Ποιος φοβάται την συνεπιμέλεια;
Λευτέρης Διγενάκης 28/11/2020
Τον τελευταίο καιρό και ειδικότερα τους τελευταίους μήνες, ακούγεται σχεδόν καθημερινά η έννοια της συνεπιμέλειας ως μια βασική αρχή αναμόρφωσης του οικογενειακού δικαίου, ως μια ώριμα πια εκφρασμένης κοινωνικής ανάγκης, η οποία αν και σχεδόν αυτονόητη στη βάση της ισότιμης νομικής, κοινωνικής και ψυχολογικής αντιμετώπισης των δύο φύλων, εντούτοις παραμένει στα αζήτητα του νομικού και κοινωνικού δικαίου.
Άλλος ένας αναχρονισμός του αστικού κώδικα, ο οποίος όμως εδώ και πολλές δεκαετίες αφήνει πρακτικά ένα σοβαρό ψυχικό τραύμα στα παιδιά των διαζευγμένων ζευγαριών, ένα παθογενές αποτύπωμα στη σύγχρονη κοινωνία. Απέχοντας λοιπόν από το ευρωπαικό πρότυπο το οποίο θεωρεί τη συνεπιμέλεια ως καταστατική αρχή του οικογενειακού δικαίου, το ελληνικό κράτος κωφεύει επιδεικτικά νομιμοποιώντας και παγιώνοντας νομικά, κοινωνικά και ηθικά ένα διαπιστωμένο οικογενειακό πρόβλημα και μια καταφανή έμφυλη διάκριση.
Σχετική δημοσκόπηση που έγινε από την εταιρία Focus Bari S.A. τον Οκτώβριο του 2020 https://www.energoimpampades.gr/wp-content/uploads/2020/10/Αποτελέσματα.pdf, απέδειξε ότι το εκκωφαντικό 88,8% ανδρών και γυναικών είναι θετικό εως πολύ θετικό ποσοτικά και ποιοτικά ως προς την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου σε ζητήματα γονικής ισότητας και συνεπιμέλειας.
Αυτό σημαίνει ότι τα ελληνικά κοινωνικά αντανακλαστικά, έστω και αργά σε σχέση με το ευρωπαϊκό κοινωνικό περιβάλλον, είναι έτοιμα να αποδεκτούν αυτή την αναμόρφωση στη βάση της αποκατάστασης μιας κοινωνικής στρέβλωσης και εν πολλοίς μιας κοινωνικής αδικίας.
Παρόμοιες κοινωνικές αδικίες που τώρα βέβαια μας φαίνονται αστείες αλλά μέχρι το 1983 εκφράζονταν με θεσμοθετημένους όρους όπως η Πατριαρχική οικογένεια, ο θεσμός της Προίκας, η μοιχεία, η υποχρεωτική αλλαγή του επωνύμου της συζύγου, οι οποίες αποκαταστάθηκαν ως παρωχημένες με το Νόμο 1329/1983 ο οποίος περιείχε και μια σειρά άλλων σπουδαίων ρυθμίσεων (κάποιες μάλιστα βρίσκονταν πολύ μπροστά από την εποχή τους).
Επίσης 60 πανεπιστημιακές έρευνες https://www.energoimpampades.gr/diethni-meletes/ συγκλίνουν στο ότι τα παιδιά με κοινή φυσική επιμέλεια παρουσιάζουν σαφώς λιγότερες ψυχοσυναισθηματικές κακώσεις, προσαρμόζονται ευκολότερα στο γονικό περιβάλλον λόγω του ισομοιρασμένου χρόνου, έχουν στενότερες σχέσεις και με τους δύο γονείς τους, οδηγώντας έτσι στη μείωση του αντίκτυπου των υψηλών συγκρούσεων, ακόμα κι αν το επίπεδο της συνεργασίας στην ανατροφή είναι χαμηλό.
Κοινώς δεν είναι προϋπόθεση η συμφωνία σε θέματα ανατροφής των δύο γονιών διότι έτσι η έννοια της συνεπιμέλειας θα είχε αποκατασταθεί άτυπα σε πρακτικό, καθημερινό επίπεδο. Επίσης σύμφωνα με τις παραπάνω έρευνες τα παιδιά με κοινή φυσική επιμέλεια έχουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα σε μια ποικιλία δεικτών ευημερίας από ό,τι τα παιδιά που βρίσκονται σε αποκλειστική επιμέλεια.
Σε αυτό απερίφραστα συνηγορούν με πορίσματα τους και τα συλλογικά όργανα, Σύλλογος Ελλήνων Ψυχολόγων (Σ.Ε.Ψ) και Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρία (Ε.Ψ.Ε). Επίσης ήδη από το 2012 Ο Συνήγορος του Πολίτη με βούλευμα του καθιστά υποχρέωση της Πολιτείας να εισάγει στο οικογενειακό δίκαιο τη φυσική συνεπιμέλεια διότι σε αντίθετη περίπτωση καταπαντούνται προστατευόμενα δικαιώματα σχετικά με την ισότητα των δύο φύλων.
Στην ελληνική πραγματικότητα με το Με τον Ν. 2101/1992 (ΦΕΚ192/Α/2-12-1992) η Ελλάδα κυρώνει το περιεχόμενο της Διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού η οποία κατοχυρώνει, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα των παιδιών σε ανατροφή ισότιμα και από τους δύο γονείς, χωρίς καμία διάκριση σε σχέση με την ύπαρξη, διατήρηση ή μη του νομικού δεσμού μεταξύ των γονέων.
Ωστόσο στην πράξη, η χώρα μας δεν εφαρμόζει το περιεχόμενο της Σύμβασης, στηριζόμενη σε ένα αυθαίρετο ελληνικό ιδεολόγημα και μια επιστημονικά παντελώς ατεκμηρίωτη έννοια, το γνωστό δόγμα της «βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας», ουσιαστικά μια γνωμοδότηση του Αρείου Πάγου, η οποία οδήγησε σε ένα νομολογιακό κατεστημένο να δίδεται η αποκλειστική επιμέλεια σχεδόν πάντα στη μητέρα και όχι τελικά να ελέγχεται αξιολογικά το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
(Το άρθρο 1513 ΑΚ προβλέπει τη ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας και όχι την αφαίρεσή της. Σύμφωνα με το άρθρο 8 ΕΣΔΑ. https://www.synepimelia.gr/?p=5269 η αφαίρεση γίνεται κατά τεκμήριο, σε κάθε περίπτωση, σαν μια στερεότυπη λύση, παρά το νόμο, σε εφαρμογή ενός νομολογιακού εθίμου).
Επίσης ουσιαστικά ασαφής παραμένει η διάκριση των εννοιών «γονική μέριμνα» και «γονική επιμέλεια», έννοιες οι οποίες στο ευρωπαικό αστικό δίκαιο είναι περίπου ταυτόσημες. Βάλσαμο σε αυτή τη θεσμοποιημένη μονομέρεια είναι το Άρθρο 9 (Ειδικές πράξεις επιμέλειας ανήλικου τέκνου) Προσθήκη άρθρου 1519 ΑΚ/2020 στο οποίο ζητείται η συμφωνία του γονέα που δεν έχει επιμέλεια για την μεταβολή της κατοικίας του παιδιού.
Σε μια κοινωνία όπου το διαζύγιο δεν είναι πλέον ταμπού (19,600 διαζύγια μόνο για το 2019), η άρση της κοινής κατοικίας και ο χωρισμός του ενός συντρόφου από τον άλλο σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να σημαίνει χωρισμό των παιδιών και την έμμεση τιμωρία τους για την επιλογή των γονιών, την άσκηση της επιμέλειας με βάση όχι το συμφέρον τους αλλά την εμπάθεια και την ικανοποίηση των εγωισμών.
Με δεδομένο ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη ισότιμα και τους δύο γονείς, η κοινή επιμέλεια προσδιορίζει το πλαίσιο και την ποσοτική δομή της άσκησης της ανατροφής χωρίς οι γονείς να ερίζουν για το πόσο και το πού αλλά και χωρίς να δίδονται «οι ευλογίες» στις περισσότερες των περιπτώσεων στην πλευρά της μητέρας, να «καταγγέλλει» κατά το δοκούν τον πατέρα και να τον κρατάει όμηρο επιθυμιών και προσωπικών αγκυλώσεων που δεν έχουν καμία σχέση με το κοινό και βέλτιστο συμφέρον των παιδιών. Αποτρέπει τους γονείς από το να επιδίδονται σε μια ατέρμονη και ανελέητη άσκηση εξουσίας με φόντο τον ευαίσθητο και τραυματισμένο ψυχικό κόσμο των παιδιών.
Ταυτόχρονα θωρακίζεται η έννοια της κοινής επιμέλειας από οποιεσδήποτε παρερμηνείες του νόμου, παρερμηνείες οι οποίες όμως συμβάλλουν στο να παραχωρείται παράνομα η αποκλειστική επιμέλεια συνήθως στη μητέρα και έτσι να δημιουργείται πρακτικά μια ανισόρροπη ανατροφή (ειδικά στα πρώτα χρόνια των διαζυγίων όπου τα παιδιά χρειάζονται ένα γερό στήριγμα και από τους δύο γονείς).
Να υποτάσσεται το ένα γονικό πρότυπο στο άλλο διότι αποδομείται το πρότυπο του γονέα που δεν έχει επιμέλεια ως ανίσχυρο, με αποτέλεσμα την ελλειμματική λειτουργία των προτύπων, τα οποία χαμένα πρότυπα συχνά αναζητούν τα παιδιά σε μεγαλύτερες ηλικίες και όχι πάντα με τον πιο ενδεδειγμένο ψυχοσυναισθηματικά τρόπο.
Συνεπώς καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μια χρόνια παθογένεια, τη γονική αποξένωση ως ψυχική διαταραχή, η οποία λειτουργεί όχι μόνο τραυματικά για τη ψυχοσύνθεση των παιδιών αλλά και βαθύτατα κοινωνικά με την αποδόμηση των προτύπων και την μετέπειτα αμφισβήτηση των γονικών συναισθημάτων.
Σύμφωνα με έρευνα του Παν. Αιγαίου μετά το διαζύγιο του ζευγαριού το 75% των κοριτσιών και το 50% των αγοριών χάνουν, ουσιαστικά την επαφή με έναν από τους δύο γονείς, συνήθως, τον πατέρα, ενώ το 3,2% των παιδιών έχει αυτοκτονικές τάσεις. http://www.pelop.gr/?page=article&DocID=585374&fbclid=IwAR0nS3pSqRrqerayOKcyMYZvFlkLMTl6wRFwIAh7FEUsFHYkbmYSHtZEJD0
Όταν συγκλίνουν οι προϋποθέσεις όπως η κοντινή απόσταση κατοικιών, η επάρκεια, η ψυχική ακεραιότητα, η σωματική αρτιότητα και η διάθεση για κοινή ανατροφή του γονέα, η Κοινή Φυσική Επιμέλεια είναι ο νομικός πυλώνας της αποκατάστασης ενός τραυματισμένου οικογενειακού δικαίου και στηρίζεται στο τρίπτυχο ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, ΙΣΟΣ ΧΡΟΝΟΣ, ΕΝΑΛΛΑΣΟΜΕΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ, τρίπτυχο που πρέπει να λειτουργεί αυτόματα και εξ ορισμού μετά τα διαζύγιο και μόνο αν δεν το επιθυμεί ο ένας γονέας να παραχωρείται στον άλλο με έγγραφη δήλωση βουλήσεως.
Τρεις παράγοντες που ρυθμίζουν αποτελεσματικότερα και ισότιμα το πλαίσιο της συνεννόησης και συνεργασίας των γονιών με προσπάθεια να μειωθούν οι εντάσεις και οι συγκρούσεις. Επαναφέρουν ένα χρόνιο πρόβλημα στην πραγματική του βάση πού είναι η διαχείριση του από τους γονείς και όχι από τα δικαστήρια, ενώ παράλληλα καταλύουν μια παγιωμένη στερεοτυπική αντιμετώπιση ενός τόσο κρίσιμου και ευαίσθητου ζητήματος, αυτό της γονικής επιμέλειας. Για να μην χρειαστεί αργότερα να απαντήσουμε σε αγωνιώδη ερωτήματα των παιδιών μας όπως:
Γιατί δεν μπορώ να σε βλέπω πιο πολύ; Ποιος τό απαγορεύει;