Edward Kruk, MSW, PhD., 09/03/2025, Επίτιμος Καθηγητής, στη Σχολή Κοινωνικής Εργασίας στο University of British Columbia.
«Ο βαθμός κακίας και αδιαφορίας σε όσους επιδίδονται σε γονική αποξένωση δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Είναι η καταστροφή κάτι τόσο εύθραυστου και πολύτιμου, όπως ο ιερός δεσμός μεταξύ ενός στοργικού γονέα και ενός παιδιού».
Γονείς εθισμένοι στην αντιπαλότητα, που «κερδίζουν» την επιμέλεια και τον έλεγχο των παιδιών σε μια δικαστική διαμάχη και στη συνέχεια κάνουν κατάχρηση αυτής της εξουσίας ώστε να απομακρύνουν τον άλλο γονέα από την καρδιά και το μυαλό των παιδιών τους, έχουν εξ ολοκλήρου το ελέυθερο να το πράξουν λαμβάνοντας τις ευλογίες του δικαστηρίου στο τρέχον πλαίσιο του διαζυγίου όπου «ο νικητής τα παίρνει όλα». Ο βαθμός κακίας και αδιαφορίας σε όσους επιδίδονται σε γονική αποξένωση δεν μπορεί να αγνοείται. Είναι η καταστροφή κάτι τόσο εύθραυστου και πολύτιμου, όσο ο ιερός δεσμός μεταξύ ενός στοργικού γονέα και ενός παιδιού.
Η γονική αποξένωση συμβαίνει στο πλαίσιο μιας δικαστικής διαμάχης για τα παιδιά μετά τον χωρισμό. Αφορά σε μια συνθήκη εχθρικού περιβάλλοντος, όπου ο ένας γονέας έχει τη δύναμη να στρέψει το παιδί εναντίον του άλλου γονέα. Αυτό που είναι μοναδικό με τη γονική αποξένωση είναι ότι το παιδί ενώ είχε μια θετική, υγιή σχέση και με τους δύο του γονείς, αυτό αλλάζει όταν ο ένας γονέας αρχίζει να εφαρμόζει χειραγωγικές πρακτικές για να στρέψει το παιδί εναντίον του άλλου γονέα. Η προσωπικότητα του παιδιού ταυτίζεται με αυτή του αποξενωτή γονέα καθώς αρχίζει να αντιλαμβάνεται τις πράξεις του αποξενωτή γονέα ως το απόλυτο «καλό» και τις πράξεις του στοχευόμενου γονέα ως απόλυτο «κακό». Το παιδί ευθυγραμμίζεται με τον αποξενωμένο γονέα και απορρίπτει ευθέως τον άλλον. Αυτή είναι μια μορφή αναγωγής σε ψυχολογική διάσπαση, που δείχνει περιφρόνηση και έλλειψη ενσυναίσθησης για τον γονέα που απορρίπτεται.
Η γονική αποξένωση είναι μια σύνθετη μορφή ενδοοικογενειακής βίας που στοχεύει τον έναν γονέα και βλάπτει το παιδί μέσω της καταστροφής της σχέσης του με τον ένα του γονέα. Τα δύο βασικά χαρακτηριστικά της γονικής αποξένωσης είναι η αδικαιολόγητη απόρριψη και άρνηση επαφής του παιδιού με τον στοχευόμενο γονέα και οι δηλητηριώδεις και καταχρηστικές στρατηγικές του αποξενωτή γονέα στη προσπάθεια του να υποτιμήσει τον στοχευόμενο γονέα.
Η γονική αποξένωση είναι ένα σχεσιακό πρόβλημα που πρέπει να πληροί πέντε κριτήρια:
- το παιδί αρνείται ή αντιτίθεται στην επαφή με τον γονέα.
- το παιδί είχε στο παρελθόν καλή σχέση με τον γονέα.
- ο γονέας δεν έχει υποβάλει το παιδί σε βία, κακοποίηση ή βαριά παραμέληση.
- ο ευνοούμενος γονέας χρησιμοποιεί διάφορες αποξενωτικές στρατηγικές και μεθόδους που ισοδυναμούν τόσο με κακοποίηση συντρόφου όσο και με παιδική κακοποίηση.
- το παιδί εμφανίζει σημάδια ψυχολογικών και συμπεριφορικών διαταραχών που δείχνουν ότι είναι επιρρεπές στην αποξένωση.
Οι αρνητικές επιπτώσεις της γονικής αποξένωσης στο παιδί και στον στοχευόμενο γονέα είναι βαθιές και η συχνότητα της γονικής αποξένωσης είναι πολύ μεγαλύτερη από ό,τι συνήθως υποτίθεται ότι είναι. Υπολογίζεται ότι το 9% των γονέων στις ΗΠΑ είναι αποξενωμένοι από τα παιδιά τους και τρία εκατομμύρια παιδιά είναι πιθανό να βιώνουν γονική αποξένωση. Καναδικά δεδομένα δείχνουν παρόμοιο μοτίβο. Η έρευνα της Jennifer Harman ανέφερε ότι το 36% των γονέων στις ΗΠΑ και το 32% των Καναδών γονέων αναφέρουν ότι είναι θύματα συμπεριφορών γονικής αποξένωσης. Μέσω της γονικής αποξένωσης γινόμαστε μάρτυρες μιας μορφής βίας με βαθιές βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες στα παιδιά, τις οικογένειες και την κοινωνία γενικότερα. Η ζημιά που προκαλείται σε ένα παιδί που παρασύρεται σε αυτή τη νοητική κατάσταση είναι μακροχρόνια και βαθιά επιβλαβής καθώς αφαιρεί από το παιδί την ικανότητα να αισθάνεται τα συναισθήματά του και να έχει υγιείς σχέσεις με σημαντικούς ενήλικες για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Αποτρέπει επίσης την ανάπτυξη της ικανότητας να διατηρούνται αμφίθυμα συναισθήματα, κάτι που είναι σημαντικό μέρος της ικανότητας διαχείρισης συγκρούσεων στη ζωή.
Το επιστημονικό καθεστώς της γονικής αποξένωσης έχει επιβεβαιωθεί μέσω ενός μεγάλου όγκου ερευνών. Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο (DSM-5-TR) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας έχει προσδιορίσει τα βασικά στοιχεία της γονικής αποξένωσης υπό την προϋπόθεση του «προβλήματος σχέσεων γονέα-παιδιού» (συμπεριλαμβανομένων των «αρνητικών αποδόσεων των προθέσεων του άλλου, της εχθρότητας προς τον άλλον και των αδικαιολόγητων συναισθημάτων»). Ωστόσο, παραπλανητικές δηλώσεις, παραπληροφόρηση, λάθη, χρήση τεχνικών άρνησης της επιστήμης και παραποιήσεις της τρέχουσας κατάστασης δημοσιευμένης έρευνας και υποστήριξης νομολογίας σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία λαμβάνουν χώρα από έντονους επικριτές της γονικής αποξένωσης. Ειδικότερα, ο ισχυρισμός ότι οι κακοποιητές άνδρες προβάλλουν ισχυρισμούς γονικής αποξένωσης για να εκτρέψουν την προσοχή από τη δική τους διάπραξη βίας σε συντρόφους, χρησιμοποιείται από τα μέσα ενημέρωσης για να δυσφημήσει την έννοια και να προκαλέσει ηθικό πανικό διαιωνίζοντας παρεξηγήσεις σχετικά με την έννοια.
Η απόπειρα υποτίμησης της γονικής αποξένωσης από ομάδες όπως η National Association of Women and the Law βασίζεται σε (α) λανθασμένη έρευνα σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία, (β) μια θεμελιώδη παρανόηση της θεωρίας της γονικής αποξένωσης, (γ) την αποτυχία αναγνώρισης ότι η γονική αποξένωση επηρεάζει τόσο τις γυναίκες όσο και τους άνδρες και (δ) την πλήρη άρνηση του γεγονότος ότι υπάρχουν γονείς που έχουν πράγματι αποξενωθεί από τα παιδιά τους. Ένα επιπλέον γεγονός που αποκρύπτεται σε επιχειρήματα για την απονομιμοποίηση της έννοιας της γονικής αποξένωσης είναι ότι, οι αποξενωμένοι γονείς έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να πέσουν θύματα ψευδών ή αβάσιμων ισχυρισμών κακοποίησης.
Η γονική αποξένωση είναι τις περισσότερες φορές πατρική αποξένωση. Η γονική αποξένωση ως έγκλημα μίσους επηρεάζει δυσανάλογα τους πατέρες και τη σχέση πατέρα-παιδιού, καθώς η αποξένωση επικρατεί σε καταστάσεις όπου οι γονείς που χωρίζουν δεν μπορούν να συμφωνήσουν για τις ρυθμίσεις διαβίωσης των παιδιών. Βρίσκονται στη μέση μιας δικαστικής διαμάχης στην οποία δικαστές, χωρίς εκπαίδευση στα ευαίσθητα ζητήματα της ανάπτυξης του παιδιού και της δυναμικής της οικογένειας, αποφασίζουν ότι το «βέλτιστο συμφέρον του παιδιού» εξυπηρετείται με την απομάκρυνση του ενός γονέα, συνήθως του πατέρα, από τη ζωή του παιδιού μέσω του ορισμού της «κύριας κατοικίας» στον άλλο γονέα, συνήθως τη μητέρα. Η γονική αποξένωση, ως μορφή συλλογικής κακοποίησης των παιδιών, όσο και ατομική, ξεκινά από αυτό το σημείο. Η σύγκρουση συνεχίζεται καθώς οι εκτοπισμένοι πατέρες προσπαθούν απεγνωσμένα να αυξήσουν τον ελάχιστο χρόνο που τους επιτρέπεται να επικοινωνούν με τα παιδιά τους, ενώ οι μητέρες μπορεί να δημιουργήσουν συνθήκες διαβίωσης των παιδιών αποκλείοντας τον πατέρα από τη ζωή τους. Σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις, επικρατεί μια πιο σοβαρή μορφή γονικής αποξένωσης. Ο αναγκαστικός χωρισμός μικρών παιδιών από τους πατέρες τους είναι μια μορφή συλλογικής κακοποίησης πατέρα και παιδιού για την οποία φέρουμε όλοι ευθύνη, όπως προκύπτει από τους ισχύοντες νόμους και τις κυβερνητικές πολιτικές.
Το φαινόμενο της γονικής αποξένωσης και γενικά η απουσία πατέρων από τη ζωή των παιδιών είναι ένα παγκόσμιο κοινωνικό πρόβλημα που έχει βαθιές αρνητικές επιπτώσεις στην ευημερία των παιδιών. Οι σοβαρές επιπτώσεις της γονικής αποξένωσης στα παιδιά είναι πλέον καλά τεκμηριωμένες. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και το μίσος προς τον εαυτό τους, η κατάθλιψη, η κοινωνική απομόνωση, η κακή ακαδημαϊκή επίδοση και η κατάχρηση ουσιών και άλλες μορφές εθισμού και αυτοτραυματισμού είναι ευρέως διαδεδομένες. Πρώτον, το μίσος προς τον εαυτό τους είναι ιδιαίτερα προβληματικό στα αποξενωμένα παιδιών και είναι μία από τις πιο σοβαρές συνέπειες της γονικής αποξένωσης ή οποιασδήποτε μορφής παιδικής κακοποίησης. Είναι αρκετά συνηθισμένο σε καταστάσεις γονικής αποξένωσης. Η διδασκαλία του μίσους προς τον άλλο γονέα ισοδυναμεί για το παιδί με την ενστάλαξη μίσους προς τον εαυτό του. Τα παιδιά εσωτερικεύουν το μίσος που στοχεύει προς τον αποξενωμένο γονέα και οδηγούνται στο να πιστεύουν ότι ο αποξενωμένος γονέας δεν τα αγαπούσε, ούτε τα ήθελε. Βιώνουν σοβαρές ενοχές που σχετίζονται με την προδοσία του αποξενωμένου γονέα. Το μίσος για τον εαυτό τους και η κατάθλιψή τους έχουν τις ρίζες τους στην αντίληψη ότι δεν τους αγαπά ο ένας από τους γονείς τους και στην απομάκρυνση από αυτόν, ενώ δεν τους δίνεται η ευκαιρία να θρηνήσουν την απώλεια του γονέα ή ακόμη και να μιλήσουν ανοιχτά για τον γονέα στο περιβάλλον στο οποίο διαμένουν. Δεύτερον, τα αποξενωμένα παιδιά παρουσιάζουν σοβαρές ψυχοκοινωνικές διαταραχές λόγω της έκθεσης στην αποξένωση των γονέων. Αυτά περιλαμβάνουν διαταραγμένη κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη, έλλειψη εμπιστοσύνης στις σχέσεις, κοινωνικό άγχος και κοινωνική απομόνωση. Δυσκολεύονται να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν σχέσεις και τείνουν να απορρίπτουν τους ανθρώπους κάθε φορά που αντιμετωπίζουν αρνητική αντίδραση προς αυτούς. Έχουν έλλειψη ανεκτικότητας για τους άλλους. Καταλήγουν να έχουν κακές σχέσεις και με τους δύο γονείς τους. Ως ενήλικες, τείνουν να συνάπτουν συντροφικές σχέσεις σε μικρή ηλικία, ενώ στη πορεία είναι πιο πιθανό να χωρίσουν ή να διαλύσουν τις σχέσεις αυτές και να κάνουν παιδιά εκτός σχέσης και ακολούθως, είναι πιο πιθανό να αποξενωθούν από τα δικά τους παιδιά. Τρίτον, η χαμηλή αυτάρκεια, η έλλειψη αυτονομίας και η παρατεταμένη εξάρτηση από τον αποξενωτή γονέα είναι χαρακτηριστικά των αποξενωμένων παιδιών. Διατρέχουν τον κίνδυνο να γίνουν ψυχολογικά ευάλωτα ή να εξαρτηθούν από άλλους. Είναι πιο πιθανό να απουσιάζουν από το σχολείο και να το εγκαταλείψουν σε νεαρή ηλικία. Είναι λιγότερο πιθανό να αποκτήσουν ακαδημαϊκά και επαγγελματικά προσόντα στην ενήλικη ζωή. Είναι πιο πιθανό να βιώσουν την ανεργία, να έχουν χαμηλά εισοδήματα και να οδηγηθούν σε αναζήτηση βοήθειας από κοινωνικές πολιτικές στήριξης οικονομικά αδύναμων προσώπων. Μοιάζουν να περιπλανώνται άσκοπα στη ζωή. Τέλος, τα αποξενωμένα παιδιά αντιμετωπίζουν προβλήματα ελέγχου των παρορμήσεων τους και παλεύουν με τον εθισμό και τον αυτοτραυματισμό. Είναι πιο πιθανό να καπνίζουν, να πίνουν αλκοόλ και να κάνουν χρήση ναρκωτικών, καθώς και να υποκύψουν σε συμπεριφορικούς εθισμούς και είναι πιο πιθανό να είναι αντικοινωνικοί, να μην λαμβάνουν μέτρα αντισύλληψης και να γίνουν έφηβοι γονείς.
Υπάρχει επίσης ένας μεγάλος όγκος ερευνών σχετικά με τις αιτιώδεις συνέπειες της απουσίας του πατέρα προτύπου. Η απουσία του πατέρα συνδέεται με μειωμένες αντιλήψεις για τον εαυτό τους στα παιδιά, εγκλήματα κατά των νέων (85% των νέων στη φυλακή έχουν απόντα πατέρα), κακές ακαδημαϊκές επιδόσεις (71% όσων εγκαταλείπουν το γυμνάσιο έχουν απών πατέρα) και έλλειψη στέγης (90% των παιδιών που εγκατέλειψαν την οικογενειακή στέγη δεν έχουν πατέρα). Τα παιδιά χωρίς πατέρα είναι πιο πιθανό να πέφτουν θύματα κακοποίησης και έχουν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης και αυτοκτονίας, παραβατικότητας, προβλήματα συμπεριφοράς, κατάχρησης ουσιών και εφηβικής εγκυμοσύνης. Σε περιπτώσεις χωρισμού των γονιών, τα παιδιά συστηματικά αναφέρουν, ότι θα ήθελαν να είχαν περισσότερη επαφή με τους πατεράδες τους και ότι αισθάνονταν εγκαταλελειμμένα επειδή οι πατέρες δεν συμμετείχαν στη ζωή τους.
Από τους τέσσερις κύριους τύπους παιδικής κακοποίησης, σωματική, σεξουαλική, συναισθηματική και παραμέληση, η γονική αποξένωση θεωρείται συνήθως μια μορφή σοβαρής συναισθηματικής ή ψυχολογικής κακοποίησης. Ωστόσο, συχνά συνυπάρχει με τους άλλους τρεις τύπους παιδικής κακοποίησης: την παραμέληση, επειδή το μίσος του αποξενωτή γονέα για τον στοχευόμενο γονέα είναι ισχυρότερο από την αγάπη τους προς το παιδί τους. Εξ αυτού του μίσους, είναι λιγότερο συντονισμένοι και επομένως παραμελούν τις ανάγκες του παιδιού. Όσον αφορά τη σωματική και σεξουαλική κακοποίηση, τα παιδιά σε καταστάσεις όπου ο ένας γονέας απουσιάζει από τη ζωή τους διατρέχουν σημαντικά μεγαλύτερο κίνδυνο από τα παιδιά που έχουν ουσιαστικές σχέσεις και με τους δύο γονείς. Συγκεκριμένα, τα παιδιά από νοικοκυριά που λείπει ο πατέρας έχουν πέντε φορές περισσότερες πιθανότητες να έχουν υποστεί σωματική και συναισθηματική κακοποίηση, ένω εκτίθενται σε εκατό φορές υψηλότερο κίνδυνο θανατηφόρας κακοποίησης. Έχουν υψηλότερο κίνδυνο για προβλήματα σωματικής υγείας, ψυχοσωματικά συμπτώματα και ασθένειες όπως οξύ και χρόνιο πόνο, διαβήτη, άσθμα, πονοκεφάλους, στομαχόπονους και αδιαθεσία. Διατρέχουν μεγαλύτερους κινδύνους θνησιμότητας και νοσηρότητας και είναι πιο πιθανό να αποβιώσουν ως ανήλικοι. Ζουν κατά μέσο όρο τέσσερα χρόνια λιγότερο από το κοινωνικό μέσο όρο. Είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν προβλήματα με τη σεξουαλική υγεία και να προσβληθούν από σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας που είναι αποξενωμένα από έναν από τους γονείς τους έχουν σαράντα φορές περισσότερες πιθανότητες να υποστούν σεξουαλική κακοποίηση.
Η πατρική αποξένωση είναι επίσης μια μορφή ενδοοικογενειακής βίας. Συνδέεται με νομικές και διοικητικές τακτικές επιθετικότητας που χρησιμοποιούνται από τον αποξενωτή γονέα ώστε να αποκτήσει και να διατηρήσει την εξουσία πάνω στα παιδιά του και κατ’ επέκταση και στον έτερο γονέα (πατέρα). Οι μητέρες, όταν αναλαμβάνουν την επιμέλεια των παιδιών, είναι πιο πιθανό να κάνουν κατάχρηση της εξουσίας τους ως «ελεγκτές» της σχέσης πατέρα-παιδιού. Η απουσία του παιδιού από τη ζωή του γονέα έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία έντονης θλίψης και απώλειας, που συχνά οδηγεί σε μια κατάσταση οξέους μετατραυματικού στρες.
Στην πρώτη μου ερευνητική μελέτη για αποξενωμένους πατέρες στα τέλη της δεκαετίας του 1980, προέκυψε ότι οι πατέρες που έχασαν την επαφή με τα παιδιά τους υπέφεραν από μια αίσθηση πένθους που περιείχε όλα τα στοιχεία του πένθους που ακολουθεί του θανάτου ενός οικείου προσώπου ως αποτέλεσμα της απουσίας του παιδιού, την απώλεια του ρόλου του πατέρα και τους περιορισμούς που ακολούθησαν του να γίνουν απλοί επισκέπτες στη ζωή των παιδιών τους. Η πιο πρόσφατη έρευνά μου διαπίστωσε ότι η κατάσταση στην πραγματικότητα έχει χειροτερέψει για τους αποξενωμένους πατέρες. Εκδηλώνουν πλέον μια πιο έντονη αντίδραση μετατραυματικού στρες, καθώς έχουν μεγαλύτερη επίγνωση της βλάβης που προκαλεί η απουσία τους στα παιδιά τους. Ταυτόχρονα, εκτός από μερικές ομάδες αυτοβοήθειας, ουσιαστικά δεν υπάρχουν αποτελεσματικές υπηρεσίες υποστήριξης για πατέρες. Οι πατέρες υποφέρουν σε σιωπή, σε ήσυχη απόγνωση. Όσοι έχουν το θάρρος να μιλήσουν για τον τραυματισμό τους και τον τραυματισμό των παιδιών τους, υπόκεινται σε μια αρνητική πολιτιστική απάντηση, όπου η αναφορά τους στον τραυματισμό τους χλευάζεται. Οι επαγγελματίες και οι κοινωνικές υπηρεσίες από τη μια πλευρά, συχνά αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν τη θλίψη των πατέρων ως αντανάκλαση του χαμένου δεσμού τους με τα παιδιά τους και από την άλλη, εστιάζουν στα ελλείμματα των πατέρων σχετικά με την αναξιοπιστία τους ως γονείς. Η εμπειρία του να απομακρυνθεί κανείς ως στοργικός γονέας από τη ζωή του παιδιού του μέσω μιας ανάθεσης «αποκλειστικής επιμέλειας» χτυπά στην καρδιά του πατέρα. Τα ποσοστά αυτοκτονιών αναφέρονται ως «επιδημικές» διαστάσεις μεταξύ αποξενωμένων πατέρων που αγωνίζονται να διατηρήσουν σχέση γονέα με τα παιδιά τους.
Η αντιμετώπιση της γονικής αποξένωσης απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση, με πολλά επίπεδα παρέμβασης. Πρώτον, απαιτούνται μεταρρυθμίσεις στην κοινωνικο-νομική πολιτική για να διατηρηθεί και να ενισχυθεί η πατρική συμμετοχή στη ζωή των παιδιών μετά τον χωρισμό, συμπεριλαμβανομένης της θέσπισης ενός νομικού τεκμηρίου κοινής γονικής μέριμνας σε αμφισβητούμενες υποθέσεις, μαχητού σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, ως θεμέλιο του οικογενειακού δικαίου. Δεύτερον, η γονική αποξένωση πρέπει να αναγνωριστεί ως μια σοβαρή μορφή συναισθηματικής κακοποίησης παιδιών, που σχετίζεται με άλλες μορφές κακοποίησης παιδιών, που δικαιολογεί μέριμνα στη προστασία του παιδιού. Οι οργανώσεις προστασίας των παιδιών πρέπει να αναγνωρίσουν ότι τα παιδιά που γίνονται μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας, συμπεριλαμβανομένης της γονικής αποξένωσης, αφορά σε μείζον θέμα παιδικής προστασίας. Τρίτον, ως μορφή ενδοοικογενειακής βίας, η γονική αποξένωση πρέπει επίσης να θεωρείται ζήτημα ποινικού δικαίου και οφείλει να ληφθεί μερίμνα για την ευθύνη των δραστών και την προστασία των θυμάτων. Τα θύματα σοβαρής αποξένωσης απαιτούν την πλήρη προστασία του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Τέλος, η αντιμετώπιση της γονικής αποξένωσης, συμπεριλαμβανομένης της εξειδικευμένης παρέμβασης με παιδιά και αποξενωμένους γονείς, και τα προγράμματα επανένωσης γονέων-παιδιών, είναι ζωτικής σημασίας. Χρειαζόμαστε κατευθυντήριες γραμμές επαγγελματικής πρακτικής για να εμπλέξουμε αυτόν τον υψηλού κινδύνου και υποεξυπηρετούμενο πληθυσμό σε μια εποικοδομητική κλινική διαδικασία. Το κλειδί για τη συμμετοχή αποξενωμένων πατέρων και των παιδιών τους είναι να επικυρωθεί η γονική ταυτότητα των πατέρων και να διασφαλιστεί η ενεργός και αδιάλειπτη συμμετοχή τους στη ζωή των παιδιών τους.
Συμπερασματικά, ως έγκλημα μίσους που στοχεύει σε μεγάλο βαθμό τους πατέρες και τα παιδιά τους, η γονική αποξένωση είναι πολύ πιο διαδεδομένη και επιβλαβής από ότι οι περισσότεροι από εμάς υποθέτουμε. Ένας μεγάλος αριθμός χωρισμένων πατέρων και παιδιών βρίσκονται σε κίνδυνο γονικής αποξένωσης και διάρρηξης σχέσης πατέρα και παιδιού, παρά τα αυξανόμενα επίπεδα πατρικής συμμετοχής στην ανατροφή παιδιών στις οικογένειες. Απαιτείται επειγόντως άμεση και αποφασιστική δράση για την αποκατάσταση των διαρρηγμένων σχέσεων πατέρα-παιδιού μετά από μια απόπειρα αποξένωσης. Αυτό περιλαμβάνει την δίωξη των δραστών, συμπεριλαμβανομένων των γονέων που έχουν παραβιάσει τη βασική ανάγκη των παιδιών τους για αγάπη και των δύο γονέων στη ζωή τους, και των μυριάδων επαγγελματιών, συμπεριλαμβανομένων των δικαστών και εκείνων που εργάζονται στη σκιά του νόμου, που έχουν παραβιάσει την ευθύνη τους να υποστηρίζουν και τους δύο γονείς στην εκπλήρωση των ευθυνών τους απέναντι στα παιδιά τους. Οι πατέρες που είναι αποξενωμένοι από τη ζωή των παιδιών τους αναζητούν εποικοδομητικές εναλλακτικές σε αντίπαλες μεθόδους επανασύνδεσης με τα παιδιά τους. Ένα ενεργό πρόγραμμα προσέγγισης είναι απαραίτητο για την επιβίωση και την ευημερία αυτών των πατέρων και των παιδιών τους. Δεν μπορούμε πλέον να είμαστε παρατηρητές σε αυτήν την αυξανόμενη μορφή εγκλήματος μίσους.