Εισαγωγή
Στη σύγχρονη κοινωνία, στην καθημερινότητα μας, θλιβερή ειδησεογραφία μας πολιορκεί για ζητήματα που αφορούν σε εγκλήματα μεταξύ ανηλίκων. Διαφαίνεται ότι η παιδική εγκληματικότητα και οι συμπεριφορές με υψηλή παραβατικότητα σε παιδιά σχολικής και εφηβικής ηλικίας έχουν αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Το γεγονός αυτό πολλαπλώς συνιστά μια κοινωνική παθογένεια και οφείλει να μας προβληματίσει .
Δεδομένα από της Η.Π.Α.
Σύμφωνα με την έκθεση του Heritage Foundation «Οι πραγματικές βασικές αιτίες του βίαιου εγκλήματος: Η κατάρρευση του γάμου, της οικογένειας και της κοινότητας» (17/03/1995). Η ρίζα του προβλήματος έχει αποδοθεί στη ρήξη των οικογενειακών σχέσεων και την έλλειψη γονεϊκής καθοδήγησης. Τα περισσότερα εγκλήματα πράττονται από παιδιά ή ανήλικους που μεγάλωσαν σε μονογονεϊκές οικογένειες, μόνο με τις μητέρες τους. Αν και η πλειοψηφία των εγκλημάτων γίνονταν παλιότερα κυρίως από αγόρια ή άντρες, τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει μεγάλη αύξηση του εγκλήματος που διαπράττεται από γυναίκες και την παραβατικότητα, και τα κορίτσια/γυναίκες θύτες μεγάλωσαν κι αυτά σε μη κλασσικές οικογένειες.
Σύμφωνα με την έκθεση του Υπουργείου Δικαιοσύνης της Αμερικής με τίτλο «Τι μπορεί να κάνει η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση για την μείωση της εγκληματικότητας και την αναζωογόνηση των Κοινοτήτων;» (05-07/01/1998) η στατιστική δείχνει χαρακτηριστικά:
- Το 63% των αυτοκτονιών αφορούν σε νέους και σε παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς πατέρα.
- Το 90% των παιδιών και των νέων που το σκάνε από το σπίτι ή που είναι άστεγα μεγαλώνουν χωρίς πατέρα.
- Το 85% των παιδιών που παρουσιάζουν συμπεριφορικά προβλήματα μεγαλώνουν χωρίς πατέρα.
- Το 39% των παιδιών που παρατάνε το σχολείο μέχρι την ηλικία των 16 μεγαλώνουν χωρίς πατέρα.
- 71% των νέων που παρατάνε το σχολείο μετά τα 16 μεγαλώνουν χωρίς πατέρα.
- Το 70% των νέων σε φυλακές ανηλίκων μεγαλώνουν χωρίς πατέρα.
- Το 75% των ενήλικων που έχουν εξάρτηση σε ουσίες μεγάλωσαν χωρίς πατέρα.
- Το 75% των βιαστών που έχουν διαγνωσθεί με εκτοπισμένο θυμό προς την μητέρα μεγάλωσαν χωρίς πατέρα.
Σύμφωνα με αυτές τις μελέτες προκύπτει ότι στις Η.Π.Α. τα αγόρια που μεγάλωσαν χωρίς πατέρα είναι δυο φορές πιο πιθανό να καταλήξουν στην φυλακή, και η συχνότητα του φαινόμενου είναι ανεξάρτητη από άλλα χαρακτηριστικά όπως φυλή, οικονομική κατάσταση, μόρφωση του γονέα και την περιοχή που μεγάλωσε.
Πηγή: https://www.ojp.gov/pdffiles/172210.pdf
Από την άλλη, η νομική και δικαστηριακή πρακτική σε αρκετές χώρες του δυτικού κόσμου συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας, ακολουθούν την πρακτική της αποκλειστικής επιμέλειας μετά την διάσπαση της συμβίωσης γονέων. Η ανατροφή και η καθημερινή φροντίδα ανατίθεται κατ’ αποκλειστικότητα στον ένα γονέα, εξαιρώντας την συνδρομή του ετέρου γονέα στην ουσιαστική ανατροφή του, προσφέροντας του μόνο κάποιο χρόνο με τα παιδιά του ως επίσκεψη ή επικοινωνία.
Τα οφέλη της συνεπιμέλειας έχουν αναδειχθεί πολλές φορές μέσω επιστημονικών ερευνών και άλλωστε δείχνουν ότι μεταξύ άλλων μειώνουν και την επιθετικότητα και την παραβατικότητα στα παιδιά. Επιγραμματικά, τα παιδιά που μεγαλώνουν σε καθεστώς συνεπιμέλειας εμφανίζουν (α) χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους και γενικότερα ψυχικής δυσφορίας, (β) χαμηλότερη επιθετικότητα και λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς, μειωμένη χρήση αλκοόλ και ουσιών, (γ) καλύτερη σχολική επίδοση και καλύτερη γνωστική ανάπτυξη, (δ) καλύτερη σωματική υγεία, (ε) χαμηλότερα ποσοστά καπνίσματος και (στ) καλύτερες σχέσεις με πατέρες, μητέρες, γιαγιάδες και παππούδες. Άλλωστε, είναι εμφανές ότι η συνεπιμέλεια παρέχει τη δυνατότητα εξισορρόπησης της μονομερούς ανατροφής των παιδιών μετά τη διάσπαση της συμβίωσης των γονέων τους, με ένα μοτίβο κοινής ανατροφής με δύο συνισταμένες καθοδήγησης.
Ωστόσο υπάρχουν και άλλες παράμετροι που ενισχύουν τη βία των ανηλίκων και δεν σχετίζονται άμεσα με θέματα επιμέλειας των τέκνων. Η βία προβάλλεται πολύ στην εποχή μας, διότι είναι «κοινωνικό προϊόν» και συνεπώς αναπαράγεται με κάθε τρόπο και μέσο. Θεωρείται ότι η βία στοχεύει στη χαλάρωση των κοινωνικών δομών κυρίως των δομών που παράγουν κοινωνική ασφάλεια και αλληλεγγύη (π.χ. σχολείο, υγεία, κοινωνικό κράτος). Συνεπώς η βία ανακυκλώνεται διότι σκοπός είναι να συντηρείται μια κοινωνία, η οποία “καταναλώνει” βία σε κάθε της μορφή.
Με όρους κοινωνικής ψυχολογίας, είναι εύκολο να αντιληφθούμε, ότι το σύστημα δεν θέλει μια κοινωνία ίσων πολιτών -παρόλο που υποκριτικά διατρανώνει κάτι τέτοιο – αλλά έναν καταναλωτικό όχλο.
Συνεπώς η συνεπιμέλεια, ως μια αυτόματη και αυτονόητη ψυχοσυναισθηματική λειτουργία και ως μορφή υγιούς οικογενειακής σχέσης μετά το διαζύγιο, δεν προάγει τη βία, αλλά δημιουργεί συνθήκες ισότητας και ισορροπίας. Τα δύο τελευταία στοιχεία δεν εντείνουν την κοινωνική χαλάρωση και την οικονομική αστάθεια. Αν η συνεπιμέλεια είναι δεδομένη ως οφείλει δεν δημιουργεί κοινωνική ανισότητα, η οποία στηρίζεται κομβικά από την οικονομική κρίση και την αστάθεια των κοινωνικών σχέσεων και δομών. Θα μπορούσε λοιπόν να θεωρηθεί ότι πίσω από τη έννοια της συνεπιμέλειας υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα που την πολεμά όχι κατ’ ανάγκη άμεσα, αλλά παράπλευρα.
Αντί Συμπεράσματος
Οι στατιστικές τα τελευταία χρόνια είναι σταθερές και διαμορφώνουν την βάση ως προς την οποία οφείλει να δράσει η κοινωνία για να αποτρέψει την ροπή προς την εγκληματικότητα. Η έλλειψη γονεϊκής καθοδήγησης είναι καταλυτικός παράγοντας στην διαμόρφωση συμπεριφορών και προσωπικοτήτων εντός της κοινωνίας.
Φαίνεται ότι παιδιά που ανατρέφονται χωρίς αμφότερα τα γονεϊκά πρότυπα είναι πιο πιθανό να τείνουν σε παραβατικές και/ή εγκληματικές συμπεριφορές.
Οι κοινωνικές πολιτικές που έχουν εφαρμοστεί στην πλειονότητα του δυτικού κόσμου μέσω κυρίως της οικονομικής ενίσχυσης της μονογονεϊκής οικογένειας (συνήθως της μητέρας που μεγαλώνει μόνη της παιδιά), δεν φαίνεται, σύμφωνα με τις προαναφερθείσες εκθέσεις, να είναι επαρκείς στην αντιμετώπιση του προβλήματος, το οποίο άλλωστε έγκειται στην έλλειψη καθοδήγησης των ανηλίκων. Οι πολιτικές θα έπρεπε πρωτίστως να συνδράμουν στην διαμόρφωση μιας ασφαλούς κοινωνίας με ανθρώπους που διατηρούν κοινωνικά αποδεκτή ηθική συμπεριφορά και γενικότερα στην προσπάθεια ποιοτικοποίησης των σχέσεων παρά στην ενίσχυση μοντέλων που στηρίζονται στην απολυτότητα της μονογονεϊκής ανατροφής.
Είναι άλλωστε εμφανές ότι, η δικαστηριακή πρακτική της ανάθεσης της ανατροφής τέκνων σε ένα γονέα, ήτοι το μονογονεϊκό μοντέλο, λειτουργεί ανασταλτικά ως προς την πυρηνική οικογένεια και την απαραίτητη καθοδήγηση που χρειάζονται τα παιδιά από τους δύο γονείς τους.
Ειδικότερα για την χώρα μας, τουλάχιστον έως πρόσφατα, το Οικογενειακό Δίκαιο ήταν χωρίς καμία αμφιβολία μητριαρχικό και έδινε τη δυνατότητα στην μητέρα – εάν το επιθυμούσε – να αποβάλλει με ιδιαίτερη ευκολία τον πατέρα από την ζωή των παιδιών τους. Συνεπώς, φαίνεται ότι οι δικαστηριακές αυτές πρακτικές συνέβαλαν στο πέρασμα των δεκαετιών στην αποδόμηση των οικογενειακών σχέσεων, περιθωριοποιώντας την πατρότητα και την σημασία της για την ομαλή ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών. Ελπίζουμε ότι στο άμεσο μέλλον οι αρμόδιοι, καθώς και οι κάθε τύπου οργανώσεις και πολιτικές παρατάξεις θα εκτιμήσουν τα οφέλη της συνεπιμέλειας, της ενθάρρυνσης των οικογενειακών σχέσεων και της διμερούς γονεϊκής καθοδήγησης με στόχο την ανατροφή σωματικά και ψυχικά υγιών παιδιών μέσα σε μια ασφαλή κοινωνία. Παρόλο που η οικογένεια με την πυρηνική της μορφή είναι ένα συστημικό μοντέλο που αρχίζει και εκπνέει, ωστόσο οι οικογενειακές σχέσεις και οι γονεϊκοί ρόλοι παραμένουν ζωτικοί.
Στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, είδαμε οργανώσεις κάθε τύπου και προσανατολισμού, πολιτικές παρατάξεις (!!!), να μάχονται λυσσαλέα την συνεπιμέλεια, χρησιμοποιώντας ως επιχείρημα τον οριζόντιο στιγματισμό του πατέρα ως δυνητικά βίαιη οντότητα. Κόντρα στα επιστημονικά δεδομένα, κοινωνικές ομάδες και κύκλοι, επιδιώκουν την συνέχιση του μονογονεϊκού μοτίβου διατηρώντας τις οικογενειακές σχέσεις αποδομημένες και τα ανήλικα παιδιά χωρίς διμερή καθοδήγηση, κατακερματίζοντας την αναγκαιότητα των δύο γονέων καθοδηγητών.
Η βάση κάθε υγιούς κοινωνίας είναι η πρόνοια και διόρθωση αποδεδειγμένα λανθασμένων πρακτικών. Η ευθύνη είναι όλων των πολιτών και κατ’ επέκταση των αρχών και φορέων που την απαρτίζουν. Καλούμαστε όλοι να συμβάλουμε στην αλλαγή παραδείγματος και μέσα από την καθημερινότητα μας να ανατρέψουμε στερεοτυπικές πρακτικές και να αφουγκραστούμε τα επιστημονικά ευρήματα των τελευταίων ετών, αξιοποιώντας τα για μια υγιέστερη κοινωνία μελλοντικά.
Υποσημείωση:
Επικουρικά στα όσα παρατίθενται παραπάνω αναφέρουμε ότι: μεγάλος αριθμός επιστημόνων του χώρου της ψυχικής υγείας έχουν τονίσει τον κίνδυνο που προκύπτει για την ψυχική, αλλά και την πνευματική ισορροπία των παιδιών και των δύο φύλων από την μονομερή πρόσδεση στη μητέρα, κίνδυνος που συμβαίνει να είναι ακόμη μεγαλύτερος, όταν το παιδί είναι αντίθετου φύλου από τη μητέρα, δηλαδή αγόρι. Όπως έχουν επισημάνει (παρατίθενται ενδεικτικά) οι Ainsworth (1978) στο a pattern of attachment (μοτίβο προσκόλλησης), ο Bowlby (1988) στο a secure base: parent child attachment and healthy human development (μια ασφαλής βάση: προσκόλληση γονέα-παιδιού και υγιής ανθρώπινη ανάπτυξη), ο Erickson (1950,1963) στο Childhood and Society (Παιδική ηλικία και Κοινωνία) και στο Psychosocial Theory of Development (Ψυχοκοινωνική Θεωρία της Ανάπτυξης), ο Rutter (1998) στο Antisocial behavior by young people (Αντικοινωνική συμπεριφορά από νέους ανθρώπους): το είδος της σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ μητέρας και παιδιού στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού παίζει καθοριστικό ρόλο στη μετέπειτα εξέλιξή του και στην περίπτωση που το παιδί είναι αγόρι παίζει καθοριστικό ρόλο και στη σχέση του με το άλλο φύλο. Ειδικότερα ο Rutter στο προαναφερθέν έργο του τονίζει την σχέση μεταξύ παραβατικότητας και διαλυμένων οικογενειών. Μία μητέρα αδιάφορη ή υπερπροστατευτική ή μια μητέρα που έχει επενδύσει συναισθηματικά στο γιο της και που συνειδητά ή ασυνείδητα τον θεωρεί υποκατάστατο του ελλείποντος συντρόφου (χωρίς αναγκαστικά να προκύπτει και σεξουαλική σχέση μεταξύ τους) μπορεί να του προκαλέσει ανεπανόρθωτη βλάβη. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις είναι απαραίτητη η παρουσία του πατέρα, ώστε να μετριάζεται η προσκόλληση στη μητέρα, αλλά και να αποτρέπονται φαινόμενα, όπως το να στρέφεται ο γιος σε παραβατικές συμπεριφορές για να αποδείξει, ότι είναι «άντρας» και όχι «το παιδί της μαμάς». Κι επειδή το προλαμβάνειν είναι καλύτερο του θεραπεύειν, σε όλες τις περιπτώσεις χρειάζεται η ενεργή παρουσία του πατέρα, ώστε να αποτρέπεται η μονομερής προσκόλληση στη μητέρα, ιδιαίτερα στα αγόρια, εφ’ όσον αυτός ο πατέρας υπάρχει.
Παρατίθενται πηγές:
https://www.ocw.upj.ac.id/files/Slide-PSG104-PSG104-Slide-06.pdf
Erickson: Psychosocial Theory of Development (1950, 1963)
https://journals.sagepub.com/doi/epdf/10.1177/01454455930174002
Stratton-Herbert: What Really Happens In Parent Training? (1993)
https://mindsplain.com/wp-content/uploads/2021/01/Ainsworth-Patterns-of-Attachment.pdf
Ainsworth and others: Patterns of attachment (1978, 2015)
Bowlby: A SECURE BASE Parent-Child Attachment And Healthy Human Development (1988)
Σχέση μητέρας-γιου της ψυχολόγου Μπαρμπαλιού Ελισάβετ (Περιοδικό “Κοινωνική Επιθεώρηση” Τεύχος 5 – Απρίλιος 2014)
Erickson: Childhood and Society (1950, 1963) προεπισκόπηση
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6053050/
Juon, Doherty, Ensminger: Childhood Behavior and Adult Criminality: Cluster Analysis in a Prospective Study of African Americans (2006)
Antisocial behaviour by young people-Rutter, Giller, Hagell (1998) προεπισκόπηση
https://www.medicalnewstoday.com/articles/156433#summary
Άρθρο με θέμα: συναισθηματική αιμομιξία-emotional incest (2022)
Για την ΑΜΚΕ A Child Needs 2 Parents
