Γιατί ορισμένα παιδιά αρνούνται μόνιμα την επαφή με έναν γονέα που αγαπούσαν στο παρελθόν;
31 Μαρτίου 2023, Davia Sills
Η Davia Sills επιμελείται το διαδικτυακό περιεχόμενο για το Psychology Today και είναι ανεξάρτητη δημοσιογράφος. Είναι επίσης συντάκτρια, σύμβουλος μέσων κοινωνικής δικτύωσης και συν-ιδρύτρια της StoryMore Consulting. Η αρθρογραφία της έχει εκδοθεί από τα Centennial Media και το περιοδικό Aeon.
Βασικά σημεία
– Όλο και περισσότερα παιδιά αντιστέκονται στο να έχουν σχέση με έναν από τους γονείς τους μετά από χωρισμό ή διαζύγιο με έντονες συγκρούσεις.
– Οι εγκέφαλοι των παιδιών 9 έως 13 ετών διανύουν μια μοναδική περίοδο που περιλαμβάνει τον περιορισμό και την ανάπτυξη συνάψεων μεταξύ των νευρικών κυττάρων.
– Το να επιτρέπεται σε ένα παιδί να μην έχει καμία επαφή με έναν γονέα σε αυτό το ηλικιακό εύρος μπορεί εξελιχθεί σε μόνιμη συμπεριφορά και θα πρέπει να αποτρέπεται από τα δικαστήρια και τους γονείς.
Η γονική αποξένωση, παρουσιάζεται σε περιπτώσεις χωρισμού και διαζυγίου με μεγάλες συγκρούσεις και αναφέρεται στην αντίσταση ή την άρνηση του παιδιού να είναι με έναν από τους γονείς του (τον «απορριφθέντα» γονέα) και την έντονη προτίμηση να είναι με τον άλλο γονέα (τον «ευνοούμενο» γονέα), όταν ο γονέας που απορρίφθηκε δεν έχει κάνει τίποτα για να προκαλέσει αυτή την απόρριψη (απουσία κακοποίησης παιδιών, ενδοοικογενειακής βίας κ.λπ.). Η γονική αποξένωση δεν συμπεριλαμβάνεται στην αναθεωρημένη έκδοση του διαγνωστικού και στατιστικού εγχειριδίου ψυχικών διαταραχών (DSM 5- TR), αλλά έχει υποβληθεί και βρίσκεται υπό εξέταση για ενταχθεί στο DSM-5-TR με μεγάλη υποστήριξη από νομικούς και επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Έχει αμφιλεγόμενη ιστορία, αλλά φαίνεται να αυξάνεται τόσο γρήγορα περίπου από το 20051 σε υποθέσεις χωρισμού και διαζυγίου, σε αμφισβητούμενες υποθέσεις επιμέλειας (ίσως 20-25 %) που οι ειδικοί μπορεί να συμφωνήσουν ότι είναι καιρός να την αναγνωρίσουν ως διαγνώσιμο ψυχικό πρόβλημα υγείας και να επικεντρωθούν στο τι πρέπει να γίνει για την αντιμετώπιση του.
Συχνά σε περιπτώσεις γονικής αποξένωσης εμπλέκεται ένας γονέας με έντονα συγκρουσιακή προσωπικότητα – μια από τις προσωπικότητες του Άξονα B: οριακή, ναρκισσιστική, ιστριονική ή αντικοινωνική. Ο γονέας αυτός μπορεί να είναι απασχολημένος με το να κατηγορεί τον άλλο γονέα, να παίρνει τη θέση «όλα ή τίποτα», να έχει ανεξέλεγκτα και έντονα συναισθήματα και να παρουσιάζει ακραίες συμπεριφορές. Δεν είμαι επιστήμονας του εγκεφάλου, αλλά η κατανόηση για το τι μπορεί να συμβαίνει στον εγκέφαλο του παιδιού όταν συμβαίνει η αποξένωση, μπορεί να είναι χρήσιμη.
Ξεκινά κυρίως στις ηλικίες 9-13
Ενώ τα παιδιά οποιασδήποτε ηλικίας μπορεί να αντιστέκονται στο να μεταβούν από το σπίτι του ενός γονέα στο άλλο μετά τον χωρισμό, η γονική αποξένωση φαίνεται να εμφανίζεται συχνότερα σε παιδιά μεταξύ 9 και 13 ετών. Πριν από την ηλικία των 8 ή 9, τα περισσότερα παιδιά φαίνεται να επηρεάζονται λιγότερο από την εχθρότητα των γονιών τους, και να διατηρούν μια σχέση και με τους δύο με σχετικά ουδέτερο τρόπο. Μετά τα 13 ή 14 περίπου, ορισμένοι έφηβοι αποξενώνονται τόσο πολύ, που η σχέση τους με τον απορριφθέντα γονέα μπορεί να έχει τελειώσει για πάντα.
Έρευνα στον προεφηβικό εγκέφαλο αποτυπώνει ότι η ηλικιακή περίοδος μεταξύ 9-13 είναι μια περίοδος εξαιρετικών αλλαγών, όπου οι συνάψεις μεταξύ των νευρώνων που αναπτύχθηκαν από τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας ατροφούν, εάν δεν χρησιμοποιούνται επαρκώς. Αυτό μερικές φορές είναι γνωστό ως «χρησιμοποιήστε το ή χάστε το», κάτι που συμβαίνει στην πρώιμη εφηβεία και μπορεί να διαρκέσει μια ζωή:
«Πολλές συνάψεις σχηματίζονται στην παιδική ηλικία που αργότερα αφαιρούνται στην εφηβεία. Αυτό συμβαίνει με τρόπο που εξαρτάται από την εμπειρία, δηλαδή, οι συνάψεις που επιβιώνουν είναι αυτές οι οποίες είναι πιο συχνά «σε χρήση» »2.
«Μια φάση ξεκάθαρης αποβολής συνάψεων εμφανίζεται αργά στην παιδική ηλικία [10-11], η οποία έχει ολοκληρωθεί νωρίτερα στον κροταφικό φλοιό μέχρι την ηλικία των 12 ετών, όπου έχει τελειώσει μέχρι την ηλικία των 12 ετών, και αργότερα στον προμετωπιαίο φλοιό, όπου επεκτείνεται μέχρι τα μέσα της εφηβείας»3.
Αυτά μπορεί να είναι καλά νέα για τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί στην πρώιμη παιδική ηλικία, καθώς ορισμένες από τις κακές αναμνήσεις τους μπορεί να εξαλειφθούν. Αλλά αυτό σημαίνει επίσης ότι οι χαρούμενες αναμνήσεις σε περιπτώσεις θετικών γονέων που τώρα απορρίπτονται μπορεί επίσης να σβήσουν. Γνωρίζω περιπτώσεις στις οποίες ένας απορριφθέντος γονέας έχει συναντήσει το μεγαλύτερο έφηβο παιδί του, το οποίο φαίνεται μπερδεμένο και σχεδόν δεν αναγνωρίζει τον γονέα του τον οποίο απέρριψε για αρκετά χρόνια χωρίς καμία επαφή. Αυτό έχει συμβεί και στους ανιόντες από την πλευρά του γονέα που απορρίφθηκε, έτσι ώστε το παιδί να μην θυμάται τις καλές στιγμές που πέρασαν μαζί, ακόμη και με προτροπή.
Ο εγκέφαλος του εφήβου διέρχεται μια νέα φάση πλαστικότητας στην οποία οι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορεί να έχουν σημαντικές, μόνιμες επιπτώσεις στα κυκλώματα του φλοιού …. Σε καταστάσεις που είναι ιδιαίτερα φορτωμένες συναισθηματικά (π.χ. παρουσία άλλων εφήβων ή όταν υπάρχει η προοπτική ανταμοιβής), αυξάνεται η πιθανότητα οι ανταμοιβές και τα συναισθήματα να επηρεάσουν πιο έντονα τη συμπεριφορά από ότι ορθολογικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων4.
Αυτή η διαδικασία λαμβάνει χώρα συνήθως σε σχέση με την ανάληψη ρίσκου και τη συναισθηματική συμπεριφορά με άλλους εφήβους. Αλλά μπορεί επίσης να περιλαμβάνει έντονες συναισθηματικές εμπειρίες με έναν γονέα που μπορεί να είναι θυμωμένος με τον άλλο γονέα και θέλει να ανταμείψει το παιδί που τον ευνοεί. Η έρευνα δείχνει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η επανάληψη μιας εμπειρίας, τόσο ισχυρότερες είναι οι συνδέσεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων. Αυτό ονομάζεται μυελινοποίηση, καθώς οι νευρώνες σχηματίζουν πιο μόνιμα περιβλήματα γύρω τους με στόχο να βοηθήσουν στη μεταφορά μηνυμάτων μεταξύ τους πιο γρήγορα.5
Συμπέρασμα
Η έρευνα για τον εγκέφαλο των παιδιών μας δίνει κάποια στοιχεία για το τι μπορεί να πάει στραβά σε υποθέσεις χωρισμού και διαζυγίου με έντονες συγκρούσεις. Μέχρι πρόσφατα, τα δικαστήρια και οι επαγγελματίες νομικοί είχαν μπερδευτεί με την απορριπτική συμπεριφορά πολλών παιδιών σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα των 9 έως 13 ετών. Η δικαστική διαδικασία της επιχειρηματολογίας για την ευθύνη αυτών των συμπροφορών, στην πραγματικότητα χειροτερεύει την κατάσταση αναστατώνοντας τα παιδιά και κάνοντας τα πιο συναισθηματικά και ακραία στη σκέψη και στη συμπεριφορά του «όλα ή τίποτα».
Ας ελπίσουμε ότι, αφού συνειδητοποιήσουν τις γρήγορες αλλαγές στον εγκέφαλο ενός παιδιού σε αυτήν την ηλικία, οι γονείς, οι επαγγελματίες και τα δικαστήρια θα φροντίσουν τα παιδιά να παραμείνουν σε μια τακτική σχέση και με τους δύο γονείς, εκτός εάν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Περνώντας 2-3 χρόνια διαφωνώντας για το γιατί ένα παιδί απορρίπτει έναν γονέα μπορεί να χάσει την ευκαιρία να έχει το παιδί δύο γονείς στη ζωή του.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- Lorandos, D. and Bernet, W., Parental Alienation: Science and Law. (Springfield, IL: Charles C. Thomas, Publisher, 2020)
- Konrad, et al, “Brain Development During Adolescence,” Deutsches Arzteblatt International. 2013, 110(25): 425-31.
- Huttenlocher, P.R. and Dabholkar, A.S. “Regional differences in synaptogenesis in human cerebral cortex,” Journal of Comparative Neurology. 1997 Oct 20;387(2):167-78. Retrieved on March 30, 2023 from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9336221/
- Konrad, above.
- Konrad, above.