Απόσπασμα από το Βιβλίο «Θεωρία Γονικής Αποξένωσης: Επίσημη Σύνοψη», κεφ.17, Parental Alienation Study Group, Inc., 30/04/2025
Ο στόχος αυτού του κεφαλαίου είναι να εξηγήσει ότι σε πολλές χώρες, η γονική αποξένωση θεωρείται μία από τις πολλές εξηγήσεις για την άρνηση επαφής των παιδιών. Επίσης, να υπογραμμιστεί η σημασία της εκμάθησης της αναγνώρισης των αποξενωτικών συμπεριφορών, προκειμένου να αποφευχθεί η παραβίαση των βέλτιστων συμφερόντων του παιδιού. Στις περισσότερες χώρες, το 10%-30% των παιδιών εκτιμάται, ότι έχουν χάσει την επαφή με έναν γονέα (Lohse, Hertsberg, Grundt, Kolmonen, & Hilmarsson, 2024). Οι λόγοι για αυτήν την απώλεια μπορεί να είναι η έλλειψη γονικής ικανότητας, η κακοποίηση, η παραμέληση ή η βία. Τις τελευταίες δεκαετίες, ένας αυξανόμενος αριθμός παιδιών έχασε την επαφή με έναν γονέα λόγω ΓΑ, κάτι που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη.
Παγκόσμια στιγμιότυπα
Σουηδία. Το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά (United Nations Children’s Fund), (UNICEF, www.unicef.org), προωθεί τα δικαιώματα και την ευημερία των παιδιών σε σχεδόν 200 χώρες. Επισημάνθηκε από τη UNICEF το 2016 ότι δεν υπήρξε αξιολόγηση του πλήθους των παιδιών στη Σουηδία που χωρίστηκαν από τις οικογένειές τους και τέθηκαν υπό την αποκλειστική επιμέλεια του ενός γονέα. Από τότε, ο αριθμός των παιδιών σε υποχρεωτική κοινή φροντίδα έχει αυξηθεί. Πλέον, η αποκλειστική επιμέλεια χρησιμοποιείται σε περίπλοκες περιπτώσεις επιμέλειας όπου οι κοινωνικές υπηρεσίες είναι υπέρ του ενός γονέα και κατά του άλλου γονέα. Με αυτόν τον τρόπο, οι αρχές βοηθούν στην αποξένωση των παιδιών. Δεν υπάρχει ακόμη αξιολόγηση αυτών των παιδιών και τα αποτελέσματα που επέφερε αυτή η πρακτική.
Ινδία. Μια απόφαση από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδίας το 2017 στην υπόθεση Vivek Singh v. Romani Singh (Αρ. προσφυγής 3962 του 2016) ήταν ιστορική καθώς αναφερόταν στη ΓA. Ακολούθησε μια αναφορά από μια μη κυβερνητική οργάνωση που ονομάζεται Ίδρυμα για τα Δικαιώματα του Παιδιού (CRF) ενώπιον του Δικαστηρίου, η οποία προέτρεψε η ΓΑ να χαρακτηριστεί ως κακοποίηση ανηλίκων κατά παράβαση του άρθρου 213 του Συντάγματος της Ινδίας.
Ηνωμένες Πολιτείες. Στις 21 Σεπτεμβρίου 2019, ο Ty Tesoriero, 10 ετών, σκοτώθηκε από τον πατέρα του στο Lone Tree του Κολοράντο. Στη συνέχεια, ο πατέρας, που έμελλε να χάσει την επιμέλεια του γιου του, αυτοπυροβολήθηκε με το ίδιο όπλο. Σύμφωνα με τις ειδήσεις της τοπικής τηλεόρασης (Kovaleski, 2019), η μητέρα του Ty, Jing Tesoriero, είπε: «Υπήρχαν τόσες πολλές υπηρεσίες που αδράνησαν, τόσες πολλές φορές, παρακάλεσα, μίλησα, προσπάθησα να πείσω τους πάντες να κάνουν κάτι». Ο δικηγόρος της μητέρας είπε: «Ο δικαστής είχε αναφέρει, ότι στην υπόθεση έπρεπε να εμπλακεί συμβουλευτική. Αναμενόταν δικαστική απόφαση το Σαββατοκύριακο για την απομάκρυνση του Ty από τον πατέρα, αλλά μέσα σε οκτώ ώρες ο Ty δολοφονήθηκε.» Ο πατέρας, Anthony Tesoriero, φέρεται να είχε ιστορικό βίας προς τους εμπλεκόμενους στην υπόθεση και ενδείξεις χειραγώγησης του νομικού συστήματος. Στη συνέχεια, η μητέρα του Ty άρχισε να διεκδικεί ένα νόμο που θα έκανε τον ενδοοικογενειακό έλεγχο να θεωρείται ενδοοικογενειακή βία.
Αργεντινή. Τον Νοέμβριο του 2024, πραγματοποιήθηκε το Πρώτο Διεθνές και Διεπιστημονικό Συνέδριο για τη Γονική Αποξένωση και την Οικογενειακή Κακοποίηση στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μπουένος Άιρες. Το συνέδριο προήδρευσε ο Mauricio Luis Mizrahi, Διδάκτωρ Νομικών και Κοινωνικών Επιστημών, πρώην δικαστής του Εθνικού Δικαστηρίου Πολιτικών Εφετείων.
Αυτές οι περιπτώσεις καταδεικνύουν ότι το φαινόμενο της ΓA είναι πραγματικό και ένα παγκόσμιο πρόβλημα.
Διεθνής Φεμινισμός
Οι κοινωνικοοικονομικές βελτιώσεις και οι δημοκρατικές πολιτικές προόδου ωφέλησαν τις εργατικές τάξεις και το γυναικείο απελευθερωτικό κίνημα. Το κίνημα για τα δικαιώματα των γυναικών απέκτησε νόμιμη πολιτική δύναμη, αλλά έχει περάσει από μια περιθωριοποιημένη θέση σε μια θεσμοποιημένη θέση με ηγεμονικό έλεγχο σε ό,τι θεωρούνταν και εξακολουθούν να θεωρούνται έγκυρες αφηγήσεις στις σύγχρονες κοινωνίες. Επομένως, η ενδοοικογενειακή βία εξακολουθεί να θεωρείται κυρίως, ως πρόβλημα των βίαιων ανδρών που κακοποιούν γυναίκες και παιδιά, αν και τόσο οι μητέρες όσο και οι πατέρες μπορούν να κακοποιούν τον/την σύντροφο και τα παιδιά.
Όπως κάθε απελευθερωτικό κίνημα στην κοινωνία, έτσι και ο φεμινισμός ήταν επιρρεπής σε αυταρχικές υπερβολές. Ήρθε μαζί με τις προσπάθειες κοινωνικής μηχανικής (ψυχολογικής χειραγώγησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς) και την ιδέα ότι η οικογενειακή εξουσία θα μπορούσε να αντικατασταθεί από τις δημόσιες υπηρεσίες. Η υποχρεωτική μετεγκατάσταση παιδιών στην οικεία του ενός γονέα μόνο με ελάχιστη αιτιολόγηση και οι αποφάσεις για την επιμέλεια του παιδιού βασιζόμενη σε στερεοτυπικούς λόγους είναι εμφανείς εκδηλώσεις αυτού που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «ανελεύθερο φιλελευθερισμό» ή «συμβολικό φιλελευθερισμό» στον δυτικό κόσμο (Hanafi, 2023). Σε πολλές δυτικές χώρες, έρευνες και δημόσιες έρευνες που ρωτούν τα παιδιά (Danish Children’s Committee, 2016) ή αναλύουν δεδομένα δημόσιας υγείας (Gender Equality Ministry, 2021) δείχνουν ότι η ενδοοικογενειακή βία και η βία κατά των παιδιών περιλαμβάνουν εξίσου άνδρες και γυναίκες. Ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι περισσότερο γυναίκες παρά άνδρες χρησιμοποιούν ψυχολογική βία κατά των παιδιών στη σημερινή κοινωνία. Εδώ και τέσσερις δεκαετίες διεξάγεται ένας ιδεολογικός πόλεμος φύλων. Υπάρχει ανάγκη για μια γέφυρα πάνω από τα ταραγμένα νερά—για χάρη της προώθησης των βέλτιστων συμφερόντων κάθε παιδιού.
Ο ρόλος των Ηνωμένων Εθνών
Εάν ένα παιδί εκφράσει ότι δεν επιθυμεί να συναντηθεί με τον προηγουμένως αγαπημένο του γονέα, αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα της στροφής του παιδιού εναντίον του γονέα που απορρίπτεται. Η πραγματικότητα των παιδιών σε όλο τον κόσμο που αναγκάζονται —μέσω των πρακτικών γονικής αποξένωσης του ενός γονέα— να επιλέξουν μεταξύ των γονέων τους, παραβιάζει ορισμένα από τα πιο βασικά ανθρώπινα δικαιώματα του παιδιού, σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (UNCRC), μια σημαντική, νομικά δεσμευτική συμφωνία που υπογράφηκε από 196 χώρες (από τον Ιούλιο του 2022). Αποτελεί επίσης παραβίαση της «οικογένειας ως της φυσικής και θεμελιώδους ομαδικής μονάδας της κοινωνίας που δικαιούται προστασία από την κοινωνία και το κράτος», όπως αναφέρεται στην Ενότητα 3 του Άρθρου 16 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1948.
Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού είναι μια ενοποιητική έννοια και σκοπός σε όλους σχεδόν τους οικογενειακούς νόμους στον δυτικό κόσμο. Μπορούν γενικά να οριστούν σύμφωνα με την UNCRC. Είναι γνωστό σε πολλές διεθνείς μελέτες, ότι τα παιδιά ωφελούνται μετά τον χωρισμό, να μοιράζονται την καθημερινότητά τους και με τους δύο γονείς. Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού μπορεί επομένως να θεωρηθεί ως σύνθεση των θεμελιωδών αναγκών του παιδιού και των θεμελιωδών ανθρωπίνων και νομικών δικαιωμάτων του. Αυτή η σύνθεση συνιστά έναν γενικό – αλλά και έναν αντικειμενικό διεπιστημονικό – ορισμό του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού:
- Να φροντίζονται αρκετά καλά με αγάπη και αποδοχή και από τους δύο γονείς ή από αυτούς που είναι εκεί για το παιδί ως γονείς (άρθρο 3)
- Να μην τυγχάνει σωματικής ή ψυχικής ή συναισθηματικής κακοποίησης (άρθρο 19)
- Να γνωρίζουν και να λαμβάνουν φροντίδα από τους γονείς τους (άρθρο 7)
- Να διατηρήσουν την προσωπική τους ταυτότητα (άρθρο 8)
- Να μεγαλώνουν σε στενή επαφή τόσο με τους γονείς όσο και με τα οικογενειακά τους δίκτυα (άρθρο 9)
- Να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους για θέματα που τα αφορούν (άρθρο 12), χωρίς να πιέζονται να επιλέξουν ανάμεσα σε γονείς.
Ένας αντικειμενικός ορισμός των ευθυνών ενός αρκετά καλού γονέα μπορεί να προκύψει από τις αρχές που προάγουν τα βέλτιστα συμφέροντα του παιδιού με σεβασμό στα δικαιώματά του: Ένας αρκετά καλός γονέας δίνει στο παιδί άνευ όρων αγάπη, δηλαδή επιτρέπει στο παιδί να αγαπά και τον άλλο γονέα. Παρέχει στο παιδί αρκετά καλή φροντίδα. Δεν εκθέτει το παιδί σε βία. Ενθαρρύνει το παιδί και του επιτρέπει να εκφράσει το δικό του νόημα χωρίς καμία πίεση να απορρίψει τον άλλο γονιό.
Ένα παιδί που είχε προηγουμένως αγαπημένο γονέα μεταμορφώθηκε σε ξένο και ακόμη και επικίνδυνο μέσω απομόνωσης, κατήχησης και άλλων πρακτικών γονικής αποξένωσης —χρειάζεται άμεση επαφή με αυτόν τον γονέα, τακτική και επαναλαμβανόμενη επαφή σε όσο το δυνατόν περισσότερες καθημερινές καταστάσεις, για να μπορεί να καταλάβει ότι ο αποκλεισμένος/διαγραμμένος γονέας δεν είναι κακός όπως έχει μάθει το παιδί.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Αρκετές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) αφορούν παραβιάσεις του δικαιώματος του παιδιού στην οικογενειακή ζωή. Ο αδικαιολόγητος χωρισμός παιδιού από γονέα σε περιπτώσεις επιμέλειας παιδιού και ο χωρισμός παιδιού από τον έναν ή και τους δύο γονείς σε περιπτώσεις αναγκαστικής επιμέλειας είναι παρόμοιες διαδικασίες, όπως αποδεικνύεται από μελέτες περιπτώσεων. Και οι δύο απαιτούν δικαστική εξέταση της ανάγκης του παιδιού για οικογενειακές σχέσεις και πώς αυτές οι οικογενειακές σχέσεις ανταποκρίνονται στις σχεσιακές και αναπτυξιακές ανάγκες του παιδιού. Τα παιδιά που χάνουν τους κύριους φροντιστές τους χωρίς αιτιολόγηση όταν τίθενται σε υποχρεωτική φροντίδα υποφέρουν από έλλειμμα στις ανάγκες και τα δικαιώματά τους (Hellblom Sjögren, 2006). Η Σουηδία και, την τελευταία δεκαετία, η Νορβηγία έχουν καταδικαστεί για παραβίαση του δικαιώματος του παιδιού στην οικογενειακή ζωή σε πολλές υποθέσεις αναγκαστικής επιμέλειας. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα:
- Olsson κατά Σουηδίας (1), Απόφαση 24 Μαρτίου 1988, Αίτηση Αρ. 00010464/83 και Olsson κατά Σουηδίας (2), Απόφαση 27 Νοεμβρίου 1992, Αίτηση Αρ. τα δύο μικρότερα αδέρφια κρατήθηκαν σε δύο χωριστά ανάδοχα σπίτια.
- Andersson κατά Σουηδίας, Απόφαση 25 Ιανουαρίου 1992, Αίτηση Αρ. 000112963187. Μητέρα και γιος δεν είχαν μπορέσει να συναντηθούν για δύο μήνες.
- Lobben και άλλοι κατά Νορβηγίας, Απόφαση 10 Σεπτεμβρίου 2019, Αίτηση Αρ. 37283/13. Η υπόθεση αφορούσε την απόφαση των εγχώριων αρχών να αφαιρέσουν τη γονική μέριμνα μιας μητέρας και να αφήσουν ανάδοχους γονείς να υιοθετήσουν τον γιο της.
Κατά την περίοδο 2018–2023, η Νορβηγία καταδικάστηκε για παραβίαση του δικαιώματος στην οικογενειακή ζωή σε 23 περιπτώσεις, κυρίως λόγω περιορισμών σχετικά με τον χρόνο επικοινωνίας του παιδιού με το γονέα του. Οι ερευνητές ήλεγξαν εάν το Ανώτατο Δικαστήριο άλλαξε την πρακτική του από τότε που καταδικάστηκε για πρώτη φορά η Νορβηγία από το ΕΔΔΑ (Jansen εναντίον Νορβηγίας). Οι Tellesbø, Meland και Jullum (2024) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο χρόνος επαφής για τα παιδιά με έναν αποκομμένο γονέα είναι μικρότερος από πριν. Είναι ένα αποτέλεσμα αντίθετο με το αναμενόμενο, ότι δηλαδή, θα έπρεπε να είχε ενισχυθεί ο σεβασμός του δικαιώματος του παιδιού στην οικογενειακή ζωή.
Το ΕΔΔΑ έχει ασχοληθεί με την παραβίαση του δικαιώματος του παιδιού στην οικογενειακή ζωή σε υποθέσεις επιμέλειας και από άλλες χώρες, αναφερόμενος κάποιες φορές στην ΓΑ:
- Görgülü εναντίον Γερμανίας, Απόφαση 26 Φεβρουαρίου 2004, Αίτηση Αρ. 74969/01. Η ετυμηγορία του Δικαστηρίου: «Το Δικαστήριο υπενθύμισε, ότι οι δυνατότητες επανένωσης θα μειωνόταν με την πάροδο του χρόνου και τελικά θα καταστρέφονταν εντελώς εάν δεν επιτρεπόταν σε βιολογικό πατέρα και παιδί να συναντηθούν καθόλου ή τόσο σπάνια που δεν θα ήταν πιθανό να δημιουργηθεί φυσικός δεσμός μεταξύ τους».
- Zavrel κατά Τσεχικής Δημοκρατίας, Απόφαση 18 Απριλίου 2007, Αίτηση Αρ. 144044/05. Η ΓΑ αναφέρεται σε σχέση με την τεκμηρίωση της παραβίασης των δικαιωμάτων επικοινωνίας.
- A.V. κατά Σλοβενίας, Απόφαση 9 Απριλίου 2019, Αίτηση Αρ. 878/13. Στα παιδιά δεν προσφέρθηκε καμία βοήθεια ή συμβουλή για να ξεπεράσουν την αποξένωση που προέκυψε από την έλλειψη επαφής με τον πατέρα τους για δύο χρόνια.
- Pisica κατά Δημοκρατίας Μολδαβίας, Απόφαση 29 Οκτωβρίου 2019, Αίτηση Αρ. 23641/17. Το Δικαστήριο διαπίστωσε, ότι το κράτος δεν είχε ενεργήσει επειγόντως και σωστά για τα παιδιά που αποξενώθηκαν.
- L. D. κατά Πολωνίας, Απόφαση 13 Φεβρουαρίου 2025, Αίτηση Αρ. 12119/14. Λόγω των πράξεων του πατέρα, το παιδί έχασε σταδιακά τους συναισθηματικούς δεσμούς με τη μητέρα, αρνούμενος τελικά κάθε επαφή. Η Πολωνία δεν ανέλαβε δράση για να αποτρέψει την αποξένωση του παιδιού από τη μητέρα.
Ανυπέρβλητη εχθρότητα και ψυχική απαγωγή
Ένας Δανός δικαστής πριν από 20 χρόνια συνέκρινε τους οικογενειακούς νόμους στις αγγλόφωνες χώρες (Danielsen, 2004). Δήλωσε ότι η αδυσώπητη εχθρότητα μέσα σε μια οικογένεια όταν ένας γονέας επιθυμεί να αποκλείσει τον άλλο γονέα από τη ζωή του παιδιού του είναι εξίσου σοβαρή με άλλες μορφές κακοποίησης – και επομένως, σε σοβαρές περιπτώσεις, ένας λόγος για να αλλάξει η επιμέλεια και η γονική μέριμνα στον γονέα που αποκλείεται.
Για να κατανοήσουμε τη δύναμη της ψυχικής απαγωγής ενός παιδιού και την ενσωμάτωσή του στην εχθρότητα ενός γονέα προς τον άλλο γονέα (Richardson, 2006), μπορούμε να το συγκρίνουμε με τα μέλη μιας αίρεσης. Όπως και στις αιρέσεις, οι γονείς που αποξενώνουν μπορεί να θεωρηθεί ότι πραγματοποιούν ανεπίτρεπτα πειράματα, δηλαδή πειράματα χωρίς ενημερωμένη συναίνεση. Τα στάδια της διαδικασίας αλλοτρίωσης της σκέψης, που συνοψίζονται από έναν ερευνητή και ψυχολόγο (Thaler-Singer, 2003), είναι συγκρίσιμα με αυτά που βιώνει ένα παιδί, όταν χωρίζεται χωρίς λογική αιτία από έναν πρώην αγαπημένο γονέα, όπως: να μην γνωρίζει το άτομο, ότι υπάρχει πρόγραμμα ελέγχου ή αλλαγής του ατόμου, έλεγχος χρόνου και φυσικού περιβάλλοντος (επαφές, πληροφορίες), δημιουργία μιας αίσθησης αδυναμίας, φόβου και εξάρτησης. κ.λπ. Τα στάδια στον έλεγχο του νου μπορούν να συγκριθούν με τις πρακτικές γονικής αποξένωσης που μπορεί να οδηγήσουν σε ένα αποξενωμένο παιδί.
Ηνωμένο Βασίλειο
Η Υπηρεσία Συμβουλευτικής και Υποστήριξης Δικαστηρίου Παιδιών και Οικογένειας (Cafcass) στο Ηνωμένο Βασίλειο ξεκίνησε ένα πιλοτικό πρόγραμμα τον Νοέμβριο του 2017 για την αντιμετώπιση της ΓΑ. Αυτό το πρόγραμμα απαιτούσε από τον αποξενωτή γονέα να παρακολουθήσει ένα εξειδικευμένο πρόγραμμα γονικής μέριμνας σχεδιασμένο για να τον βοηθήσει να κατανοήσει τον αντίκτυπο των πράξεων του στο παιδί. Εάν αποτύχουν, οι περιπτώσεις θα μπορούσαν να αφορούν ειδικούς ψυχολόγους και οι γονείς που επέμειναν στις πρακτικές γονικής αποξένωσης κινδύνευαν να χάσουν την επιμέλεια ή να έχουν περιορισμένη επαφή. Σοβαρές περιπτώσεις οδήγησαν ακόμη και σε μόνιμες απαγορεύσεις επαφής. Το πιλοτικό πρόγραμμα έτρεξε για τρεις μήνες με 50 προκλητικές περιπτώσεις και ακολούθησε η εφαρμογή του «High Conflict Practice Pathway» την άνοιξη του 2018. Αυτές οι οδηγίες στοχεύουν να βοηθήσουν τους επαγγελματίες να εντοπίσουν και να αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τις αποξενωτικές συμπεριφορές, δίνοντας έμφαση στην ευημερία των παιδιών.
Οι δικαστές του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν επίσης αναγνωρίσει τη σοβαρότητα της GΑ. Για παράδειγμα, στην υπόθεση του 2014, η Re H (Children), η κ. Justice Parker περιέγραψε τη γονική χειραγώγηση ως «εξαιρετικά επιβλαβή» και διέταξε τη μεταφορά της κατοικίας για να αποκατασταθεί η σχέση μεταξύ του παιδιού και του αποξενωμένου γονέα. Δυστυχώς, ο Cafcass μπορεί τώρα να παρασύρεται ελαφρώς προς τα πίσω, καθώς η ΓΑ και οι αποξενωτικές συμπεριφορές θεωρούνται όλο και περισσότερο ως εκτός ορίων τόσο εντός της κοινωνικής πραγματικότητας όσο και στα δικαστήρια.
Ισραήλ
Πρόσφατα, έγινε στο Ισραήλ μια προσπάθεια να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ εκείνων που έχουν έμφυλο γνώμονα και επιχειρηματολογούν από ιδεολογική βάση και εκείνων που προσπαθούν να επικεντρωθούν στο βέλτιστο συμφέρον του παιδιού σε διαφορές σχετικά με την επιμέλεια (Marcus & Bar On, 2025). Γράφουν για τη σημασία της προσέγγισης υποθέσεων που αφορούν προβλήματα επαφής γονέα-παιδιού με βάση τα γεγονότα της υπόθεσης και τις συμπεριφορές των γονέων. Τονίζουν ότι αυτό πρέπει να γίνει χωρίς στερεοτυπικές αντιλήψεις που βασίζονται στη χρήση διφορούμενης ή κακώς καθορισμένης ορολογίας ή σε τεκμήρια με γνώμονα το φύλο. Τέτοιες εργασίες θα επιτρέψουν τον σωστό εντοπισμό της παιδικής ψυχολογικής κακοποίησης με τη μορφή αποξενωτικών πρακτικών. Η αναγνώριση των αποξενωτικών πρακτικών και η αντιμετώπιση των επιπτώσεών τους απαιτεί μια ολοκληρωμένη συστημική προσέγγιση με εισροές από την εγκληματολογική ψυχολογία, το δίκαιο και την ψυχοκοινωνική θεραπεία. Η επαναπλαισίωση με αυτόν τον τρόπο, επισημαίνουν, με τη σειρά της θα βοηθήσει στην πρόληψη, θα μειώσει τις δικαστικές διαφορές και θα επιτρέψει τον γρήγορο εντοπισμό καταστάσεων στις οποίες οι σχέσεις στην οικογένεια μπορεί να οδηγήσουν σε δυσμενείς επιπτώσεις στο παιδί. Μπορεί επίσης να προσφέρει κατάλληλες εκπαιδευτικές και θεραπευτικές παρεμβάσεις για το παιδί και τους γονείς.
Διεθνές Πρόγραμμα «Barnahus» και Ψυχολογική Εξειδίκευση
Μια αμερόληπτη διαγνωστική προσέγγιση που περιλαμβάνει ψυχολογική εμπειρογνωμοσύνη θα πρέπει να αποτελεί επαγγελματικό πρότυπο. Πρόσφατα η Σουηδή Βασίλισσα Σίλβια, γεννημένη στη Γερμανία και μεγαλωμένη στη Βραζιλία, εγκαινίασε ένα νέο τμήμα του «Barnahus» στο Βερολίνο. Το όνομα Barnahus («ένα σπίτι για παιδιά») προέρχεται από την Ισλανδία όπου ιδρύθηκε το πρώτο Barnahus το 1998. Από τότε, πολλά άλλα προγράμματα Barnahus έχουν δημιουργηθεί, κυρίως σε σκανδιναβικές χώρες.
Η σχεδόν καθολική επικύρωση της UNCRC έχει συμβάλει σε μια αναδυόμενη σύγκλιση των πολιτικών και πρακτικών για την παιδική ευημερία στην Ευρώπη. Το πρόγραμμα Barnahus μπορεί να θεωρηθεί ως μια προσπάθεια «λειτουργικότητας» των δικαιωμάτων των παιδιών να λαμβάνουν επαρκή υποστήριξη και προστασία και να έχουν πρόσβαση στη φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη. Τα σοβαρά αποξενωμένα παιδιά δηλαδή, είναι θύματα εξαναγκασμού σε ψευδείς πεποιθήσεις. Έχουν αποκοπεί από τις καθημερινές εμπειρίες με έναν από τους γονείς τους χωρίς αιτιολόγηση και έχουν εκτεθεί στις ολοκληρωτικές απόψεις του άλλου γονέα χωρίς να έχουν μπορέσει να διορθώσουν αυτές τις απόψεις μέσω των δικών τους εμπειριών. Όλα τα παιδιά θύματα πρέπει να έχουν δικαίωμα σε ψυχολογική αξιολόγηση, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που έχουν πέσει θύματα ψευδών πεποιθήσεων.
Νομοθεσία για τη Γονική Αποξένωση
Είναι σημαντικό, φυσικά, να εφαρμόσουμε νομοθεσία που να υποστηρίζει τα βέλτιστα συμφέροντα των παιδιών. Ο Jenkins (1998) έγραψε: «Ο εντοπισμός των βασικών αιτιών ενός προβλήματος είναι δύσκολος, όπως και η πραγματοποίηση ουσιαστικών αλλαγών στη νομοθεσία ή την κοινωνική πολιτική που είναι απαραίτητες για να επιτευχθεί η πραγματική διαφορά» (σελ. 236).
Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Αριζόνα, ένας νόμος για την ισότητα των γονέων εισήχθη το 2013. Η βάση του νόμου ήταν η έρευνα που έδειχνε, ότι ο ίσος χρόνος ανατροφής μπορεί να συμβάλει στη συναισθηματική ασφάλεια του παιδιού και επομένως να έχει θετική επίδραση στη δημόσια υγεία (Fabricius, 2019). Στη συνέχεια, παρόμοιοι νόμοι εισήχθησαν σε πολλές πολιτείες – Κεντάκι, Δυτική Βιρτζίνια, Μιζούρι, Αρκάνσας και Φλόριντα – όπου το τεκμήριο είναι ο ίσος χρόνος ανατροφής των παιδιών (Εθνικός Οργανισμός Γονέων, n.d.). Η προσδοκία είναι ότι θα ακολουθήσουν περισσότερες πολιτείες τα επόμενα χρόνια.
Μάλτα. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, το Happy Parenting–Malta (Για Πιο Ευτυχισμένα Παιδιά) έχει δημιουργήσει ευαισθητοποίηση για τη ΓΑ, συμπεριλαμβανομένης της διοργάνωσης πολλών παρουσιάσεων στο Κοινοβούλιο. Ετοιμάζεται μια μεταρρύθμιση του οικογενειακού νομικού πλαισίου στην οποία συμμετέχουν ο Πρωθυπουργός, ο Υπουργός Δικαιοσύνης και Μεταρρύθμισης και ο Υπουργός Κοινωνικής Πολιτικής και Δικαιωμάτων των Παιδιών. Τον Ιανουάριο του 2023, η Ομάδα Εργασίας για τη Μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαστηρίου εντόπισε διάφορες πτυχές του οικογενειακού δικαστηρίου όπου πρέπει να εξεταστούν μεταρρυθμίσεις, όπως: ίδρυση εξειδικευμένου Οικογενειακού Δικαστηρίου με δικό του νομικό κώδικα που ενοποιεί όλους τους οικογενειακούς νόμους, νέα χρονοδιαγράμματα για τη διαδικασία διαμεσολάβησης για να διασφαλιστεί ότι δεν θα παρατείνει άσκοπα τις διαδικασίες, ίσα δικαιώματα και ευθύνες για τους γονείς, η από κοινού ανατροφή των παιδιών και η λήψη αποφάσεων προς το συμφέρον του παιδιού και άλλα θέματα. Μετά την ολοκλήρωση της περιόδου δημόσιας διαβούλευσης, η κυβέρνηση θα οριστικοποιήσει και θα υποβάλει το τελικό σχέδιο.
Δανία. Το Κοινοβούλιο της Δανίας αποφάσισε ότι η ΓΑ θα λαμβάνεται υπόψη σε όλες τις αποφάσεις οικογενειακών δικαστηρίων από τον Ιανουάριο του 2025 (Βουλή της Δανίας, 2024). Το Κοινοβούλιο τόνισε με τον τρόπο αυτό ότι η ΓΑ είναι πραγματικότητα και δεν είναι αποδεκτή ως κοινωνική κατάσταση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, πρέπει να εξασφαλίζεται η άμεση επαφή του παιδιού με τον γονέα εντός τεσσάρων εβδομάδων. Εάν αυτό δεν είναι δυνατό, θα γίνουν όλες οι γονικοί έλεγχοι και θα ληφθεί απόφαση εντός τεσσάρων μηνών κατ’ ανώτατο όριο. Αυτός ο νέος νόμος βασίζεται στη αντιμετώπιση της κακοποίησης και της ΓΑ που ισχύει από το 2015 και το 2019. Το 2019 ξεκίνησε ένα νέο σύστημα. Μια ειδική ομάδα παίρνει συνέντευξη από τα παιδιά και παρέχει ένα άτομο επικοινωνίας για τα παιδιά σε διαδικασίες οικογενειακού δικαστηρίου. Στους γονείς προσφέρεται διαμεσολάβηση. Οι διεπιστημονικές ομάδες συνεργάζονται και οι εμπλεκόμενοι θα εκπαιδευτούν σχετικά με τη ΓΑ κατά τα έτη 2025 – 2027.
Βραζιλία. Η Βραζιλία ήταν η πρώτη χώρα που ποινικοποίησε τις πρακτικές γονικής αποξένωσης το 2010. Οι πρακτικές αυτές αναγνωρίστηκαν ως μια μορφή παιδικής κακοποίησης. Η εφαρμογή πρακτικών γονικής αποξένωσης σε παιδί αναγνωρίστηκε ως εγκληματική πράξη. Η Βραζιλία όρισε αυτές τις πρακτικές ως ηθική κακοποίηση του παιδιού, καθώς παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα του παιδιού να έχει σχέσεις και με τους δύο γονείς (Βραζιλιάνος νόμος αριθ. 21 218, 2010).
Ρουμανία. Η ΓΑ είναι ένα σημαντικό ζήτημα στη Ρουμανία, ειδικά στο πλαίσιο του χωρισμού ή του διαζυγίου των γονέων (Florian, 2024). Νομικά, η Ρουμανία αντιμετωπίζει αυτό το ζήτημα μέσω του νόμου αριθ. 272/2004 για την προστασία των παιδιών, ο οποίος παρέχει μηχανισμούς για την πρόληψη και την αντιμετώπιση καταστάσεων γονικής αποξένωσης. Πρόσφατα, ο νόμος αριθ. 123/2024 εισήγαγε πρόσθετα μέτρα για την καταπολέμηση της ΓΑ, τονίζοντας τη σημασία της προστασίας των βέλτιστων συμφερόντων του παιδιού και της διατήρησης προσωπικών δεσμών και με τους δύο γονείς.
Αυστραλία. Το 2024, το Οικογενειακό Δίκαιο αναθεωρήθηκε, και κατήργησε το τεκμήριο ότι οι γονείς πρέπει να έχουν ισότιμη κοινή γονική μέριμνα – δηλαδή κοινή δυνατότητα λήψης αποφάσεων και απαίτηση ενημέρωσης, διαβούλευσης και σύμπραξης σχετικά με σημαντικές αποφάσεις, όπως η ιατρική περίθαλψη, η εκπαίδευση και η θρησκεία. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις επεκτείνουν επίσης τις αλλαγές το 2011 για να δοθεί προτεραιότητα στην ασφάλεια και την προστασία έναντι της συμμετοχής των γονέων και της οικογένειας. Έχει παρατηρηθεί ότι μετά τη μεταρρύθμιση το 2024, οι γονείς δεν μπορούν να περιμένουν από τα παιδιά τους να περνούν χρόνο μαζί τους, πόσο μάλλον ίσο χρόνο. Επιπλέον, έγινε σπάνιο για μια αξιολόγηση να ληφθούν επαρκώς υπόψη οι πρακτικές γονικής αποξένωσης και, ακόμη και όταν συμβαίνουν, να γίνουν οι κατάλληλες συστάσεις. Αυτός ο τύπος μεταρρύθμισης είναι άστοχος και καταπιεστικός γιατί επιβάλλει ιδέες για τον ρόλο της οικογένειας που δεν συνάδουν με τις κοινωνικές προσδοκίες των ανθρώπων που μπορεί να ασχοληθούν με αυτήν.
Η θεωρία και η πρακτική της ΓΑ διαδραματίζονται με διάφορους τρόπους σε διαφορετικές χώρες. Η νομοθεσία και τα νομικά προηγούμενα υποθέσεων άλλοτε υποστηρίζουν τη θεωρία της ΓΑ και άλλοτε την υπονομεύουν. Για παράδειγμα, ένα τεκμήριο κοινής γονικής μέριμνας μπορεί να λειτουργήσει ως στρατηγική πρόληψης κατά της ΓΑ. Η προσέγγιση αυτή ενθαρρύνθηκε στη Δανία, αλλά απορρίφθηκε στην Αυστραλία. Στην Ευρώπη, το ΕΔΔΑ έχει επανειλημμένα επικρίνει τα κράτη μέλη, ότι δεν αναγνωρίζουν και δεν παρεμβαίνουν κατάλληλα σε υποθέσεις ΓΑ, αλλά αυτά τα κράτη μερικές φορές αγνόησαν τις οδηγίες του ΕΔΔΑ. Αναμένουμε να δούμε πολλές περισσότερες αλλαγές σε εθνικό και διεθνές δίκαιο και υποθέσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Lohse κατά Δανίας, 2024) τα επόμενα χρόνια και οι κυβερνήσεις θα ενθαρρυνθούν να μην παραβιάσουν την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και την UNCRC.