Θεραπεία γονικής αποξένωσης: Οδηγίες για την ψυχική υγεία και τους νομικούς επαγγελματίες

26 Ιουνίου 2024, Alan D. Blotcky, PhD,William Bernet, MD

Πηγή: Psychiatric Times

https://www.psychiatrictimes.com/view/treatment-of-parental-alienation-guidelines-for-mental-health-and-legal-practitioners

Ο Δρ Blotcky είναι κλινικός και ιατροδικαστής ψυχολόγος σε ιδιωτικό ιατρείο στο Μπέρμιγχαμ της Αλαμπάμα. Είναι επίσης κλινικός αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αλαμπάμα στο Μπέρμιγχαμ. Ο Δρ Bernet είναι ομότιμος καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Vanderbilt στο Νάσβιλ του Τενεσί. Είναι ιδρυτής και πρώτος πρόεδρος της Ομάδας Μελέτης Γονικής Αποξένωσης.

 

Υπόθεση Εργασίας:

Ο Γιάννης είναι ένα 12χρονο αγόρι του οποίου οι γονείς έχουν χωρίσει. Είναι μοναχοπαίδι. Οι γονείς του έχουν 50-50 από κοινού την επιμέλειά του. Ο Γιάννης έχει ευθυγραμμιστεί με τη μητέρα του και απορρίπτει τον πατέρα του. Υποβάλλεται σε αλλοτριωτικές συμπεριφορές από τη μητέρα του, η οποία είναι εξαιρετικά δυσαρεστημένη για την κοινή συμφωνία επιμέλειας με τον πρώην σύζυγό της, τον οποίο βλέπει ως αχάριστο και αδιάφορο. Η μητέρα του Γιάννη θέλει να πάρει την αποκλειστική επιμέλεια του γιου της με οποιοδήποτε κόστος και θεωρεί τον εαυτό της ως τον μοναδικό γονιό του.

Έξι μήνες μετά το διαζύγιο των γονιών του, ο Γιάννης άρχισε να απορρίπτει τις επικοινωνίες με τον πατέρα του και σταμάτησε να έχει κάθε επαφή μαζί του. Ήταν εντελώς αποκομμένος από τον πατέρα του και δεν τον είδε για περισσότερα από 2 χρόνια, ισχυριζόμενος, ότι ήταν «εξαφανισμένος». Πριν από το διαζύγιο, ο Γιάννης και ο πατέρας του είχαν μια στενή σχέση αγάπης.

Σε μια ακρόαση μετά το διαζύγιο, ο δικαστής διέταξε «οικογενειακή θεραπεία» για να αντιμετωπίσει την παγιωμένη άρνηση του Γιάννη να δει τον πατέρα του. Η οικογενειακή θεραπεία πήγε άσχημα. Μετά από αρκετούς μήνες σποραδικών και μη παραγωγικών συνεδριών με τον Γιάννη και τους δύο γονείς του, ο οικογενειακός θεραπευτής ένιωσε αβοήθητος και απελπισμένος για την έλλειψη προόδου τους. Οι ακυρώσεις της ιδιότητας του πατέρα, οι αλληλοκατηγορίες και η άρνηση ευθύνης σημάδεψαν την οικογενειακή θεραπεία. Η πλήρης άρνηση του Γιάννη να έχει σχέση με τον πατέρα του εδραιώθηκε παρά αναχαιτίστηκε.

Τι είναι η γονική αποξένωση;

Αυτό το κλινικό χρονογράφημα υπογραμμίζει μια περίπτωση σοβαρής γονικής αποξένωσης (ΓΑ) σε ένα νεαρό αγόρι. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να απαντήσει σε δύο κρίσιμα ερωτήματα: Τι είναι η ΓΑ και τι την κάνει μια ιδιαίτερη κατάσταση; Υπάρχει πρωτόκολλο για την αποτελεσματική θεραπεία της ΓΑ; Η απάντηση και στις δύο ερωτήσεις έχει ιδιαίτερη σημασία για την ψυχική υγεία και τους νομικούς επαγγελματίες που προσπαθούν να προστατεύσουν και να βοηθήσουν παιδιά που μπορούν να εμπλακούν στις καταστροφικές δυναμικές της ΓA.

Η ΓΑ είναι μια παθολογική συνθήκη κατά την οποία ο ένας γονέας υπονομεύει και σαμποτάρει τη σχέση ενός παιδιού με τον άλλο γονέα, συνήθως κατά τη διάρκεια χωρισμού, διαζυγίου ή μετά το διαζύγιο.1,2 Οι περισσότερες περιπτώσεις ΓΑ καταλήγουν σε κατ’ αντιδικία και νομική διαμάχη. Στην πραγματικότητα, σχεδόν όλες οι υποθέσεις ΓΑ απαιτούν δικαστική παρέμβαση, καθώς τα ίδια τα μέρη συνήθως δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε μια θετική πορεία δράσης, ακόμη και αν λάβουν υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Σε τελική ανάλυση, κάθε γονέας θέλει «να κερδίσει», κάτι που θολώνει την αντίληψη του για την υπόθεση και εμποδίζει μια γνήσια προσπάθεια επίλυσης αυτής της τοξικής οικογενειακής δυναμικής.3

Τα παιδιά φυσικά θέλουν να αγαπούν και τους δύο γονείς τους ελεύθερα και ισότιμα, επομένως η ευθυγράμμισή τους τον αποξενωτή γονέα είναι μια σοβαρή ένδειξη για τη ΓΑ.4 Ο αποξενωμένος γονέας εμπλέκεται στη διαδικασία ηθελημένα και με σκοπό την αποκατάσταση των σχέσεων του με το παιδί. Ενώ ο αποξενωτής γονέας μπορεί να φαίνεται ήρεμος, ψύχραιμος και συγκεντρωμένος, η συμπεριφορά του τον διαψεύδει μέσω της πρόθεσης του να συνεχίσει τη διαδικασία αποξένωσης.5 Ο στόχος είναι να καταστρέψει και να διακόψει τη σχέση του παιδιού με τον στοχευόμενο γονέα, ο οποίος ψευδώς περιγράφεται ως μη αγαπητός, ανάξιος και επικίνδυνος.

Έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά και οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα υποβολήσιμοι και μπορούν να παρασυρθούν, να υποτιμηθούν, να πιεστούν, να δωροδοκηθούν, να εκφοβιστούν, να καθοδηγηθούν και να κατηχηθούν από έναν γονέα.6,7 Είναι εύκολο να δούμε πώς ένα παιδί ή ένας έφηβος μπορεί να ευθυγραμμιστεί με τον έναν γονέα εναντίον του άλλου. Όταν συμβαίνει αυτή η ευθυγράμμιση, οι αντιλήψεις και οι πεποιθήσεις του παιδιού δεν μπορούν να ληφθούν υπόψη για κανέναν γονέα. Η άποψη ενός αποξενωμένου παιδιού για τους δύο γονείς του είναι ανακριβής, παραμορφωμένη και διαταραγμένη. Πράγματι, ο ευνοούμενος γονέας θεωρείται «όλως καλός» και ο γονέας που απορρίπτεται θεωρείται «όλως κακός». Τα αποξενωμένα παιδιά και οι έφηβοι δεν ξέρουν τι είναι προς το συμφέρον τους—το μόνο που ξέρουν είναι, ότι πρέπει να παραμείνουν ευθυγραμμισμένοι με τον ευνοούμενο γονέα.8

Τα αποξενωμένα παιδιά παρουσιάζουν μακροπρόθεσμες ψυχιατρικές συνέπειες από αυτή την παθολογική οικογενειακή διαδικασία.9,10 Άγχος, κατάθλιψη, προβλήματα συμπεριφοράς, χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο, κατάχρηση ουσιών, διατροφικές διαταραχές, προβλήματα συμπεριφοράς και άλλα είναι αναμενόμενα στοιχεία συμπεριφοράς του αποξενωμένου παιδιού. Τα αποξενωμένα παιδιά γίνονται τα ίδια αποξενωτές σε μελλοντικές ενήλικες σχέσεις. Η ΓΑ δεν είναι μια αβλαβής, ασήμαντη κατάσταση. Αντίθετα, είναι τοξική, ψυχικά ανθυγιεινή και καταστροφική για το παιδί, καθώς και ιδιαίτερα ανησυχητική και αγωνιώδης για τον απορριφθέντα γονέα που είναι επίσης θύμα της ίδιας κατάστασης.11

Οι αποξενωτές γονείς εφαρμόζουν μερικές από τις 17 στρατηγικές συμπεριφοράς για να εκπληρώσουν το στόχο τους.12 Αυτές οι στρατηγικές κυμαίνονται από κακοπροαίρετες αναφορές στο πρόσωπο του στοχευόμενου γονέα έως περιορισμό του χρόνου ανατροφής των γονέων, παρεμβολή στην επικοινωνία και παρουσίαση του στοχευόμενου γονέα ως επικίνδυνου. Η έρευνα δείχνει ότι το πλήθος των αποξενωτικών συμπεριφορών που χρησιμοποιούνται από έναν γονέα είναι μικρότερης σημασίας από την έντασή και συχνότητά τους.13 Οι συμπεριφορές αποξένωσης έχουν σωρευτική επίδραση στα παιδιά με την πάροδο του χρόνου.

Η υποβολή ψευδών ισχυρισμών για κακοποίηση είναι μια ιδιαίτερα δηλητηριώδης στρατηγική από έναν αποξενωτή γονέα. Η πρόθεσή του είναι να δείξει πόσο επικίνδυνος είναι ο στοχευόμενος γονέας. Η έρευνα δείχνει, ότι περίπου το 48% των περιπτώσεων ΓΑ περιλαμβάνουν τουλάχιστον ένα ψευδή ισχυρισμό για κακοποίηση.14 Οι ψευδείς ισχυρισμοί για κακοποίηση χρησιμοποιούνται ως όπλα από γονείς που αποξενώνουν και τα αποξενωμένα παιδιά τους γίνονται άθελά τους ή συνειδητά συμμετέχοντες στη διαδικασία της ΓΑ.

Υπάρχουν 8 κεντρικά χαρακτηριστικά ενός αποξενωμένου παιδιού έναντι του απορριφθέντος γονέα.2 Αυτά περιλαμβάνουν (1) μια εκστρατεία μένους και αρνητικότητας προς τον στοχευόμενο γονέα, (2) αδύναμους, επιπόλαιους και παράλογους εξορθολογισμούς για την απόρριψη του γονέα από το παιδί, (3) έλλειψη αμφιθυμίας σχετικά με την απουσία των ευνοούμενων και απορριφθέντων γονέων (4) κακή μεταχείριση του απορριφθέντος γονέα, (5) το φαινόμενο του ανεξάρτητου στοχαστή, όπου το παιδί δηλώνει, ότι η απόφαση να αποκόψει τον απορριφθέντα γονέα είναι δική του, (6) η αντιγραφή λέξεων και σεναρίων από τον αποξενωτή γονέα, (7) αντανακλαστική υποστήριξη του αποξενωτή γονέα σε όλες τις περιπτώσεις, και (8) απόρριψη της λοιπής οικογένειας του στοχευόμενου γονέα. Κάποια αλλά όχι και τα 8 χαρακτηριστικά, πρέπει να υπάρχουν για διάγνωση.

Το μοντέλο 5 παραγόντων (ονομάζεται επίσης μοντέλο Baker) χρησιμοποιείται για την αναγνώριση ή τη διάγνωση της ΓΑ.15 Οι 5 παράγοντες περιλαμβάνουν (1) αντίσταση ή άρνηση επαφής με τον αποξενωμένο γονέα, (2) μια προηγούμενη καλή σχέση μεταξύ του παιδιού και του απορριφθέντος γονέα, (3) την απουσία κακοποίησης ή παραμέλησης από τον απορριφθέντα γονέα, (4) αρκετά αποξενωτικά χαρακτηριστικά του γονέα και (5) ευνοϊκή συμπεριφορά του παιδιού προς τον αποξενωτή γονέα. Συνήθως, πρέπει να υπάρχουν και οι 5 παράγοντες για να διαγνωστεί η ΓΑ, αλλά υπάρχουν περιστασιακές εξαιρέσεις σε αυτή τη γενική αντίληψη. Για παράδειγμα, ο παράγοντας 2 μπορεί να απουσιάζει εάν η μητέρα είχε στην κατοχή της το παιδί κατά τη βρεφική ηλικία και αρνιόταν να αφήσει τον πατέρα να συμμετέχει στο τάισμα, το μπάνιο και την αγκαλιά του παιδιού. Έτσι, ο πατέρας δεν ανέπτυξε ποτέ βαθιά σχέση με το παιδί εξαρχής. Ο παράγοντας 3 μπορεί να απουσιάζει εάν κάποια μορφή ενδοοικογενειακής βίας λάμβανε χώρα πριν από πολλά χρόνια πριν συμφιλιωθούν πλήρως οι γονείς. Αλλά στη συνέχεια, το προηγούμενο θύμα ενδοοικογενειακής βίας επαναφέρει αυτό το παλιό περιστατικό και πείθει το παιδί, ότι ο αποξενωμένος γονέας παραμένει βίαιος και επικίνδυνος.

Υπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί βαρύτητας της ΓΑ σε ένα παιδί: ήπια, μέτρια και σοβαρή.16 Ήπια ΓΑ σημαίνει, ότι το παιδί αντιτίθεται στην επαφή με τον απορριφθέντα γονέα, αλλά απολαμβάνει μια σχέση με αυτόν τον γονέα μόλις πραγματοποιηθεί η επαφή. Μέτρια ΓΑ σημαίνει, ότι το παιδί αντιστέκεται σθεναρά στην επαφή και είναι κατά κύριο λόγο αρνητικό κατά τη διάρκεια του χρόνου επαφής με τον γονέα που έχει απορριφθεί. Σοβαρή ΓΑ σημαίνει, ότι το παιδί είναι εντελώς αποκομμένο από τον απορριφθέντα γονέα και αρνείται όλες τις επικοινωνίες με αυτόν. Σε περιπτώσεις σοβαρής ΓΑ, ο αποξενωτής γονέας έχει εμμονή με τη διακοπή της σχέσης του παιδιού με τον στοχευόμενο γονέα.

Ο όρος «γονική αποξένωση» δεν περιλαμβάνεται στο Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition, Text Revision (DSM-5-TR). Ωστόσο, η έννοια της ΓΑ περιλαμβάνεται σε ψυχικές καταστάσεις όπως «πρόβλημα σχέσεων γονέα-παιδιού» και «παιδί που επηρεάζεται από δυσφορία γονικής σχέσης». Ένας κλινικός ιατρός μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτές τις διαγνωστικές κατηγορίες για να αναγνωρίσει παιδιά που εμφανίζουν ΓΑ. Η ΓA δεν είναι αμφιλεγόμενη μεταξύ έμπειρων επαγγελματιών ψυχικής υγείας και νομικών. Μπορεί και πρέπει να διαγνωστεί όταν πληρούνται τα συγκεκριμένα κριτήριά του. 

Δεν οφείλονται όλες οι περιπτώσεις άρνησης επαφής από ένα παιδί στην ΓΑ.12 Μερικές φορές το παιδί έχει μια νόμιμη και λογική εξήγηση για την απόρριψη ενός γονέα, όπως σωματική κακοποίηση, σεξουαλική κακοποίηση, κατάχρηση ουσιών, παραμέληση, πλημμελής γονική μέριμνα και άλλα. Όταν ένα παιδί απορρίπτει έναν γονέα για νόμιμο λόγο, αυτό ονομάζεται αποξένωση. Αλλά όταν ένα παιδί ευθυγραμμίζεται με τον ένα γονέα εναντίον του άλλου γονέα για έναν ανούσιο, επιπόλαιο ή κατασκευασμένο λόγο, η ΓΑ πρέπει να λαμβάνεται υπόψη. Εάν πληρούνται τα πρόσθετα κριτήρια, θα πρέπει να ξεκινήσει η κατάλληλη παρέμβαση το συντομότερο δυνατό. Ο θυμός για ένα διαζύγιο, η εκδίκηση προς έναν πρώην σύζυγο, ο φόβος να μείνει μόνος ή η επιθυμία να μετεγκατασταθεί σε άλλη πόλη δεν είναι νόμιμοι λόγοι για να στρέψεις ένα παιδί εναντίον του άλλου γονέα.

Οι κοινές διαφωνίες γονέα-παιδιού δεν αποτελούν νόμιμο λόγο για να αποκόψουμε έναν γονέα. Οι διαφωνίες σχετικά με κανόνες, φαγητό, χόμπι, σχολείο, αθλήματα, ραντεβού και άλλα παρόμοια θέματα δεν αποτελούν νόμιμο λόγο για να διαταραχθεί η σχέση γονέα-παιδιού. Στην πραγματικότητα, η επίλυση διαφωνιών με έναν γονέα συμβάλλει στην ανάπτυξη της ωριμότητας, της ενσυναίσθησης και της σωστής λήψης αποφάσεων στο παιδί.17

Η ΓΑ δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιείται από ένα κακοποιητικό γονέα ως δικαιολογία ή κάλυψη. Αυτό θα ήταν ένας κυνικός και ανέντιμος ελιγμός από ένα κακοποιητή γονέα. Το γεγονός, όμως, ότι αυτή η κακή χρήση της θεωρίας της ΓA συμβαίνει περιστασιακά δεν ακυρώνει την ύπαρξη της ΓA ως πραγματικής κλινικής κατάσταση. Σημαίνει απλώς, ότι όλοι οι επαγγελματίες -τόσο οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας όσο και οι νομικοί- πρέπει να βεβαιωθούν, ότι μια ακριβής διάγνωση βασίζεται σε συγκεκριμένα κριτήρια και σε μια γκάμα πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχουν επικριτές της θεωρίας και της πρακτικής της ΓΑ. Ως επί το πλείστων, οι επικριτές είναι δικηγόροι και επαγγελματίες ψυχικής υγείας που έχουν μια συγκεκριμένη ιδεολογία και ατζέντα. Δεν μπορούν να αποδεχθούν την ιδέα, ότι τόσο οι άνδρες, όσο και οι γυναίκες μπορούν να είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας και ΓΑ. Είναι πεπεισμένοι, ότι οι κακοποιητικοί άνδρες χρησιμοποιούν το νομικό σύστημα για να συνεχίσουν τη καταχρηστική τους συμπεριφορά, υπονομεύοντας έτσι την εγκυρότητα της ΓA ως μια διαγνώσιμη κατάσταση. Η πρωτογενής έρευνα δείχνει ξεκάθαρα, ότι τόσο οι γυναίκες, όσο και οι άνδρες μπορούν να είναι δράστες ενδοοικογενειακής βίας και ΓΑ18 , καθώς και ότι η ΓΑ είναι μια μορφή ενδοοικογενειακής βίας, ειδικά όταν είναι σοβαρή.19

Η παραδοσιακή οικογενειακή θεραπεία είναι συχνά μη χρήσιμη

Όπως και με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές, η ΓΑ μπορεί να αντιμετωπιστεί με επιτυχία. Η επιστήμη της ΓΑ δείχνει ξεκάθαρα, ότι η παραδοσιακή οικογενειακή θεραπεία δεν είναι η θεραπεία επιλογής, ειδικά σε σοβαρές περιπτώσεις.20 Η παραδοσιακή οικογενειακή θεραπεία αποτυγχάνει επειδή τα εμπλεκόμενα μέρη – ο αποξενωτής γονέας, το αποξενωμένο παιδί και ο αποξενωμένος γονέας – έχουν αντιθέσεις μεταξύ τους με ισχυρό και εδραιωμένο τρόπο. Οι προθέσεις και οι στόχοι τους είναι πολύ διαφορετικοί. Ο αποξενώτης γονέας προσπαθεί να διατηρήσει το status quo της απόρριψης του στοχευόμενου γονέα εκ μέρους του παιδιού. Το αποξενωμένο παιδί είναι ευθυγραμμισμένο με τον αποξενωτή γονέα και συμμετέχει συνειδητά στη διαδικασία αποξένωσης· ο αποξενωμένος γονέας δεν μπορεί να διορθώσει την κατάσταση επειδή τα χέρια του/της είναι δεμένα από το ασφυκτικό κλοιό της αποξένωσης.

Σε περιπτώσεις ΓΑ, είναι λάθος να υποθέσουμε, ότι και οι δύο γονείς συμβάλλουν εξίσου στο οικογενειακό τέλμα.21 Στην πραγματικότητα, ο γονέας που αποξενώνει είναι ο επιτιθέμενος και ο γονέας που απορρίπτεται είναι το θύμα που δεν θα έπρεπε να βρίσκεται σε αυτή τη κατάστασή. Η θεραπεία για κάθε γονέα είναι πολύ διαφορετική, γι’ αυτό και η παραδοσιακή οικογενειακή θεραπεία – όπου όλα τα μέλη της οικογένειας αντιμετωπίζονται μαζί – δεν θα λειτουργήσει σε πολλές περιπτώσεις ΓA.

Η άρνηση ευθύνης ενός αποξενωτή γονέα για την απόρριψη του άλλου γονέα από το παιδί του είναι ένα σημαντικό εμπόδιο στη θεραπεία της σοβαρής ΓΑ.22 Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η παραδοσιακή οικογενειακή θεραπεία δεν θα λειτουργήσει. Ένας αποξενωτής γονέας δεν θα είναι συνεργάσιμος, χρήσιμος ή ενεργός συμμετέχων στην πραγματοποίηση σημαντικών αλλαγών στη δυναμική της οικογένειας. Ο αποξενωτής γονέας και το αποξενωμένο παιδί θα πολεμήσουν ενάντια στην αλλαγή, προτιμώντας αντιθέτως να σαμποτάρουν την οικογενειακή θεραπεία.

Ένας αποξενωτής γονέας θα χρησιμοποιήσει την αποτυχημένη οικογενειακή θεραπεία ως «απόδειξη» ότι ο γονέας που απορρίπτεται είναι το πρόβλημα. Γιατί άλλωστε ένα παιδί να συνεχίσει να απορρίπτει αυτόν τον γονέα; Ο δε αποξενωμένος γονέας εμφανίζεται μπερδεμένος και αναστατωμένος επειδή η οικογενειακή θεραπεία δεν έχει αποτελέσματα. Στην πραγματικότητα, η οικογενειακή θεραπεία κάνει τα πράγματα χειρότερα εστιάζοντας στον λάθος γονέα ή/και στις ψευδείς και παραπλανητικές πεποιθήσεις του αποξενωμένου παιδιού. Όταν η παραδοσιακή οικογενειακή θεραπεία αποτυγχάνει, είναι ακριβώς επειδή ο αποξενωτής γονέας και το αποξενωμένο παιδί τη σαμποτάρουν σε κάθε βήμα. Δεν είναι επειδή ο γονέας που αποξενώνεται είναι το πρόβλημα.

Εστιάζοντας στις απόψεις και πεποιθήσεις ενός αποξενωμένου παιδιού μπορεί να οδηγήσει την οικογενειακή θεραπεία σε λάθος αποτελέσματα. Το να ενθαρρύνεται σε ένα αποξενωμένο παιδί να παραπονιέται και να επαναλαμβάνει τις ανησυχίες του για έναν γονέα που έχει απορριφθεί δεν οδηγεί τη σχέση του σε θετική κατεύθυνση. Η παραδοσιακή οικογενειακή θεραπεία συχνά προσπαθεί να επικυρώσει τα συναισθήματα του παιδιού, να ενθαρρύνει το παιδί να εκφράσει παράπονα και να δώσει στο παιδί επιλογή λήψης αποφάσεων, ενώ συμβουλεύει τον απορριφθέντα γονέα να ακούσει και να ζητήσει συγγνώμη. Ο εξαναγκασμός ενός απορριφθέντος γονέα να ζητήσει συγγνώμη για ατοπήματα που δεν διαπράχθηκαν εκ μέρους του, στην πραγματικότητα αποτελεί περαιτέρω θυματοποίηση αυτού του γονέα και είναι εξαιρετικά αντιπαραγωγικό. Σε πολλές περιπτώσεις, ένας γονέας που έχει απορριφθεί μπορεί να ζητήσει συγγνώμη εκατό φορές και παρόλα αυτά δεν θα σημειωθεί πρόοδος στην επανασύνδεση με ένα αποξενωμένο παιδί. Αυτό ακριβώς συμβαίνει στην οικογενειακή θεραπεία, όταν η δυναμική της ΓA παραληφθεί ή παρεξηγηθεί.

Η παραδοσιακή οικογενειακή θεραπεία δεν θα λειτουργήσει εάν σημαίνει ότι το αποξενωμένο παιδί παραμένει σε απόσταση από τον αποξενωμένο γονέα.23 Η έρευνα δείχνει ότι μια αξιοσημείωτη μείωση της αποξένωσης εμφανίζεται μόνο σε ένα παιδί που έχει παρατεταμένες χρονικές περιόδους με τον απορριφθέντα γονέα του.4,24 Καμία μορφή οικογενειακής θεραπείας δεν είναι αποτελεσματική στην επίλυση της ΓΑ σε παιδιά που δεν έχουν τακτική επαφή με τον απορριφθέντα γονέα. Η επαφή ενός αποξενωμένου παιδιού με έναν απορριφθέντα γονέα θα πρέπει να είναι άμεση και όχι αργή ή σταδιακή. Μια στρατηγική σταδιακής εισαγωγής δεν είναι κατάλληλη και μεταφέρει το λάθος μήνυμα, ότι οι «ανησυχίες» του παιδιού για τον απορριφθέντα γονέα έχουν αξία ενώ, στην πραγματικότητα, δεν ισχύουν.4,25

Δεν είναι όλοι οι θεραπευτές, ακόμη και οι οικογενειακοί θεραπευτές, εξοικειωμένοι με την ΓΑ. Μη εξειδικευμένοι θεραπευτές βρίσκονται σε τρομερό μειονέκτημα, όταν προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τις αντιξοότητες των καταστάσεων ΓA.5 Η αντιμετώπιση της ΓΑ από έναν έμπειρο θεραπευτή είναι σημαντική. Σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι απαραίτητη η παραπομπή της υπόθεσης σε έναν ειδικό της ΓA. Δυστυχώς, ένας άπειρος οικογενειακός θεραπευτής μπορεί να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό προσπαθώντας να θεραπεύσει μια άγνωστη σε αυτόν κατάσταση.

Ορισμένοι οικογενειακοί θεραπευτές πιστεύουν, ότι οι βασικές θεραπευτικές τους δεξιότητες μπορούν να εφαρμοστούν σε όλες τις περιπτώσεις. Αυτή η ιδέα είναι λανθασμένη. Οι περιπτώσεις ΓA είναι μοναδικές και απαιτούν πολύ συγκεκριμένα πρωτόκολλα θεραπείας. Ακόμη και έμπειροι οικογενειακοί θεραπευτές μπορεί να παραπλανηθούν και να μπερδευτούν από τη δυναμική της ΓA και τις θεραπευτικές ανάγκες της.

Οι ειδικές θεραπείες της ΓA θα λειτουργήσουν

Σε αυτές τις περιπτώσεις απαιτείται ένα ειδικό σχέδιο θεραπείας για τη ΓA. Στην ήπια ΓΑ – όπου η απροθυμία ή η άρνηση του παιδιού για επαφή είναι περιορισμένη – η αποξενωτική συμπεριφορά ενός γονέα μπορεί να σταματήσει με ισχυρές οδηγίες από δικηγόρο, δικαστή, σύμβουλο γονέων ή επαγγελματία ψυχικής υγείας. Μπορεί να μην απαιτείται πιο εκτεταμένη θεραπεία. Αυτή η μορφή ΓA είναι η πιο εύκολη και γρήγορα επιλύσιμη. Ωστόσο, ορισμένες περιπτώσεις ήπιας ΓA μοιάζουν πολύ με μέτρια ΓA και απαιτούν διαφορετικό σχέδιο θεραπείας.

Για μέτρια ΓΑ – όπου το παιδί αρνείται επίμονα την επαφή – ενδείκνυται μια πολύπλευρη θεραπευτική προσέγγιση.20 ​​Ο αποξενωτής γονέας πρέπει να λάβει ατομική θεραπεία ή καθοδήγηση με έμπειρο κλινικό ιατρό που είναι εξειδικευμένος στις τακτικές αποξένωσης. Ο μοναδικός στόχος αυτής της θεραπείας είναι να βοηθήσει τον παραβάτη γονέα να σταματήσει την αλλοτριωτική συμπεριφορά του/της. Ταυτόχρονα, η θεραπεία επανένωσης του αποξενωμένου παιδιού και του απορριφθέντος γονέα πρέπει να επικεντρωθεί στην αποκατάσταση και επαναφορά της προηγούμενης καλής σχέσης τους. Αυτό το σχέδιο θεραπείας θα είναι επιτυχές εάν ο αποξενωτής γονέας σταματήσει τη δυσλειτουργική του/της συμπεριφορά και δεν σαμποτάρει τη διαδικασία επανένωσης. Εάν ο αποξενωτής γονέας δεν έχει ατομική θεραπεία, η επανένωση του αποξενωμένου παιδιού και του απορριφθέντος γονέα θα αποτύχει.

Σε σοβαρές περιπτώσεις ΓΑ – όπου το αποξενωμένο παιδί αποκόπτεται τελείως από τον γονέα που έχει αποξενωθεί – ενδείκνυται διαφορετικό πρωτόκολλο θεραπείας.20 Σε αυτές τις περιπτώσεις, το αποξενωμένο παιδί πρέπει να απομακρυνθεί από τη φροντίδα του αποξενωτή γονέα, να τοποθετηθεί με τον γονέα που έχει αποξενωθεί και να μην έχει επαφή με τον αποξενωτή γονέα για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, ίσως και περισσότερο από 90 ημέρες. Ταυτόχρονα, ο αποξενωτής γονέας πρέπει να λάβει ατομική θεραπεία ή καθοδήγηση, ενώ το αποξενωμένο παιδί και γονέας πρέπει να λάβουν θεραπεία επανένωσης. Μόλις διαπιστωθεί σημαντική βελτίωση, ο αποξενωτής γονέας μπορεί να αρχίσει να έχει εποπτευόμενες επικοινωνίες με το παιδί. Ένα τυπικό πρόγραμμα επικοινωνίας μπορεί να είναι ένας εύλογη προσέγγιση εάν η πρόοδος διατηρείται και οι συμπεριφορές ΓA εκ μέρους του έχουν υποχωρήσει.

Σε μέτριες και σοβαρές περιπτώσεις, οι δύο θεραπευτές – ο μεμονωμένος θεραπευτής και ο θεραπευτής επανένωσης – πρέπει να είναι ελεύθεροι να επικοινωνούν και να συγκρίνουν σημειώσεις σε τακτική βάση. Στην ιδανική περίπτωση, και οι δύο θεραπευτές πρέπει να επιβεβαιώσουν, ότι όλα τα εμπλεκόμενα μέρη σημειώνουν σημαντική πρόοδο. Μερικές φορές είναι συνετό να οριστεί ένας συντονιστής όπου θα μπορεί να συνδυάσει τις πληροφορίες και συστάσεις από τους δύο θεραπευτές. 

Σε σοβαρές περιπτώσεις, η αντίληψη, ότι ένα αποξενωμένο παιδί δεν πρέπει να απομακρύνεται από τον αποξενωτή γονέα του είναι εσφαλμένη και επιβλαβής.25 Η ΓΑ δεν εξαφανίζεται αυθόρμητα χωρίς σαφείς, εστιασμένες παρεμβάσεις.

Η θεραπεία επανένωσης είναι ένα υβρίδιο οικογενειακής θεραπείας που εστιάζει στην επανασύνδεση και την αποκατάσταση μιας διαλυμένης σχέσης γονέα-παιδιού. Χρησιμοποιείται συχνά με ένα αποξενωμένο παιδί και τον απορριφθέντα γονέα του, αλλά εάν ο αποξενωτής γονέας δεν έχει σταματήσει τις επιβλαβείς συμπεριφορές του, η θεραπεία επανένωσης θα αποτύχει και θα υπονομευτεί.5 Αυτός είναι ένας εμπειρικός κανόνας που δεν μπορεί να αγνοηθεί ή να παρακαμφθεί. Η παραγγελία θεραπείας επανένωσης και μόνο είναι το πιο συνηθισμένο λάθος των δικαστών. Είναι λάθος γιατί είναι αναποτελεσματικό εάν η δυναμική της ΓA δεν κατανοηθεί και δεν αντιμετωπιστεί.

Συνολικά, οι ειδικές για την ΓA θεραπείες βασίζονται στην επιστημονική έρευνα και στη συσσωρευμένη κλινική γνώση. Αυτές οι θεραπείες είναι αποτελεσματικές. Η ΓΑ μπορεί να αντιμετωπιστεί και να ξεπεραστεί.

Οι δικηγόροι, οι δικαστές και οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας πρέπει να συμβάλουν

Είναι ζωτικής σημασίας για όλους τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας και νομικούς να κατανοήσουν την κατάσταση της ΓΑ και την αποτελεσματική θεραπεία της. Η παραδοσιακή οικογενειακή θεραπεία δεν θα λειτουργήσει σε πολλές περιπτώσεις. Η θεραπεία επανένωσης από μόνη της δεν θα λειτουργήσει. Γνωρίζουμε, ότι οι ειδικές θεραπείες για την ΓA μπορούν να είναι αποτελεσματικές.

Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας πρέπει να εξοικειωθούν με την παθολογία της ΓΑ και να εξειδικευτούν στη θεραπεία της. Η αντιμετώπιση των αποξενωμένων παιδιών και των γονιών τους χωρίς την απαραίτητη βάση γνώσεων μπορεί να είναι επιζήμια.

Όπως έγραψαν οι Blocky και Bernet, το να αντιμετωπίσεις μια υπόθεση ΓA είναι διαφορετικό από άλλες περιπτώσεις.3 Η θεραπεία και η επίλυση της ΓA είναι πάντα προς το συμφέρον του παιδιού. Οι δικηγόροι που εκπροσωπούν αποξενωμένους γονείς πρέπει να έχουν τη γνώση και το θάρρος να αντιμετωπίσουν την ΓΑ, όταν τη δουν. Το να λειτουργήσουν διαφορετικά οι εμπλεκόμενοι ειδικοί σημαίνει, ότι επιτρέπουν και αποδέχονται τη διαιώνιση μιας παθολογικής οικογενειακής κατάστασης που είναι επιβλαβής για τα παιδιά.

Η παρέμβαση του δικαστηρίου απαιτείται συχνά σε υποθέσεις ΓA. Το να παραγγείλετε τη σωστή θεραπεία είναι το κλειδί για την αντιστροφή αυτών των δύσκολων οικογενειακών καταστάσεων. Η παραγγελία μιας λανθασμένης θεραπείας μπορεί να εμποδίσει την επίλυση της ΓΑ και να κάνει τα πράγματα πιο περίπλοκα και μη αναστρέψιμα. Λόγω του απόλυτου ρόλου τους στη λήψη αποφάσεων, οι δικαστές πρέπει να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν την τοξικότητα της ΓΑ και να θέτουν τη θεραπεία του ως κορυφαία προτεραιότητα.

Επιστροφή στην Υπόθεση Εργασίας μας

Ένα διαφορετικό σχέδιο παρέμβασης θεσπίστηκε από τον δικαστή, όταν η οικογενειακή θεραπεία απέτυχε στην προσπάθειά της να αποκαταστήσει τη σχέση του Γιάννη με τον πατέρα του. Σύμφωνα με τις συστάσεις ενός εμπειρογνώμονα της ΓΑ, η αποκλειστική επιμέλεια του Γιάννη μεταβιβάστηκε από τη μητέρα του στον πατέρα του, η μητέρα του Γιάννη διατάχθηκε να κάνει ατομική θεραπεία και ο Γιάννης και ο πατέρας του έλαβαν εντολή να κάνουν θεραπεία επανένωσης. Επιπλέον, ο Γιάννης και η μητέρα του δεν θα είχαν καμία επαφή για 90 ημέρες. Αυτό το σχέδιο παρέμβασης ήταν προσωρινό και όχι μόνιμο.

Τέσσερις μήνες αργότερα, η μητέρα του Γιάννη δεν είχε σημειώσει σημαντική πρόοδο στη σκέψη και τη συμπεριφορά της σχετικά με τον γιο της. Αντίθετα, ο Γιάννης και ο πατέρας του είχαν επαναφέρει και αποκαταστήσει πλήρως τη σχέση τους. Ο Γιάννης τα πήγαινε καλά στο σχολείο, είχε πολλούς φίλους και έπαιζε μπάσκετ και μπέιζμπολ. Τελικά, στον πατέρα του Γιάννη ανατέθηκε η αποκλειστική επιμέλεια του γιου του. Η μητέρα του Γιάννη περιορίστηκε σε εποπτευόμενες επικοινωνίες για μια περίοδο 6 μηνών και στη συνέχεια καθιερώθηκε σταδιακά ένα σταθερό πρόγραμμα επικοινωνίας.

Βασικά κλινικά σημεία

1. Η ΓA είναι μια σύνθετη και τοξική οικογενειακή δυναμική που υπάρχει σε ορισμένες οικογένειες κατά τη διάρκεια του διαζυγίου και μετά από αυτό. Η ΓA είναι μια διαγνώσιμη κατάσταση που βασίζεται σε συγκεκριμένα κριτήρια που έχουν τις ρίζες τους τόσο στην επιστημονική έρευνα όσο και στη συσσωρευμένη κλινική εμπειρία.
2. Η ΓA σε ένα παιδί μπορεί να είναι ήπια, μέτρια ή σοβαρή. Η ειδική θεραπεία για ΓA μπορεί να είναι επιτυχής. Διαφορετική βαρύτητα της ΓΑ απαιτεί διαφορετικά πρωτόκολλα θεραπείας. Η παραδοσιακή οικογενειακή θεραπεία αντενδείκνυται στις περισσότερες περιπτώσεις. Η θεραπεία επανένωσης από μόνη της συχνά δεν λειτουργεί.
3. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας και οι νομικοί μπορούν να διασφαλίσουν, ότι θα ακολουθηθεί η σωστή θεραπευτική προσέγγιση σε περιπτώσεις ΓA. Οι δικηγόροι, οι δικαστές και οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας κρατούν το κλειδί για την αντιμετώπιση της ΓΑ στις οικογένειες.

 

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. Harman JJ, Warshak RA, Lorandos D, Florian MJ. Developmental psychology and the scientific status of parental alienation. Dev Psychol. 2022;58(10):1887-1911.
2. Lorandos D, Bernet W, eds. Parental Alienation—Science and Law. Charles C Thomas; 2020.
3. Blotcky AD, Bernet W. Winning parental alienation cases: a roadmap for family lawyers. Family Lawyer Magazine. March 2, 2022. Accessed June 21, 2024. https://familylawyermagazine.com/articles/winning-parental-alienation-cases/
4. Warshak RA. Parental alienation: overview, management, intervention, and practice tips. Journal of the American Academy of Matrimonial Lawyers. 2015;28:181-248.
5. Miller SG. Clinical reasoning and decision-making in cases of child alignment: diagnostic and therapeutic issues. In: Baker AJL, Sauber SR, eds. Working with alienated children and families: A clinical guidebook. Routledge; 2013:8-46.
6. Bruck M, Ceci SJ, Hembrooke H. The nature of children’s true and false narratives. Developmental Review. 2002;22:520-554.
7. Bruck M, Melnyk L. Individual differences in children’s suggestibility: a review and synthesis. Applied Cognitive Psychology. 2004;18(8):947-996.
8. Warshak RA. Payoffs and pitfalls of listening to children. Family Relations. 2003;52(4):373-384.
9. Baker AJL. The long-term effects of parental alienation: a qualitative research study. American Journal of Family Therapy. 2005;33(4):289-302.
10. Bentley C, Matthewson ML. The not-forgotten child: alienated adult children’s experience of parental alienation. American Journal of Family Therapy. 2020;48:509-529.
11. Isaila OM, Hostiuc S. Medical-legal and psychosocial considerations on parental alienation as a form of child abuse: a brief review. Healthcare (Basel). 2022;10(6):1134-1141.
12. Freeman B. The psychosocial assessment of contact refusal. In: Lorandos D, Bernet W, eds. Parental Alienation—Science and Law. Charles C. Thomas; 2020:44-81.
13. Harman JJ, Matthewson ML. Parental alienating behaviors. In: Lorandos D, Bernet W, eds.Parental Alienation—Science and Law. Charles C Thomas; 2020:82-141.
14. Harman JJ, Giancarlo C, Lorandos D, Ludmer B. Gender and child custody outcomes across 16 years of judicial decisions regarding abuse and parental alienation. Children and Youth Services Review. 2023;155:107-187.
15. Bernet W, Greenhill LL. The five-factor model for the diagnosis of parental alienation. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2022;61(5):591-594.
16. Blotcky AD, Bernet W, Harman JJ. A roadmap for the treatment of parental alienation. Michigan Family Law Journal. 2022;15-18.
17. Hanh NTH. Some solutions to resolve conflicts between parents and teenagers. Technium Social Sciences Journal. 2023;45(1):372-381.
18. Hines DA, Malley-Morrison KM, Dutton LB. Family violence in the United States: Defining, understanding, and combating abuse, 3rd Edition. Sage Publications, Inc; 2020.
19. Harman JJ, Kruk E, Hines DA. Parental alienating behaviors: an unacknowledged form of family violence. Psychol Bull. 2018;144(12):1275-1299.
20. Fidler, BJ & Bala, N. Concepts, controversies, and conundrums of “alienation”: lessons learned in a decade and reflections on challenges ahead. Family Court Review. 2020;58(2):576-603.
21. Blotcky AD, Bernet W. Avoiding the pitfalls of false assumptions in parental alienation cases. Psychiatric Times. December 10, 2021. https://www.psychiatrictimes.com/view/avoiding-the-pitfalls-of-false-assumptions-in-parental-alienation-cases
22. Warshak RA. Parental alienation: how to prevent, manage, and remedy it. In: Lorandos D, Bernet W, eds. Parental Alienation—Science and Law. Charles C Thomas; 2020:142-206.
23. Reay KM. Family reflections: a promising therapeutic program designed to treat severely alienated children and their family system. American Journal of Family Therapy. 2015;43(2):197-207.
24. Clawar SS, Rivlin BV. Children Held Hostage: Identifying Brainwashed Children, Presenting a Case, and Crafting Solutions. American Bar Association; 2013.
25. Warshak RA. Ten parental alienation fallacies that compromise decisions in court and in therapy. Professional Psychology: Research and Practice. 2015;46(4):235-249.
26. Warshak RA. Reclaiming parent-child relationships: outcomes of family bridges with alienated children. Journal of Divorce and Remarriage. 2018;60(8):1-23.