Εισαγωγή
Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου Κοινής Ανατροφής που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα 5, 6 και 7 Μαΐου 2023, όπου συμμετείχε το «Παιδί με 2 Γονείς», συναντηθήκαμε με τον Robert Grzelakowski (http://www.robertgrzelakowski.pl/), ο οποίος εκπροσωπούσε την Πολωνία. Ανταλλάξαμε απόψεις και ενημερωθήκαμε για την κατάσταση στην Πολωνία σε σχέση με την διαχείριση γονικών διαφορών από τα Πολωνικά Δικαστήρια.
Το βίωμα
Οι επαφές μας συνεχίστηκαν και μετά το πέρας του συνεδρίου και μας έδωσε μια εικόνα του προσωπικού του βιώματος αλλά και τη γενική πρακτική των δικαστηρίων στην Πολωνία.
«Η υπόθεσή μου ξεκίνησε πριν από 18 χρόνια. Οι δύο κόρες μου ήταν τότε 2 και 6 ετών. Κατά τη γνώμη μου, η ψυχολογική φύση της πρώην γυναίκας μου (μπορεί να είναι κάποιο είδος ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας) με την έλλειψη έκφρασης αγάπης από τον πατέρα προς αυτήν και η βαθιά αγάπη μου για τις κόρες μου συνέβαλαν στην αποξένωσή μου από αυτές.
Η πρώην σύζυγός μου έκανε επίμονα πλύση εγκεφάλου ειδικά στη μεγαλύτερη κόρη μου (εμφάνισε προχωρημένο επίπεδο μετατραυματικού στρες μετά από 1,5 μήνα πλύσης εγκεφάλου). Τα αποτελέσματά του είναι ακόμα ορατά στον ψυχισμό της κόρης μου (και είναι ο κύριος λόγος που δραστηριοποιούμαι σε κοινωνικό επίπεδο για τα δικαιώματα των παιδιών στην ανατροφή από δύο γονείς).
Η μικρότερη κόρη μου δεν εμφανίζει έντονο βαθμό αποξένωσης, επομένως είναι πολύ καλύτερα προετοιμασμένη για τη ζωή. Ευτυχώς (πραγματικά χάρη στον Θεό) τα κορίτσια μου δεν οδηγήθηκαν σε αυτοχειρία. Και οι δύο είναι έξυπνες και καλές μαθήτριες.»
Η πρακτική
Σε συνεργασία μαζί του δομήσαμε μια συνέντευξη, έτσι ώστε να έχουμε εικόνα των πρακτικών της χώρας του. Χαρακτηριστικό είναι, ότι η Πολωνία είναι από της χώρες που έχουν εισάγει στην εθνική τους νομοθεσία το τεκμήριο της ανατροφής των παιδιών από αμφότερους τους γονείς μετά την διάσπαση της συμβίωσής τους. Παρόλο που το νομοθέτημα έχει εισαχθεί ήδη αρκετά χρόνια, οι δικαστικοί λειτουργοί της χώρας αρνούνται να το εφαρμόσουν ιδιαίτερα σε περιφερειακά δικαστήρια.
(α) Πώς η ανατροφή των παιδιών ανατίθεται συνήθως μέσω δικαστηρίων;
Η γονική μέριμνα μπορεί να πραγματοποιηθεί ως δικαίωμα και καθήκον που απορρέει από τη γονική μέριμνα ή σχέσεις του παιδιού με το γονέα (είναι διαχωρισμένο στο νόμο – δεν υπάρχει συνοχή στο νόμο σχετικά με αυτό). Τα προβλήματα ανατροφής εμφανίζονται κατά κανόνα σε περιπτώσεις διαζυγίου. Στην Πολωνία, περίπου το 95% των δικαστικών αποφάσεων αναθέτει τη φροντίδα των παιδιών στις μητέρες, ενώ οι πατέρες διατηρούν το δικαίωμα επικοινωνίας με το παιδί, απόφαση η οποία συχνά δεν εφαρμόζεται. Το παραδεκτό της αποδοχής της κοινής φυσικής επιμέλειας στις αποφάσεις διαζυγίου στην Πολωνία εξακολουθεί να εγείρει αμφιβολίες και υπάρχουν απόψεις των δικαστηρίων σχετικά με την έλλειψη κανονισμών για την κοινή φυσική επιμέλεια. Η μελέτη του Ινστιτούτου Δικαιοσύνης που έγινε το 2014 έδειξε, ότι η κοινή φυσική επιμέλεια αποδιδόταν κατ’ εξαίρεση και σε ορισμένα περιφερειακά δικαστήρια στην Πολωνία, η κοινή φυσική επιμέλεια δεν είχε αποδοθεί σε υποθέσεις διαζυγίου ούτε μία φορά κατά τη διάρκεια του έτους. Η αντίσταση κατά της εισαγωγής του τεκμηρίου της κοινής φυσικής επιμέλειας στο πολωνικό δίκαιο είναι εξαιρετικά ισχυρή, κυρίως από την πλευρά των διαζευγμένων και «μόνων» μητέρων, αλλά και από το Γενικό Συμβούλιο του Δικηγορικού Συλλόγου.
(β) Πόσος χρόνος επικοινωνίας δίνεται στους γονείς
Ο συνηθέστερος χρόνος που δίνεται σε έναν γονέα που δεν διαμένει με παιδί είναι δύο φορές το μήνα τα Σαββατοκύριακα με διανυκτερεύσεις (στο 40% των αποφάσεων), λίγες εβδομάδες κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών σχολικών διακοπών (στο 38% των αποφάσεων) και μία εβδομάδα κατά τις χειμερινές διακοπές (στο 40% των αποφάσεων). Συχνά η επαφή με το παιδί ορίζεται σε λίγες ώρες το μήνα.
(γ) Ποιες είναι οι συνέπειες της μη τήρησης των δικαστικών αποφάσεων (για τον αποξενωτή γονέα)
Φαίνεται, ότι η κατάσταση της μη τήρησης των δικαστικών αποφάσεων εξαρτάται από το φύλο του γονέα. Στις γυναίκες παρατηρείται μια κατάσταση ατιμωρησίας. Χρηματική ποινή για τον αποξενωτή γονέα επιβάλλεται πολύ σπάνια και όταν αυτή επιβάλλεται σχεδόν ποτέ δεν εκτελείται.
Μια άλλη μέθοδος που ακολουθείται από τα δικαστήρια της χώρας είναι η επίβλεψη της επικοινωνίας του παιδιού με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει από κοινωνικό λειτουργό, η οποία συνήθως είναι αναποτελεσματική. Συνήθως οι Συμβουλευτικές Ομάδες των Κοινωνικών Λειτουργών κατατείνουν στο συμπέρασμα, ότι οι μητέρες αντιμετωπίζουν τα παιδιά ως ιδιοκτησία, ενώ η οικογενειακή διαμεσολάβηση σπάνια καρποφορεί.
Στη νομική βιβλιογραφία, συναντώνται κατηγορίες κατά της δικαστικής πρακτικής στην Πολωνία όπως: παρατεταμένες διαδικασίες, σύγκρουση δικαστικών διαδικασιών, κακή αποτελεσματικότητα και εκτελεστικότιτα των αποφάσεων των δικαστηρίων οικογενειακών διαφορών και γονικής μέριμνας.
(δ) Ποια είναι η διαδικασία για να αναδείξει ο αποξενωμένος γονέας στα δικαστήρια ότι αποξενώνεται
Οι περιπτώσεις αποξένωσης παιδιών είναι δύσκολο να αποδειχθούν. Συνήθως είναι εμφανής όταν δεν εφαρμόζεται πλέον η δικαστική απόφαση επικοινωνίας, αλλά ακόμα και τότε ο αποξενωτής γονέας υποστηρίζει, ότι το παιδί δεν θέλει να επικοινωνεί με τον αποξενωμένο γονέα και σχεδόν πάντα το παιδί τάσσεται με τον γονέα με τον οποίο διαμένει.
Αντί επιλόγου
Το παράδειγμα της Πολωνίας φέρει άρωμα ελληνικής δικαστικής πρακτικής. Όπως και στη χώρα μας, νομοθέτημα υφίσταται, διαδικασίες έχουν τεθεί σε ισχύ, αλλά οι δικαστικοί λειτουργοί διατηρούν μια στερεοτυπική αντίληψη στην διαχείριση υποθέσεων οικογενειακών διαφορών. Οι δομές αποτυγχάνουν να δώσουν λύσεις και το φαινόμενο της γονικής αποξένωσης γιγαντώνεται.
Η χώρα μας φαίνεται να ακολουθεί το παράδειγμα της Πολωνίας: δεν εφαρμόζει τον νόμο για την κοινή ανατροφή των παιδιών, δεν φροντίζει για την εκτελεστικότητα των αποφάσεων, δεν διαθέτει υπηρεσίες υποστήριξης γονέων και ανηλίκων.
Αυτό θέλουμε για την Ελλάδα; Θα συνεχίσουμε να είμαστε παράδειγμα προς αποφυγή για τον υπόλοιπό δυτικό κόσμο; Θα συνεχίσουν να μας καταδεινύουν χώρες όπως η Σουηδία, Νορβηγία, Γαλλία, Η.Π.Α. ως το «κακό» παράδειγμα;
Η ελληνική πολιτεία οφείλει να εκσυγχρονιστεί, να φροντίσει τα ανήλικα παιδιά της και να εφαρμόσει τις επιταγές του επιστημονικού κόσμου.