρκών στοιχείων που να τεκμηριώνουν τον ισχυρισμό της ΓΑ. Η ανάθεση της διαχείρισης της ΣΓΑ σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας για να ανταποκριθούν άμεσα στα ζητήματα ΣΓ κρίθηκε απαραίτητη από τους δικαστές στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Αν και σίγουρα υπάρχει ανάγκη για περισσότερη έρευνα, πρέπει να εκτιμηθεί ότι οι δικαστές, οι δικηγόροι, οι κλινικοί γιατροί και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν για παιδιά που υπόκεινται σε ΓΑ, με την υπάρχουσα κατάσταση γνώσης για το σύνδρομο.

Blotcky, (2022) ΗΠΑ Ανάλυση ενός επεισοδίου σοβαρής γονικής αποξένωσης, ως αποτέλεσμα περίπλοκων, παραμορφωμένων και επιβλαβών χαρακτηριστικών της διαδικασίας αλλοτρίωσης. 14χρονη έφηβη της οποίας η οικογένεια χώρισε μετά από εξωσυζυγική σχέση του πατέρα. Η μητέρα μετουσίωσε τον θυμό της σε επίμονη προσπάθεια να κρατήσει τα παιδιά μακριά από τον πατέρα. Ως αποτέλεσμα η έφηβη αποξενώθηκε από τον πατέρα ευθυγραμμίζοντας τις απόψεις με αυτές της μητέρας της. Για τη διαχείριση του περιστατικού, η έφηβη απομακρύνθηκε από τη φροντίδα της μητέρας της και έζησε με τον πατέρα της. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η μητέρα είχε ατομική θεραπεία, ενώ η κόρη και ο πατέρας έλαβαν θεραπεία επανένωσης. Η έγκαιρη παρέμβαση είναι πολύ πιο αποτελεσματική από την αναμονή έως ότου η κατάσταση γίνει μέτρια ή σοβαρή σε ένταση. Οι μέτριες και σοβαρές περιπτώσεις γονικής αποξένωσης μπορεί να είναι αρκετά δύσκολο να αντιμετωπιστούν.

Fareset al. (2023) Λίβανος Διεξαγωγή μια εις βάθος ψυχολογικής και ψυχιατρικής αξιολόγησης μιας οικογένειας του Λιβάνου όπου ένας πατέρας κατηγορήθηκε άδικα από τη μητέρα και το 11χρονο λευκό αγόρι του για σωματική και σεξουαλική κακοποίηση. Κατά τη διάρκεια της 3ετούς διαδικασίας διαζυγίου, ο 11χρονος δεν έβλεπε τον πατέρα του με επιμονή της μητέρας του. Η πρώτη συνάντησή μετά τη δικαστική απόφαση έγινε παρουσία τρίτων, ενώ λίγο καιρό αργότερα οι δύο, πατέρας και γιος πήγαν διακοπές. Μετά από ένα περιστατικό θυμού του γιού ο πατέρας κατηγορήθηκε για σωματική και σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού. Η υπόθεση αυτή φανέρωσε τα περισσότερα κριτήρια που τέθηκαν για τη διάγνωση της ΓΑ και δημιούργησε σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με την εγκυρότητα των ισχυρισμών που διατύπωσαν η μητέρα και το παιδί. Η ακάλυπτη γονική αποξένωση συχνά παραπλανά τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας σε βάρος της ψυχικής υγείας του παιδιού.

Lowenstein, (1998) Ηνωμένο Βασίλειο Ανάλυση των βημάτων που εμπλέκονται στη διαμεσολάβηση όσο τα δικαστήρια παρεμβαίνουν για να επιβάλουν λύση από το νόμο σε περιστατικά ΣΓΑ. 10ετής μελέτη που περιλαμβάνει 16 περιπτώσεις Τα περισσότερα από τα παιδιά ήταν ηλικίας 0-14 ετών, τα οποία είχαν απορρίψει έναν γονέα μετά το διαζύγιο. Οι περιπτώσεις πληρούσαν τα περισσότερα κριτήρια του Gardner, συμπεριλαμβανομένου ενός εμμονικού μίσους για τον αποξενωμένο γονέα με βάση ασήμαντες ή ατεκμηρίωτες κατηγορίες και πλήρης υποστήριξη του γονέα – αποξενωτή. Τα αποτελέσματα της ΣΓΑ ήταν συνάρτηση της παθολογίας του γονέα -αποξενωτή και της σχέσης του με τα παιδιά. Η ανάλυση των περιστατικών έδειξε πως η διαμεσολάβηση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις περιπτώσεις ΣΓΑ με τη σημαντική συμβολή των ειδικών ψυχικής υγείας στην επίλυση της ενδοοικογενειακής αποξένωσης και των επιπλοκών της.

Nambiar, Jangam, Seshadri (2023) Ινδία Παρουσίαση τεσσάρων περιπτώσεων ΣΓΑ και ανάλυση του τρόπου διαχείρισης. Η Περίπτωση 1 αφορά ένα οκτάχρονο κορίτσι, που δεν είχε καμία επαφή με τον πατέρα της τους τελευταίους έξι μήνες μετά τον χωρισμό των γονιών, δίνοντας αβάσιμους λόγους για τους οποίους αντιπαθούσε τον πατέρα του. Η Περίπτωση 2 αφορά ένα εννιάχρονο κορίτσι, που από τριετίας επισκέπτεται τον πατέρα της για διακοπές και μετά το τέλος των τελευταίων διακοπών δεν ήθελε να επιστρέψει στην μητέρα του. Η Περίπτωση 3 αφορά ένα επτάχρονο κορίτσι που μένει με τη μητέρα της και αρνήθηκε να επισκεφτεί τον πατέρα της. Κατά τη ψυχική εξέταση του παιδιού φάνηκε η επίδραση των απόψεων της μητέρας στη διαμόρφωση της γνώμης του κοριτσιού προς τον πατέρα της. Η Περίπτωση 4 αφορά ένα αγόρι 12 ετών, που ενώ από τριετίας μένει με τη μητέρα του και επισκέπτεται τον πατέρα του τα Σαββατοκύριακα, τους τελευταίους επτά μήνες, έγινε επιθετική και εχθρική προς τη μητέρα της και άλλα μέλη του μητρικού νοικοκυριού. Αυτές οι περιπτώσεις έδειξαν διακριτά χαρακτηριστικά ΓΑ που ήταν ανεξάρτητα από άλλα θέματα μετά το διαζύγιο που επηρέασαν την ψυχική υγεία του παιδιού. Αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα δυσλειτουργικών οικογενειακών σχέσεων όπου το παιδί τριγωνίζεται μεταξύ του αποξενωτικού και του «αποξενωμένου» γονέα.

Χώρα Προσέλευσης

Από τις 5 μελέτες που τελικώς συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη, οι Bala, Hunt&McCarney (2010) εκπόνησαν την μελέτη τους στον Καναδά, ο Blotcky, (2022) στις ΗΠΑ, οι Faresetal. (2023) στον Λίβανο, ο Lowenstein, (1998) στο Ηνωμένο Βασίλειο και οι Nambiar, Jangam, Seshadri (2023) στην Ινδία. Από την Ευρώπη και την Αυστραλία δεν βρέθηκαν μελέτες περιπτώσεων που να περιγράφουν και να αναλύουν περιστατικά ΣΓΑ και μεθόδους διαχείρισης.

Σκοπός και περιγραφή μελετών

Οι Bala, Hunt & McCarney (2010) ανέλυσαν όλα τα αναφερόμενα καναδικά περιστατικά μεταξύ 1989 και 2008 που αφορούσαν ΣΓΑ. Συνολικά μελετήθηκαν 175 περιπτώσεις. Στην ανάλυση του Blotcky, (2022) περιγράφηκε ένα περιστατικό σοβαρής γονικής αποξένωσης, ως αποτέλεσμα περίπλοκων, παραμορφωμένων και επιβλαβών χαρακτηριστικών της διαδικασίας αλλοτρίωσης. Οι Fares et al. (2023)διεξήγαγαν μια εις βάθος ψυχολογικής και ψυχιατρικής αξιολόγησης μιας οικογένειας του Λιβάνου όπου ένας πατέρας κατηγορήθηκε άδικα από τη μητέρα και το 11χρονο λευκό αγόρι του για σωματική και σεξουαλική κακοποίηση. Ο Lowenstein (1998) ανέλυσαν τα βήματα που εμπλέκονται στη διαμεσολάβηση όταν τα δικαστήρια παρεμβαίνουν για να επιβάλουν λύση από το νόμο σε περιστατικά ΣΓΑ περιγράφοντας 16 περιπτώσεις περιστατικών παιδιών που είχαν υποστεί γονική αποξένωση. Οι Nambiar, Jangam, Seshadri (2023) παρουσίασαν τέσσερις περιπτώσεις ΣΓΑ και ανέλυσαν τον τρόπο διαχείρισης.

Περιγραφή περιστατικών

Μεταξύ των 197 περιστατικών που μελετήθηκαν και αναλύθηκαν, παρουσιάζεται μεγάλη ετερογένεια μεταξύ των συνθηκών και των περιπτώσεων. Ωστόσο, όλες χαρακτηρίζονται από την εμμονική προσπάθεια του γονέα – αποξενωτή να αποξενώσει τον γονέα – στόχο. Θεωρείται απαραίτητη η παράθεση των στοιχείων από τις δημοσιευμένες περιπτώσεις για την διεξαγωγή συμπερασμάτων.

Bala, Hunt&McCarney (2010): Χρησιμοποιώντας δύο μεγάλες καναδικές βάσεις δεδομένων δικαστικών αποφάσεων, εντοπίστηκαν 175 περιπτώσεις, όπου τέθηκε υπό την κρίση του δικαστηρίου αν υπάρχει συμβάν ΓΑ ή όχι. Χρονολογικά το πρώτο περιστατικό στο οποίο αναφέρθηκε ο όρος ήταν το 1989. Οι συγγραφείς βρήκαν μία σημαντική αύξηση με την πάροδο του χρόνου στον αριθμό των περιπτώσεων, με τις τελευταίες δύο δεκαετίες να σημειώνονται τα περισσότερα περιστατικά, δείχνοντας σαφώς την απόκτηση περισσότερης και βαθύτερης γνώσης στο πεδίο αυτό. Τα τελευταία χρόνια, τόσο οι δικαστές, όσο και οι ειδικοί ψυχικής υγείας φαίνεται να έχουν μια πιο εξελιγμένη κατανόηση της δυναμικής αυτών των περιπτώσεων. Σε 106 από τις 175 υποθέσεις επιβεβαιώθηκε η ΓΑ (61%). Η μητέρα ήταν ο αποξενωμένος γονέας σε 72 περιπτώσεις (68 %), ενώ ο πατέρας ήταν ο αποξενωμένος γονέας σε 33 περιπτώσεις (31%). Για να αποξενωθεί από έναν γονέα, ένα παιδί πρέπει να ταυτιστεί πολύ στενά με αυτόν τον γονέα – αποξενωτή. Αυτή η στενή ταύτιση συμβαίνει γενικά μόνο εάν το παιδί ζει κυρίως ή αποκλειστικά με αυτόν τον γονιό. Σε αυτή τη μελέτη, ο αποξενωμένος γονέας είχε την αποκλειστική επιμέλεια των παιδιών στις 89 υποθέσεις (84%) και κοινή επιμέλεια σε 14 περιπτώσεις (13%). Οι λόγοι του δικαστή για την απόρριψη της αξίωσης περιλαμβάνουν λόγους όπως: η δικαιολογημένη αποξένωση λόγω κακοποίησης ή βίας, η δικαιολογημένη αποξένωση λόγω σημαντικών γονικών περιορισμών, η χειραφέτηση του παιδιού αλλά χωρίς να έχει απορρίψει τον άλλο γονέα και τα ανεπαρκή στοιχεία που τεκμηριώνουν τον ισχυρισμό του συνδρόμου. Στις 29 από τις 69 υποθέσεις (42%) όπου το δικαστήριο δεν διαπίστωσε αποξένωση, η υπόθεση χαρακτηρίστηκε ως δικαιολογημένη αποξένωση, κατά τις οποίες περιπτώσεις η συμπεριφορά του γονέα που είχε αποξενωθεί ήταν ανεπαρκής στην ανατροφή των παιδιών. Αναφορικά με τη διαχείριση των περιστατικών, η πραγματογνωμοσύνη από ανεξάρτητο εμπειρογνώμονα υποβλήθηκε σε 149 από τις 175 περιπτώσεις (85%), ενώ σε 66 από τις 175 περιπτώσεις, περισσότεροι από ένας διορισμένοι από το δικαστήριο ή ανεξάρτητοι πραγματογνώμονες εμπλέκονταν καθώς υπήρξε σημαντική διαφωνία για την ακριβή κατάσταση των περιστατικών. Οι ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες ήταν συνήθως ψυχολόγοι, ενώ οι κοινωνικοί λειτουργοί ήταν η επόμενη μεγαλύτερη ομάδα και οι ψυχίατροι συμμετείχαν σε σχετικά μικρό αριθμό στη διαχείριση των περιστατικών. Το παιδί είχε δικηγόρο στις 24 από τις 175 υποθέσεις. Συμβουλευτική ή θεραπευτική παρέμβαση με εντολή δικαστηρίου έλαβε χώρα σε 47 από τις 175 περιπτώσεις (27%). Οι παραγγελίες αυτές, έγιναν όταν διαπιστώθηκε αποξένωση ως ακολούθως:

για τα παιδιά σε 26 περιπτώσεις.
για ολόκληρη την οικογένεια σε 14 περιπτώσεις.
για την μητέρα – αποξενωτή σε 9 από τις 72 περιπτώσεις στις οποίες διαπιστώθηκε ότι η μητέρα αποξένωσε τα παιδιά (13%).
για τον πατέρα – αποξενωτή σε 4 από τις 33 περιπτώσεις που διαπιστώθηκε ότι ο πατέρας αποξένωσε τα παιδιά (12 %).
για 2 μητέρες στις 17 περιπτώσεις που μια μητέρα έκανε αβάσιμους ισχυρισμούς για αποξένωση (12%).
για 3 πατέρες στις 56 περιπτώσεις που ένας πατέρας έκανε αβάσιμους ισχυρισμούς για αποξένωση (5%).

Blotcky, (2022): Ο συγγραφέας περιγράφει μία περίπτωση σοβαρής γονικής αποξένωσης, η οποία είναι ενδεικτική των περίπλοκων, παραμορφωμένων και επιβλαβών χαρακτηριστικών της διαδικασίας αλλοτρίωσης. Το περιστατικό αναφέρεται σε μια 14χρονη έφηβη, της οποίας η οικογένεια αποτελείται από τη μητέρα της, τον πατέρα της και τον 10χρονο αδερφό της. Μετά από μήνες αρνήσεων, ο πατέρας παραδέχτηκε την εξωσυζυγική του σχέση και ζήτησε διαζύγιο, χωρίς το ζευγάρι να αναζητήσει οικογενειακή θεραπεία. Η μητέρα, που ήταν παντρεμένη με τον πατέρα 17 χρόνια, βίωσε μεγάλη απογοήτευση από τις αποφάσεις του συζύγου της. Η ίδια αναστάτωση προκλήθηκε και στα δύο παιδιά. Η μητέρα μετά την μετακόμιση του πατέρα από το σπίτι βίωσε έντονα συναισθήματα θυμού και ξεκίνησε άμεσα τη νομική διαδικασία του διαζυγίου. Η προσωρινή δικαστική απόφαση έδωσε στην μητέρα την κύρια επιμέλεια των παιδιών και ο πατέρας έλαβε ένα τυπικό πρόγραμμα επισκέψεων. Σταδιακά τα παιδιά μείωσαν τις επισκέψεις τους στον πατέρα τους, καθώς η μητέρα δήλωνε ανήσυχη για την ψυχική και σωματική τους ασφάλεια ενώ ήταν με τον πατέρα τους. Μήνες μετά τον χωρισμό, η μητέρα κατηγόρησε πως η έφηβη είχε κακοποιηθεί σωματικά από τον πατέρα της κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης. Παράλληλα, η έφηβη γινόταν πιο περιφρονητική και αντιθετική κατά τις επισκέψεις της μαζί του, καθώς είχε ευθυγραμμιστεί με τις απόψεις της μητέρας της. Η έφηβη άρχισε να αποκαλεί τον πατέρα της με το μικρό του όνομα για να υπονομεύσει τον πατρικό του ρόλο, και κατά τη διάρκεια των ωρών επικοινωνίας απομονωνόταν στην κρεβατοκάμαρά της και αρνιόταν να ασχοληθεί με οποιαδήποτε δραστηριότητα μαζί του. Τελικώς, η έφηβη αποξενώθηκε εντελώς από τον πατέρα της, στα πλαίσια σοβαρής εικόνας ΓΑ. Ωστόσο, ο μικρότερος αδελφός δεν ήταν αποξενωμένος από τον μπαμπά του. Για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου περιστατικού, η έφηβη απομακρύνθηκε από τη φροντίδα της μητέρας της και έζησε με τον πατέρα της. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η μητέρα είχε ατομική θεραπεία, ενώ το ζευγάρι έλαβε θεραπεία ζευγαριού. Μετά από 10 μήνες σημαντικής και σταθερής προόδου, το ζευγάρι κατέληξε σε συμφωνία σύμφωνα με την οποία θα μοιράζονταν τα παιδιά σε ένα πρόγραμμα συνεπιμέλειας.

Faresetal. (2023): Η ερευνητική ομάδα περιέγραψε την μελέτη περίπτωσης ενός 11χρονου παιδιού που βίωσε γονική αποξένωση από τη μητέρα του έναντι του πατέρα του. Η ιστορία των γονέων του ξεκίνησε με ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες, όπου το ζευγάρι αναγκάστηκε να μετακομίσει από τον Λίβανο στην Αργεντινή λόγω οικονομικών δυσκολίων και ανάγκης εξασφάλισης εισοδήματος, γεγονός που είχε επηρεάσει συναισθηματικά τη μητέρα σε σημείο να αφήσει τον σύζυγο της όταν ήταν πέντε μηνών έγκυος και να επιστρέψει στον Λίβανο για να γεννήσει τον πρώτο τους γιο. Δεν θέλησε να επιστρέψει ποτέ στον σύζυγό της ισχυριζόμενη ότι την είχε κακομεταχειριστεί, κι έτσι ξεκίνησαν οι συγκρούσεις μεταξύ του ζευγαριού και υπεβλήθη η αίτηση διαζυγίου. Κατά τη διάρκεια της 3ετούς διαδικασίας διαζυγίου, ο πατέρας δεν είχε δει τον γιο του, και όταν βγήκε η δικαστική απόφαση, η μητέρα συνέχισε να αρνείται να επιτρέψει στον πατέρα να βλέπει το παιδί του. Μετά από επιβολή φυλάκισης, ο πατέρας είδε το παιδί του για πρώτη φορά σε ηλικία 3 ετών. Σε ηλικία 6 ετών, το παιδί πήγε πρώτη φορά διακοπές στη χώρα διαμονής του πατέρα, όπου και ο δεσμός μεταξύ πατέρα και γιου ενισχύθηκε, αλλά και έγινε προσπάθεια επανένωσης της οικογένειας. Το επόμενο χρόνο σε ένα τυπικό επεισόδιο θυμού ενός εφτάχρονου αγοριού, που διαδραματίστηκε στο αεροδρόμιο κατά την έναρξη των καλοκαιρινών διακοπών, ο πατέρας νιώθοντας προσβεβλημένος από τη συμπεριφορά του γιου του μπροστά στον κόσμο, άφησε την οικογένειά του στο αεροδρόμιο. Μετά από αυτό το περιστατικό, η μητέρα και ο γιος αρνήθηκαν να μιλήσουν ή να δουν τον πατέρα, τον οποίο κατηγόρησαν για σωματική και σεξουαλική επίθεση στον εφτάχρονο τότε γιο του. Από την ψυχολογική εξέταση που διενεργήθηκε στο παιδί, προέκυψε πως ο θυμός που είχε προς τον πατέρα του βασιζόταν σε αδύναμους, παράλογους λόγους. Δήλωσε ότι κανείς δεν του έδινε οδηγίες για τις απαντήσεις του, και πως απλώς εξέφραζε τα συναισθήματά του για τον πατέρα του. Επίσης, ισχυρίστηκε πως δέχθηκε σωματική επίθεση από τον πατέρα του και ξυλοκοπούνταν καθημερινά χωρίς συγκεκριμένο λόγο. Το παιδί δεν έδειχνε τύψεις ή ενοχές για τον πατέρα του, αλλά ένιωθε συνεχώς ένοχος απέναντι στη μητέρα του.

Οι συγγραφείς περιγράφουν το περιστατικό προκειμένου να υπογραμμίσουν τα σημεία και τα συμπτώματα που εμφανίζει ένα παιδί όταν δέχεται την χειραγώγηση του γονέα – αποξενωτή έναντι του γονέα στόχου.

Lowenstein, (1998): Στημελέτη αναλύεται η διαδικασία διαμεσολάβησης σε 26 περιστατικά ΣΓΑ ως η πλέον αποτελεσματική μέθοδος για την διαχείριση των παιδιών που έχουν υποστεί αποξένωση από τον γονέα – στόχο. Παρόλο που ο συγγραφέας δεν περιγράφει στη λεπτομέρεια τους τα περιστατικά,ο συγγραφέας καταθέτει την εμπειρία του σε όλα αυτά τα περιστατικά από τη διαμεσολάβηση του. Σύμφωνα λοιπόν με τις περιγραφές του, πρέπει να εφαρμόζεται η προσέγγιση δύο σταδίων για τη διαμεσολάβηση. Το βήμα 1 περιλαμβάνει την εμπλοκή και των δύο γονέων σε μια συζήτηση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε λύση ενώπιον δικαστή. Η προσέγγιση ξεκινά με την ξεχωριστή εξέταση των δύο γονέων, την απόκτηση πληροφοριών σχετικά με τα συναισθήματα για την κατάσταση των δύο πλευρών και την αναζήτηση οποιουδήποτε κοινού εδάφους που μπορεί να υπάρχει μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων μερών. Σε αυτό το στάδιο, είναι επιτακτική η ανάγκη ο ειδικός ψυχικής υγείας να έχει εντολή από το δικαστήριο που του επιτρέπει να εμπλέξει και τους δύο γονείς. Μόλις διαπιστωθεί ότι υπάρχει κάποια μορφή σχέσης μεταξύ των δύο γονέων, τότε τα δύο εμπλεκόμενα μέρη συγκεντρώνονται για μια αμοιβαία πολύτιμη θετική και εποικοδομητική δέσμευση για την εξεύρεση λύσης που θα είναι αποδεκτή και για τους δύο. Η από κοινού απόφαση δίνεται στο δικαστήριο, προκειμένου να εκδοθεί νόμιμη απόφαση.

Εάν ωστόσο, ένα από τα δύο μέρη αποτύχουν να συνεργαστούν, κι επομένως να καταλήξουν σε μια κοινή απόφαση, τότε είναι απαραίτητο το βήμα 2, όπου το δικαστήριο δίνει εντολή στον σύμβουλο (ψυχολόγο ή άλλο επαγγελματία ψυχικής υγείας) να αναζητήσει μια λύση την οποία είναι δυνατό για το δικαστήριο να εφαρμόσει σε εύθετο χρόνο. Σε περίπτωση που αποδειχθεί ότι υπήρχαν σοβαρές παραλήψεις της γονικής μέριμνας από ένα από τα δύο μέρη, και, σε ακραίες περιπτώσεις, επί αποδείξεως σεξουαλικής κακοποίησης, αποφασίζεται ο βαθμός ευθύνης από το δικαστήριο. Υπάρχουν καταστάσεις όπου ένα ή και τα δύο μέρη αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν εκούσια στην λήψη μίας κοινής απόφασης και ως εκ τούτου είναι ζωτικής σημασίας οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας και οι δικαστικοί να συνεργάζονται για τη λήψη της απόφασης, με γνώμονα την διαφύλαξη της ψυχικής υγείας του παιδιού.

Nambiar, Jangam, Seshadri (2023): Η ερευνητική ομάδα παρουσιάζει τέσσερις περιπτώσεις παιδιών από χωρισμένες/διαζευγμένες οικογένειες της Ινδίας, οι οποίες πληρούσαν τα κριτήρια του ΣΓΑ. Στην Περίπτωση 1 περιγράφεται ένα περιστατικό ενός οκτάχρονου κοριτσιού, το οποίο έμενε με τη μητέρα της και δεν είχε καμία επαφή με τον πατέρα της τους τελευταίους έξι μήνες μετά τον χωρισμό των γονιών. Παραπέμφθηκε για αξιολόγηση ψυχικής υγείας μετά από αίτηση του δικαστηρίου του πατέρα σχετικά με την άρνηση του παιδιού να μιλήσει μαζί του. Μετά από έρευνα, το παιδί έδωσε αβάσιμους λόγους για τους οποίους αντιπαθούσε τον πατέρα του, με δηλώσεις όπως: «Δεν μου αρέσει ο πατέρας μου, καθώς με αφήνει να κοιμάμαι περισσότερο και δεν με ξυπνάει στις 6 το πρωί», χρησιμοποιώντας ακατάλληλες για την ηλικία φράσεις όπως «Ο πατέρας μου έχει διαταραχή προσωπικότητας. πρώτα σε αγαπάει και μετά σε απαξιώνει». Η Περίπτωση 2 αφορά ένα εννιάχρονο κορίτσι, το οποίο από τότε που οι γονείς της χώρισαν πριν από τρία χρόνια, μένει με τη μητέρα της και επισκέπτεται τον πατέρα της μόνο για διακοπές. Κατά την τελευταία της επίσκεψη και αφού πέρασε ένα μήνα με τον πατέρα της, αρνήθηκε κατηγορηματικά να επιστρέψει στη μητέρα της. Σε αυτό το πλαίσιο παραβίασης της ρύθμισης της επιμέλειας, το δικαστήριο διέταξε αξιολόγηση ψυχικής υγείας του παιδιού. Κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων, το παιδί δεν έδειξε καμία ενοχή για τη χαμένη σχέση με τη μητέρα του δηλώνοντας πως δεν την νοιάζει πώς νιώθει η μητέρα της, γενικεύοντας το μίσος της για τους παππούδες της. Το Περιστατικό 3 αφορά ένα επτάχρονο κορίτσι, το οποίο από τότε που πήραν διαζύγιο οι γονείς της πριν από δύο χρόνια, μένει με τη μητέρα της και αρνείται να επισκεφτεί τον πατέρα της. Μετά την επιβολή της επίσκεψης με παρέμβαση της αστυνομίας, η μητέρα ισχυρίστηκε ότι το παιδί υπέστη τραύμα από την αναγκαστική επίσκεψη και χρειάστηκε αξιολόγηση ψυχικής υγείας. Σε όλες τις συνεδρίες, παρατηρήθηκε ότι το παιδί ήθελε την παρουσία της μητέρας και την κοίταζε πριν πει οτιδήποτε, ενώ το παιδί δυσφήμιζε τον πατέρα της. Η Περίπτωση 4 αφορά ένα αγόρι 12 ετών, το οποίο από τότε που οι γονείς του χώρισαν πριν από τρία χρόνια, έμενε με τη μητέρα του και επισκεπτόταν τον πατέρα του τα Σαββατοκύριακα. Τους τελευταίους επτά μήνες, το παιδί έγινε πιο επιθετικό και εχθρικό προς τη μητέρα και τα άλλα μέλη του μητρικού νοικοκυριού, συμπεριλαμβανομένης της μικρότερης αδερφής του. Στο πλαίσιο αυτό προσήχθη για αξιολόγηση ψυχικής υγείας. Στις συνεδρίες μητέρας-παιδιού, το παιδί μίλησε άσχημα για τη μητέρα του μη δείχνοντας καμία μεταμέλεια για την απροκάλυπτη εχθρότητα προς τη μητέρα. Αντίθετα, έδειξε αντανακλαστική υποστήριξη και αδιάκριτη επιδοκιμασία του πατέρα.

Συμπεράσματα μελετών

Οι μελέτες μεταξύ τους συμφωνούν πως το ΣΓΑ είναι ένα σύνθετο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα δικαστήρια, το οποίο αυξάνεται με ταχεία συχνότητα (Bala, Hunt & McCarney, 2010; Nambiar, Jangam, Seshadri, 2023):). Ενώ οι μητέρες είναι πιο πιθανό χειραγωγήσουν τα παιδιά τους προς αποξένωση έναντι των πατέρων προβάλλοντας αβάσιμους ισχυρισμούς, φαίνεται πως και οι πατέρες είναι πιθανό να προβάλλουν τέτοιους ισχυρισμούς. Φαίνεται λοιπόν, πως τόσο οι πατέρες όσο και οι μητέρες μπορεί να είναι αποξενωμένοι γονείς. Δεν είναι αποκλειστικό φαινόμενο ενός γονέα (Blotcky, 2022).

Η διάγνωση της πάθησης είναι κρίσιμη (Blotcky, 2022; Lowenstein, 1998). Στα σημεία και τα συμπτώματα του ΣΓΑ, οι Faresetal. (2023) αναλύουν ότι το αποξενωμένο παιδί συνήθως δεν έχει αισθήματα ενοχής και αμφιθυμίας απέναντι στον αποξενωμένο γονέα, ενώ δυσκολεύεται να διαχωριστεί από τον γονέα – αποξενωτή, καθώς ο γονέας που αποξενώνεται απωθείται σταδιακά από τον γονικό του ρόλο. Έτσι, το παιδί βασίζεται τελικώς ολοκληρωτικά στον γονέα – αποξενωτή για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του και ταυτίζεται με την ταυτότητα αυτού του γονέα, αναπτύσσοντας μια περίπλοκη σχέση η οποία υποκινεί και εντείνει την υποβάθμιση της σχέσης με τον γονέα – στόχο. Αυτός ο συμβιωτικός δεσμός του παιδιού με τον γονέα – αποξενωτή, μερικές φορές περιγράφεται ως σύνδρομο Στοκχόλμης. Επίσης, το ΣΓΑ περιγράφεται ως ένα πρόβλημα δυσλειτουργικών οικογενειακών σχέσεων όπου το παιδί τριγωνίζεται μεταξύ του αποξενωμένου και του αποξενωτικού γονέα (Nambiar, Jangam, Seshadri, 2023).

Στη διαχείριση του συνδρόμου και επί επιβεβαίωσης του, η πιο συνηθισμένη δικαστική πρακτική είναι η διαφοροποίηση των αποφάσεων επικοινωνίας(Bala, Hunt & McCarney, 2010). Ο Blotcky, (2022) υποστήριξε πως προκειμένου να αντιμετωπιστεί το σοβαρό επεισόδιο ΓΑ, οι συγγραφείς προτείνουν τον σχεδιασμό θεραπευτικού πλάνου εστιασμένο στον γονέα που αποξένωσε, στο αποξενωμένο παιδί και στον γονέα – στόχο. Στις περιπτώσεις σοβαρής αποξένωσης, είναι συχνά απαραίτητο να απεγκλωβιστεί το αποξενωμένο παιδί από την επιρροή του παραβατικού γονέα. Η απομάκρυνση του παιδιού από τη φροντίδα του παραβάτη γονέα είναι απαραίτητη και μπορεί να επιτευχθεί με επιτυχία. Μερικές φορές αυτή η αφαίρεση είναι προσωρινή, μερικές φορές γίνεται μόνιμη. Η τοποθέτηση του παιδιού με τον γονέα που έχει απορριφθεί είναι συχνά το ενδεδειγμένο και σοφό σχέδιο. Η έγκαιρη αναγνώριση των περιστατικών ΓΑ, οδηγεί σε καλύτερα αποτελέσματα παρέμβασης, ενώ φαίνεται πως οι μέτριες και σοβαρές περιπτώσεις γονικής αποξένωσης μπορεί να είναι αρκετά δύσκολο να αντιμετωπιστούν (Blotcky, 2022).Ο Lowenstein, (1998) προτρέπει τη μέθοδο της διαμεσολάβησης, για την οποία υπογραμμίζει ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε περιπτώσεις ΣΓΑ στα δικαστήρια του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι ψυχολόγοι, οι ψυχίατροι και άλλοι επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι οι πιο αποτελεσματικοί επαγγελματίες για να βοηθήσουν τους γονείς να έρθουν σε κοινή συμφωνία και τελικά τα παιδιά τους (Blotcky, 2022; Lowenstein, 1998; Nambiar, Jangam, Seshadri, 2023).

Οι ερευνητές καταλήγουν πως υπάρχει σαφής ανάγκη για περισσότερη έρευνα σχετικά με την αποξένωση, τη φύση της και τις επιπτώσεις της και τους τρόπους διαχείρισης για την αποτροπή άμεσων και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων του ΣΓΑ στην ψυχική υγεία των παιδιών (Bala, Hunt & McCarney, 2010). Η μελλοντική έρευνα πρέπει επομένως να επικεντρωθεί στη συστηματική και εμπειρική κατανόηση του ΣΓΑ και στην ανάπτυξη προληπτικών και θεραπευτικών πλαισίων που θα ενσωματωθούν στο δικαστικό σύστημα για τη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος και της ψυχικής υγείας των εμπλεκόμενων παιδιών (Nambiar, Jangam, Seshadri, 2023).

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Ο όρος γονική αποξένωση (ΓΑ) χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις πράξεις ενός γονέα – αποξενωτή για τη χειραφέτηση του παιδιού εναντίον ενός γονέα που αποξενώνεται, χωρίς να υπάρχει αντικειμενική υποκείμενη αιτία για απομάκρυνση. Το αποτέλεσμα της γονικής αποξένωσης είναι η κατάρρευση της σχέσης του παιδιού και του γονέα που αποξενώνεται. Παρά την ευρεία και ολοένα αυξανόμενη ενασχόληση με το συγκεκριμένο πεδίο, το ΣΓΑ δεν έχει ενταχθεί ακόμα στο σύστημα ψυχιατρικών νοσημάτων DSM-1, ενώ από πολλούς ειδικούς στην ψυχική υγεία αλλά και στο δικαστικό σώμα ακόμα το ΣΓΑ αμφισβητείται. Σκοπός της παρούσας συστηματικής ανασκόπησης είναι η συγκέντρωση δημοσιευμένων περιστατικών γονικής αποξένωσης και ο προσδιορισμός του τρόπου διαχείρισης από τους ειδικούς ψυχικής υγείας και από τους δικαστικούς (εισαγγελείς και δικαστικοί λειτουργοί). Επιπλέον, η παρούσα εργασία στόχευε στον προσδιορισμό των παραγόντων που οδηγούν στη γονική αποξένωση και των μεταβλητών που την επηρεάζουν.

Μετά από ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, 5 μελέτες συμπεριλήφθηκαν στην παρούσα συστηματική ανασκόπηση τα οποία περιλαμβάνουν την ανάλυση 197 περιστατικών ΣΓΑ. Οι μελέτες προήλθαν από τον Καναδά (Bala, Hunt&McCarney, 2010), τις ΗΠΑ (Blotcky, 2022), τη Μέση Ανατολή (Faresetal., 2023), την Ευρώπη (Lowenstein, 1998), και την Ασία (Lowenstein, 1998). Οι μελέτες που μελετήθηκαν και αναλύθηκαν, παρουσιάζεται μεγάλη ετερογένεια μεταξύ των συνθηκών και των περιπτώσεων. Ωστόσο, όλες χαρακτηρίζονται από την εμμονική προσπάθεια του γονέα – αποξενωτή να αποξενώσει τον γονέα – στόχο. Θεωρείται απαραίτητη η παράθεση των στοιχείων από τις δημοσιευμένες περιπτώσεις για την διεξαγωγή συμπερασμάτων. Μεταξύ των μεθόδων διαχείρισης του ΣΓΑ προβάλλεται η διαδικασία της διαμεσολάβησης, και η αναγκαιότητα σύνδεσης των περιστατικών με ειδικούς ψυχικής υγείας. Σύμφωνα με τη διαχείριση των περιστατικών, η παρέμβαση πρέπει να γίνεται στο παιδί, στο ζεύγος παιδιού και αποξενωμένου γονέα για την επανένωσή τους, αλλά και στον γονέα -αποξενωτή. Σε μερικές περιπτώσεις δε, κρίθηκε απαραίτητη η απομάκρυνση του παιδιού από τον γονέα – αποξενωτή.

Οι μελέτες αποτυπώνουν πως το ΣΓΑ είναι ένα σύνθετο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα δικαστήρια, το οποίο αυξάνεται με ταχεία συχνότητα (Bala, Hunt & McCarney, 2010; Nambiar, Jangam, Seshadri, 2023). Ενώ οι μητέρες είναι πιο πιθανό χειραγωγήσουν τα παιδιά τους προς αποξένωση έναντι των πατέρων προβάλλοντας αβάσιμους ισχυρισμούς, φαίνεται πως και οι πατέρες είναι πιθανό να προβάλλουν τέτοιους ισχυρισμούς. Φαίνεται λοιπόν, πως τόσο οι πατέρες όσο και οι μητέρες μπορεί να είναι αποξενωμένοι γονείς. Δεν είναι αποκλειστικό φαινόμενο ενός γονέα (Blotcky, 2022). Η διεθνής βιβλιογραφία συμφωνεί με τους ορισμούς που δόθηκαν στην παρούσα συστηματική ανασκόπηση.

Η διάγνωση της πάθησης είναι κρίσιμη (Blotcky, 2022; Lowenstein, 1998). Σύμφωνα με τους Bernet&Baker (2013) η γονική αποξένωση ορίζεται ως μια σοβαρή ψυχική πάθηση παιδιών που εκτίθενται σε γονικές συμπεριφορές αποξένωσης. Το ΣΓΑ μπορεί να ανιχνευτεί μέσω της παρουσίας πέντε παραγόντων: (1) το παιδί αρνείται, αντιτίθεται ή αποφεύγει μια σχέση με έναν γονέα, (2) το παιδί είχε θετική σχέση με αυτόν τον γονέα προτού τον απορρίψει, (3) δεν υπάρχουν ενδείξεις κατάχρησης ή παραμέλησης από τον απορριφθέντα γονέα, (4) ο άλλος γονέας έχει χρησιμοποιήσει πολλαπλές γονικές συμπεριφορές αποξένωσης, και (5) το παιδί εμφανίζει συμπεριφορικές εκδηλώσεις γονικής αποξένωσης (Bernet&Greenhill, 2022). Οι Faresetal. (2023) εντόπισαν πως το αποξενωμένο παιδί συνήθως δεν έχει αισθήματα ενοχής και αμφιθυμίας απέναντι στον αποξενωμένο γονέα, ενώ δυσκολεύεται να διαχωριστεί από τον γονέα – αποξενωτή, καθώς ο γονέας που αποξενώνεται απωθείται σταδιακά από τον γονικό του ρόλο. Οι Isailă & Hostiuc (2022) περιγράφουν πως τα παιδιά που γίνονται θύματα του γονέα – αποξενωτή είναι εκείνα που είναι ανήσυχα, φοβισμένα ή υπερβολικά παθητικά και ενδεχομένως δεν έχουν την ανθεκτικότητα να αντιμετωπίσουν την αποξενωτική συμπεριφορά. Ωστόσο, οι ψυχολογικές συνέπειες για τα παιδιά που υποβάλλονται σε γονικές συμπεριφορές αποξένωσης είναι σαφείς, με αρνητικές άμεσες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Αυτά περιλαμβάνουν θέματα αυτοεκτίμησης, άγχος, κατάθλιψη, χρήση ουσιών, αυξημένη αυτοκτονία, δυσκολίες που σχετίζονται με το σχολείο και μεγαλύτερο κίνδυνο αποξένωσης από τα παιδιά τους στο μέλλον (Bakeretal., 2005; Harman, Matthewson&Baker, 2022). Αυτές οι δυσκολίες μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπαρκή και ακατάλληλη για την ηλικία ανάπτυξη της ανεξαρτησίας και της ατομικότητας.

Από την ανάλυση των περιστατικών προέκυψε πως για τη διαχείριση των περιπτώσεων ΣΓΑ, η διαδικασία της διαμεσολάβησης, και η αναγκαιότητα σύνδεσης των περιστατικών με ειδικούς ψυχικής υγείας επικρατούν στις επιλογές διαχείρισης του συνδρόμου. H διαμεσολάβηση φαίνεται να διαδραματίζει ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο σε περιπτώσεις ΣΓΑ. Ορίζεται ως η άτυπη, αλλά δομημένη διαδικασία στην οποία βοηθούν ένα ή περισσότερα αμερόληπτα τρίτα μέρη τους διαφωνούντες μιλώντας για τη σύγκρουση και στη διαπραγμάτευση επίλυσης της που ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τα συμφέροντα των μερών. Οι διαμεσολαβητές δεν επιβάλλουν διευθέτηση και η συμμετοχή στη διαδικασία είναι συνήθως εθελοντικά. Κατά διαδικασία αυτή, οι δικαστικοί απευθύνονται σε ειδικούς ψυχικής υγείας – ψυχολόγους, ψυχιάτρους και άλλους επαγγελματίες ψυχικής υγείας – προκειμένου να υποστηρίξουν τους γονείς, ώστε τελικά οι ίδιοι οι γονείς να υποστηρίξουν τελικά τα παιδιά τους. Η σημασία του διορισμού εμπειρογνώμονα από το δικαστήριο και οι σύμβουλοι που ενεργούν ως μεσάζοντες μεταξύ των γονέων επιδιώκοντας τη συμφιλίωση κρίνεται ύψιστη για την ομαλή έκβαση των περιστατικών ΣΓΑ (Vestal, 2005). Στόχος όλων των ειδικών είναι να εστιάσουν στις θετικές πτυχές της σχέσης μεταξύ των πρώην συντρόφων, έτσι ώστε και οι δύο να διαδραματίσουν θετικό και εποικοδομητικό ρόλο στην ανατροφή των παιδιών τους. Η διαμεσολάβηση που εκτελείται από επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορεί να αποφέρει θετικά αποτελέσματα και εποικοδομητικό αποτέλεσμα που είναι επιθυμητό για όλους τους ενδιαφερόμενους (Araújo, 2019). Σε αυτή τη διαδικασία, σε ορισμένες περιπτώσεις και σύμφωνα με την κρίση των ειδικών, είναι σημαντικό να συνδεθούν τα παιδιά τόσο στην εκπαιδευτική όσο και στη θεραπευτική διαδικασία στην οποία συμμετέχουν οι γονείς τους.

Η συμβολή άλλωστε των επαγγελματιών ψυχικής υγείας στη διαχείριση του ΣΓΑ και στην προσπάθεια επιδιόρθωσης παθολογικών σχέσεων που έχουν αναπτυχθεί λόγω του ΣΓΑ είναι καθοριστική (Bow, Gould&Flens, 2009). Η συνήθης μέθοδος αφορά την παρέμβαση ξεχωριστά για το παιδί, το ζεύγος παιδιού και γονέα που έχει αποξενωθεί, αλλά και για τον γονέα – αποξενωτή (Blotcky, 2022). Ωστόσο, στη διεθνή βιβλιογραφία τίθεται το ερώτημα αν οι δικαστικοί έχουν τη δικαιοδοσία να παραγγέλνουν συμβουλευτική στους γονείς ελλείψει της αυτόβουλης συγκατάθεσής τους, και ως εκ τούτου οι ειδικοί της ψυχικής υγείας διατυπώνουν αμφιβολίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα της θεραπείας κατόπιν εντολής δικαστηρίου (Bala, Hunt & McCarney, 2010). Σε περιπτώσεις λιγότερο σοβαρής αποξένωσης, μια δικαστική «ώθηση» προς τη θεραπεία μπορεί να είναι περισσότερη αποτελεσματική. Επίσης, η παροχή συμβουλών προς όφελος της ψυχικής υγείας των παιδιών , κρίνεται απαραίτητη και περισσότερο αποτελεσματική στις περιπτώσεις ανθεκτικών γονέων που δεν δέχονται να συμμετέχουν ενεργά στη θεραπευτική διαδικασία. Στις 175 περιπτώσεις που αναλύθηκαν από τους Bala, Hunt & McCarney (2010), θεραπευτική παρέμβαση με εντολή δικαστηρίου εφαρμόστηκε σε 47 περιπτώσεις (27%). Η θεραπευτική παρέμβαση αφορούσε τα παιδιά σε 26 περιπτώσεις, ολόκληρη την οικογένεια σε 14 περιπτώσεις, για τη μητέρα – αποξενωτή σε 9 περιπτώσεις, και για τον πατέρα – αποξενωτή σε 4 περιπτώσεις. Εν τούτοις, στο πεδίο της διαχείρισης του ΣΓΑ υπάρχει ερευνητικό κενό, και δεν υπάρχουν δεδομένα σχετικά με τον αντίκτυπο της προσαρμογής του παιδιού σε μια αλλαγή στην οικογένεια που επιφέρουν οι παρεμβάσεις. Έτσι, πολλοί νομικοί επαγγελματίες αγωνίζονται χωρίς καθοδήγηση αποφασίζοντας εάν πρόκειται να γίνει αλλαγή στις ρυθμίσεις επιμέλειας ή διαμονής (Darnall, 2011). Σύμφωνα με την ανασκόπηση των Templeretal. (2016) οποιοδήποτε πρόγραμμα οικογενειακής θεραπείας για τη διαχείριση του ΣΓΑ πρέπει να παρέχει σε κάθε μέλος της οικογένειας ψυχοεκπαίδευση σχετικά με την αλλοτρίωση των γονέων και των συνέπειών της, να προστατεύει τα παιδιά-στόχους από βλάβες που προκαλούνται από την αποξένωση, να χρησιμοποιεί τη θεραπευτική παρέμβαση που μειώνει την αγωνία του στοχευμένου παιδιού και να βελτιώνει την ψυχολογική ευεξία, να χρησιμοποιεί τεχνικές που προκαλούν τη διαστρεβλωμένη σκέψη του στοχευμένου παιδιού και να διδάσκει δεξιότητες κριτικής σκέψης, να στοχεύει στη βελτίωση της σχέσης γονέα-παιδιού, να προετοιμάσει τον γονέα που έχει αποξενωθεί για τη βελτίωση της ποιότητας της σχέσης του με το παιδί μαθαίνοντας να αντεπεξέρχονται και να κατανοούν τις διαστρεβλωμένες σκέψεις του παιδιού, να χρησιμοποιεί τεχνικές επίλυσης συγκρούσεων για την επιδιόρθωση της σχέσης και να καθιερώνει υγιή όρια και επικοινωνία εντός του οικογενειακού πλαισίου.

Η τρέχουσα συστηματική ανασκόπηση είναι η πρώτη ελληνική μελέτη που συγκεντρώνει ένα τόσο μεγάλος πλήθος περιστατικών και αναλύοντας τα στοχεύει στην κατεύθυνση των επαγγελματιών υγείας προς τη σωστή διαχείριση του ΣΓΑ. Λόγω του πολύ συγκεκριμένου στόχου της μελέτης και της συγκέντρωσης των μελετών περιπτώσεων, δεν συμπεριλήφθηκαν στην παρούσα μελέτη έρευνες που δίνουν σημαντικές πληροφορίες για τη διαχείριση του ΣΓΑ και αφορούν πρωτογενείς μελέτες συσχέτισης. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ιδίως για τη χώρα μας, που το ΣΓΑ ακόμα δεν έχει γίνει αποδεκτό τόσο από τους δικαστικούς όσο και από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, τα ευρήματα της παρούσας μελέτης, θα συμβάλλουν στην ευαισθητοποίηση των εμπλεκόμενων επαγγελματιών, με στόχο βέβαια τη βέλτιστη έκβαση των παιδιών που έχουν υποστεί αποξενωτικές συμπεριφορές. Ωστόσο, χρειάζονται περισσότερες μελέτες για την αποδοχή του συνδρόμου, αλλά και δημιουργία θεσμικού πλαισίου για την καλύτερη δυνατή διαχείριση του και την οριζόντια εφαρμογή παρέμβασης όπου κρίνεται αναγκαίο.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η τρέχουσα ανασκόπηση εντόπισε τα συμπτώματα και τα σημεία που οδηγούν στην επιβεβαίωση του ΣΓΑ, όπως επίσης και τις τεκμηριωμένες μεθόδους διαχείρισης του μέσα από την ανάλυση 197 συνολικά ερευνών. Σύμφωνα με τα ευρήματα των μελετών, το ΣΓΑ είναι ένα σύνθετο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα δικαστήρια, το οποίο αυξάνεται με ταχεία συχνότητα. Παρόλο, που οι ειδικοί έχουν περιγράψει μεθόδους διαχείρισης, υπάρχει σαφής ανάγκη για περισσότερη έρευνα σχετικά με την αποξένωση, τη φύση της και τις επιπτώσεις της και τους τρόπους διαχείρισης για την αποτροπή άμεσων και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων του ΣΓΑ στην ψυχική υγεία των παιδιών. Η μελλοντική έρευνα πρέπει επομένως να επικεντρωθεί στη συστηματική και εμπειρική κατανόηση του ΣΓΑ και στην ανάπτυξη προληπτικών και θεραπευτικών πλαισίων που θα ενσωματωθούν στο δικαστικό σύστημα για τη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος και της ψυχικής υγείας των εμπλεκόμενων παιδιών.

Βιβλιογραφία

Ackerman, M.J. (1997). Does Wednesday mean Mom’s House or Dad’s?Parenting Together while Living Apart. New York: John Wiley & SonsInc.

Araújo, Υ. (2019). The Role of Mediation in the Parental Alienation Syndrome. A dissertation presented to the Faculty of Law Independent College Dublin. Διαθέσιμοστο:

Austin A. (2018). Association of Adverse Childhood Experiences with Life Course Health and Development. North Carolina medical journal, 79(2), 99–103. https://doi.org/10.18043/ncm.79.2.99

Baker A.J.L. The long-term effects of parental alienation on adult children: A qualitative research study. Am. J. Fam. Ther. 2005;33:289–302. doi: 10.1080/01926180590962129.

Baker, A. (2010). Adult recall of parental alienation in a community sample: Prevalence and associations with psychological maltreatment. Journal of Divorce and Remarriage, 51, 16–35. http://dx.doi.org/10.1080/10502550903423206

Baker, A. J. L. (2010) Adult recall of parental alienation in a community sample: prevalence and associations with psychological maltreatment. Journal of Divorce & Remarriage, 51: 16–35. doi:10.1080/10502550903423206.

Baker, A. J. L. and Ben-Ami, N. (2011) To turn a child against a parent is to turn a child against himself: the direct and indirect effects of exposure to parental alienation strategies on self-esteem and wellbeing. Journal of Divorce and Remarriage, 52: 472–489. doi: 10.1080/10502556.2011.609424.

Baker, A. J. L., & Darnall, D. (2006). Behaviors and strategies employed in parental alienation. Journal of Divorce & Remarriage, 45(1–2), 97–124. https://doi.org/10.1300/J087v45n01_06.

Baker, A. J. L., Burkhard, B., & Albertson-Kelly, J. (2012). Differentiating alienated from not alienated children: A pilot study. Journal of Divorce & Remarriage, 53(3), 178–193. https://doi.org/10.1080/10502556.2012.663266

Baker, A.J.L. (2007). Adult children of parental alienation syndrome: Breaking the ties that bind. New York: Norton.

Bala, N., Hunt, S., & McCarney, C. (2010). Parental alienation: Canadian court cases 1989 2008. Family Court Review, 48(1), 164–179. https://doi.org/10.1111/j.1744-1617.2009.01296.x

Balmer, S., Matthewson, M., & Haines, J. (2018). Parental alienation: targeted parent perspective. Australian Journal of Psychology, 70(1), 91–99. https://doi.org/10.1111/ajpy.12159.

Banotti, M. (2002). Report on the Delibarations of the Committee on Petitions during the Parliamentary year 2002- 2003 (2003/2069(INI), Αppendix www.europarl.europa.eu

Bauriedl-Schmidt, Christine, Krimmer, Monika, Fellner, Markus, & Cash, Paul. (2022). Understanding climate injustice as social pathology through the lens of psychoanalysis, recognition theory and critical psychology. Psychology in Society, (64), 67-89. http://www.scielo.org.za/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1015-60462022000200005&lng=en&tlng=en.

Bernet, W. (2008). Parental Alienation Disorder and DSM-V. The American Journal of Family Therapy, 36(5), 349–366.

Bernet, W. (2010). Parental alienation DSM-5, and ICD-11. Springfield, Illinois: Charles C. Thomas Publisher, Ltd. http://dx.doi.org/10.1080/01926180903586583

Bernet, W., & Baker, A. J. (2013). Parental alienation, DSM-5, and ICD-11: response to critics. The journal of the American Academy of Psychiatry and the Law, 41(1), 98–104.

Bernet, W., & Greenhill, L. L. (2022). The Five-Factor Model for the Diagnosis of Parental Alienation. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 61(5), 591–594. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2021.11.026

Bernet, W., Baker A. (2022). Proposal for Parental Alienation Relational Problem. To Be Included in “Other Conditions That May Be a Focus of Clinical Attention” in DSM-5-TR. Submitted to DSM-5-TR Steering Committee, November 23, 2022. Διαθέσιμοστο: https://pasg.info/app/uploads/2022/09/Proposal-2022-08-29.pdf

Bernet, W., von Boch-Galhau, W., Baker, A.J.L. & Morrison, S.L. (2010). Parental Alienation, DSM-V and ICD-11. The American Journal of Family Therapy, 38(2), 76–187

Blotcky, Α.D. (2022). A Case of Parental Alienation. Social Work Today, 22, 1, 18. https://www.socialworktoday.com/archive/Winter22p18.shtml

Bosch-Brits, Elsabé, Wessels, Cornelia, & Roux, Adrie. (2018). Fathers’ experience and perceptions of parent alienation in high-conflict divorce. Social Work , 54(1), 91-110. https://dx.doi.org/10.15270/54-1-617

Bow, J., Gould, J., Flens, J. (2009). Examining Parental Alienation in Child Custody Cases: A Survey of Mental Health and Legal Professionals. The American Journal of Family Therapy. 37. 127-145. 10.1080/01926180801960658.

Bricklin B, Elliott G. Psychological test-assisted detection of parental alienation syndrome. In: Gardner RA, Sauber SR, Lorandos D, ed. Conceptual, clinical and legal considerations. The international handbook of parental alienation syndrome. Springfield: Thomas: 2006. 264-275.

Cafcass Cymru (2019). Children’s Resistance Or Refusal To Spend Time With A Parent: Practice Guidance. Διαθέσιμο στο: https://www.gov.wales/sites/default/files/publications/2019-08/cafcass-cymru-

childrens-resistance-or-refusal-to-spending-time-with-a-parent-practice-guidance.pdf

Child, N. and Marcus, P. (2020). The PASG Prevention Project: A Preliminary Report. PASG.

Clawar, S. S., & Rivlin, B. V. (1991). Children held hostage: Dealing with programmed and brainwashed children. Chicago, IL: American Bar Association

Coleridge, P. (2012). Managing cases of children resistant to parental contact and alienated children – International and UK experiences: A Family Law Seminar at The Palace of Westminster, 27 June 2012. London: Unpublished

Daniels, Rita, “Young Adult Daughters and their Parents: Communication about WorkCareer and Family” (2016). Graduate Theses, Dissertations, and Problem Reports. 5433. https://researchrepository.wvu.edu/etd/5433

Darnall, D. (2011) The psychosocial treatment of parental alienation. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 20: 479–494. doi: 10.1016/ j.chc.2011.03.006.

Fares, R., Najem, R., Hallit, S. et al. Parental alienation in Lebanon: a case report. J Med Case Reports 17, 164 (2023). https://doi.org/10.1186/s13256-023-03911-3

Fares, R., Najem, R., Hallit, S., Pelissolo, A., Haddad, G., & Naja, W. J. (2023). Parental alienation in Lebanon: a case report. Journal of medical case reports, 17(1), 164. https://doi.org/10.1186/s13256-023-03911-3

Fidler, B.J., Bala, N., & Saini, M.A. (2013). Children who resist postseparation parental contact: A differential approach for legal and mental health professionals. New York, NY: Oxford University Press

Foran, H., Beach, S., Slep, A., Ηeyman, R., Wamboldt, M., Kaslow, N., Reiss, D. (2013). Family problems and family violence: Reliable assessment and the ICD-11.

Gardner, R. (2000). The parental alienation syndrome. Cresskill, N.J.: Creative Therapeutics. -Hayward, S. (2006). A Guide to the Parental Alienation Syndrome, www.coeffic.demon.co.uk/pas.htm -Stahl, P. M. (1999). Complex Issues in Child Custody Evaluations, California: Sage Publications.

Gardner, R. (2001). Should courts order PAS children to visit/reside with the alienated parent? A follow up study. American Journal of Forensic Psychology. 19.

Gardner, R. A. (2001) Should courts order PAS children to visit/reside with the alienated parent? A follow up study. American Journal of Forensic Psychology, 19: 61–106.http://search.proquest.com.ezproxy.utas.edu.au/psycinfo/docview/619630745/5976D9EB512047FAPQ/1?accountid514245.

Gardner, R.A., Sauber, S.R., & Lorandos, D. (Eds.). (2006). The international handbook of parental alienation syndrome: Conceptual, clinical and legal considerations. Springfield, IL: Charles C. Thomas

Gouveris, P. (2022). Health Aspects of Parental Alienation Syndrome: Greek Crisis and Gender Inequality in the Legislation. Urbanities, 12, 5.

Harman, J. J., Matthewson, M. L., & Baker, A. J. L. (2022). Losses experienced by children alienated from a parent. Current opinion in psychology, 43, 7–12. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2021.05.002

Harman, J., Leder, S., Biringen, Z. (2016). Prevalence of parental alienation drawn from a representative poll. Children and Youth Services Review. 66. 10.1016/j.childyouth.2016.04.021.

https://dspace-backend.independentcolleges.ie/server/api/core/bitstreams/abfe6090-3bbc-4dc7-be19-ccf885744125/content

Isailă, O. M., & Hostiuc, S. (2022). Medical-Legal and Psychosocial Considerations on Parental Alienation as a Form of Child Abuse: A Brief Review. Healthcare (Basel, Switzerland), 10(6), 1134. https://doi.org/10.3390/healthcare10061134

Johnston, J.R., Walters, M.G., & Friedlander, S. (2001). Therapeutic work with alienated children and their families. Family Courts Review, 39 (3), 316 (3), 316-333.

Koukoulis, A. N., Tsellou, M., Rougkala, V., Bacopoulou, F., & Papadodima, S. (2022). Decisions of Greek Courts Securing the Right of Parent-Child Communication and Their Determinants. Healthcare (Basel, Switzerland), 10(12), 2522. https://doi.org/10.3390/healthcare10122522

Kruk, E. (1993). Promoting co-operative parenting after separation: A therapeutic/interventionist model of family mediation. Journal of Family Therapy, 15(3), 235-261. doi:10.1111/j.1467-6427.1993.00757.x

Kruk, E. (2012). Arguments for an Equal Parental Responsibility Presumption in Contested Child Custody. The American Journal of Family Therapy, 40(1), 33-55. doi:10.1080/01926187.2011.575344- 48 –

Kruk, E. (2013). The equal parent presumption: Social justice in the legal determination of parenting after divorce. Montreal, Canada: McGill-Queen’s University Press.

Lavadera, A. L., Ferracuti, S., & Togliatti, M. M. (2012). Parental alienation syndrome in Italian legal arguments: An exploratory study. International Journal of Law and Psychiatry, 35, 334–342

Lawrence, H. R., Burke, T. A., Sheehan, A. E., Pastro, B., Levin, R. Y., Walsh, R. F. L., Bettis, A. H., & Liu, R. T. (2021). Prevalence and correlates of suicidal ideation and suicide attempts in preadolescent children: A US population-based study. Translational psychiatry, 11(1), 489. https://doi.org/10.1038/s41398-021-01593-3

Lee, S. M., & Olesen, N. W. (2005) Assessing for Alienation in Child Custody and Access Evaluations. Family Court Review, 39(3) 282-298. doi:10.1111/j.174 1617.2001.tb00611.x

Lee, S.M.. & Olesen, N.W. (2001). Assessing for alienation in child custody and access evaluations. child custody and access evaluations. Family Court Review, 39 Family Court Review, 39 (3), 282-298

Lewi Κ. (2020). Parental Alienation Can Be Emotional Child Abuse. Διαθέσιμο στο: https://www.ncsc.org/__data/assets/pdf_file/0014/42152/parental_alienation_Lewis.pdf

Lorandos, D. & Bone, J. (2016). Child Custody Evaluations: In Cases Where Parental Alienation Is Alleged. 10.1007/978-3-319-13942-5_16.

Lothane, H. (2017). Wilhelm Reich Revisited: The role of ideology in character analysis of the individual versus character analysis of the masses and the Holocaust. International Forum of Psychoanalysis. 28. 1-11. 10.1080/0803706X.2017.1347710.

Lowenstein, L.F. Parent Alienation Syndrome: A Two Step Approach Toward a Solution. Contemporary Family Therapy 20, 505–520 (1998). https://doi.org/10.1023/A:1021632200655

Maturana, S. L., Matthewson, M., Dwan, C., & Norris, K. (2018). Characteristics and experiences of targeted parents of parental alienation from their own perspective: a systematic literature review. Australian Journal of Psychology (1), 1–9. https://doi.org/10.1111/ajpy.12226

McLanahan, S., Tach, L., & Schneider, D. (2013). The Causal Effects of Father Absence. Annual review of sociology, 39, 399–427. https://doi.org/10.1146/annurev-soc-071312-145704

McMurray, A., & Blackmore, A. M. (1992). Influences of parent-child relationships on noncustodial fathers. Australian Journal of Marriage and Family, 14(3), 151–159.

Meier, J.S. (2009) A historical perspective on parental alienation syndrome and parental alienation. Journal of Child Custody, 6: 232–257. doi:10.1080/15379410903084681.

Meier, J.S. (2009) A historical perspective on parental alienation syndrome and parental alienation. Journal of Child Custody, 6: 232–257. doi: 10.1080/ 15379410903084681

Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., Altman, D. G., & PRISMA Group (2009). Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: the PRISMA

statement. PLoS medicine, 6(7), e1000097. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1000097

Moné, J. G., & Biringen, Z. (2006). Perceived parental alienation. Journal of Divorce & Remarriage, 45, 131–156. http://dx.doi.org/10.1300/J087v45n03_07

Morgan, A., Ahmad, N., Webster, M. (2020). The Clinical and Legal Management of Parental Alienation in the United Kingdom. Διαθέσιμο στο: https://pasg.info/app/uploads/2021/03/Morgan-et-al.-2020-PA-in-UK.pdf

Nambiar PP, Jangam KV, Seshadri SP. Parental Alienation: Case Series from India. Indian Journal of Psychological Medicine. 2023;45(3):304-306. doi:10.1177/02537176221104363

Poustie, C., Matthewson, M., & Balmer, S. (2018). The forgotten parent: the targeted parent perspective of parental alienation. Journal of Family Issues, 39(12), 3298–3323. https://doi.org/10.1177/0192513×18777867.

Reay, K. M. (2015) Family reflections: a promising therapeutic program designed to treat severely alienated children and their family system. American Journal of Family Therapy, 43: 197–207. doi: 10.1080/01926187.2015.1007769

Reich, W. (1949). Character analysis (3rd ed.). New York: Farrar, Straus & Giroux

Stepp, S. D., Whalen, D. J., Pilkonis, P. A., Hipwell, A. E., & Levine, M. D. (2012). Children of mothers with borderline personality disorder: identifying parenting behaviors as potential targets for intervention. Personality disorders, 3(1), 76–91. https://doi.org/10.1037/a0023081

Stover, C. S. (2013). Commentary: Factors predicting family court decisions in high-conflict divorce. The Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law, 41, 219-223

Tavares, A., Crespo, C. & Ribeiro, M.T. What Does it Mean to be a Targeted Parent? Parents’ Experiences in the Context of Parental Alienation. J Child Fam Stud 30, 1370–1380 (2021). https://doi.org/10.1007/s10826-021-01914-6

Templer, K., Matthewson, M., Haines, J. and Cox, G. (2016). Recommendations for best practice in response to parental alienation: findings from a systematic review (Report). Journal of Family Therapy, 39(1), p.103-119.

Templer, K., Matthewson, M., Haines, J., Cox, G. (2016). Recommendations for best practice in response to parental alienation: findings from a systematic review: Best practice responses to parental alienation. Journal of Family Therapy. 39. 10.1111/1467-6427.12137.

Templer, Kate & Matthewson, Mandy & Haines, Janet & Cox, Georgina. (2016). Recommendations for best practice in response to parental alienation: findings from a systematic review: Best practice responses to parental alienation. Journal of Family Therapy. 39. 10.1111/1467-6427.12137.

Toren, P. Bregman, B.L., Zohar-Reich, E., Ben-Amitay, G., Wolmer, L. and Laor, N. (2013). Sixteensession group treatment for children and adolescents with parental alienation and their parents, American Journal of Family Therapy, 41, pp.187–197.

Toren, P., Bregman, B. L., Zohar-Reich, E., Ben-Amitay, G., Wolmer, L. and Laor, N. (2013) Sixteen-session group treatment for children and adolescents with parental alienation and their parents. American Journal of Family Therapy, 41: 187–197. doi: 10.1080/01926187.2012.677651.

Traynor, J. M., Roberts, D. E., Ross, S., Zeifman, R., & Choi-Kain, L. (2022). MDMA-Assisted Psychotherapy for Borderline Personality Disorder. Focus (American Psychiatric Publishing), 20(4), 358–367. https://doi.org/10.1176/appi.focus.20220056

Vassiliou, D., & Cartwright, G. F. (2001). The lost parents’ perspective on parental alienation syndrome. The American Journal of Family Therapy, 29(3), 181–191. https://doi.org/10.1080/019261801750424307.

Vestal, A. (2005). Mediation and parental alienation syndrome: Considerations for an intervention model. Family Court Review. 37. 487-503. 10.1111/j.174-1617.1999.tb00548.x.

von Boch-Galhau W. (2018). Parental Alienation (Syndrome) – Eine ernst zu nehmende Form von psychischer Kindesmisshandlung [Parental Alienation (Syndrome) – A serious form of child psychological abuse]. Neuropsychiatrie : Klinik, Diagnostik, Therapie und Rehabilitation : Organ der Gesellschaft Osterreichischer Nervenarzte und Psychiater, 32(3), 133–148. https://doi.org/10.1007/s40211-018-0267-0

Walker, L.E. & Shapiro, D.L. (2010). Parental Alienation Disorder: Why label children with a mental diagnosis? Journal of Child Custody, 7(4), 266–286.

Warshak RA. (2006). Social science and parental alienation: examining the disputes and the evidence. In: Gardner RA, Sauber SR, Lorandos D, Hrsg. International handbook of parental alienation syndrome. Springfield: C. C. Thomas: 2006. S. 352-371.

Warshak, R. A. (2010) Family bridges: using insights from social science to reconnect parents and alienated children. FamilyCourtReview, 48: 48–80. doi: 10.1111/j.1744-1617.2009.01288

Warshak, R.A. (2010). Divorce poison: How to protect your family from bad-mouthing and brainwashing. New York: Harper

Warshak, R.A. (2010). Family Bridges: Using insights from social science to reconnect parents and alienated children., Family Court Review, 48(1), 48-80.

Warshak, R.A. (2018). Reclaiming parent-child relationships: Outcomes of Family Bridges with alienated children. Journal of Divorce & Remarriage. https://doi.org/10.1080/10502556.2018.1529505

Whitcombe, S. (2013). Psychopathology and the conceptualisation of mental disorder: The debate around the inclusion of Parental Alienation in DSM-5. Counselling Psychology Quarterly. 28. 6-18. 10.53841/bpscpr.2013.28.3.6.

Woodall, K. (2017). Understanding and Working with the Alienated Child. Family Separation Clinic. Available at: https://www.familyseparationclinic.com/articles/

Woodall, N. & Woodall, K. (2019). When the Child Says No: Understanding and Responding to the Needs of the Alienated Child. 17 February 2019

Worenklein, A. (2013). Moderate cases of parental alienation. In D. Lorandos, W. Bernet, & S. R. Sauber (Eds.), Parental alienation: The handbook for mental health and legal professionals (pp. 97–124). Charles C Thomas Publisher.

Zanarini, M. C., Martinho, E., Jr, Temes, C. M., Glass, I. V., Aguirre, B. A., Goodman, M., & Fitzmaurice, G. M. (2023). Dissociative experiences of adolescents with borderline personality disorder: description and prediction. Borderline personality disorder and emotion dysregulation, 10(1), 9. https://doi.org/10.1186/s40479-023-00217-0

Γιαννοπούλου Ι., Δουνέζης Α., Λύκουρας Ε. (2010). ΨυχιατροδικαστικήΠαιδιώνκαιΕφήβων. Ιατρικές Εκδόσεις Π. Χ. Πασχαλίδης, Αθήνα. ISBN13: 9789603999553

Ελληνική Στατιστική Αρχή. Δελτίο τύπου. Στατιστικά διαζυγίων: Έτος 2017. Διαθέσιμο online: https://www.statistics.gr/doc/20181/297beca8-07b2-40de-ac11-5f768bd87acf

Baka Gianoula master

Cookie	Duration	Description
cookielawinfo-checkbox-analytics	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Analytics".
cookielawinfo-checkbox-functional	11 months	The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Functional".
cookielawinfo-checkbox-necessary	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookies is used to store the user consent for the cookies in the category "Necessary".
cookielawinfo-checkbox-others	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Other.
cookielawinfo-checkbox-performance	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Performance".
viewed_cookie_policy	11 months	The cookie is set by the GDPR Cookie Consent plugin and is used to store whether or not user has consented to the use of cookies. It does not store any personal data.

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΓΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟΞΕΝΩΣΗΣ – ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ, 2022

Leave a reply Cancel reply

Άρθρα

Επικοινωνία

Υποστήριξη

© Copyright 2022 by J.P.