Edward Kruk Ph.D. – Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας, με ειδίκευση στην πολιτική για το παιδί και την οικογένεια. Ως κοινωνικός λειτουργός παιδιού και οικογένειας στον Καναδά και στο Ηνωμένο Βασίλειο, έχει ασκήσει το επάγγελμα του στους τομείς των δικαιωμάτων πρόνοιας, της παιδικής προστασίας, της σχολικής κοινωνικής εργασίας, της κοινωνικής εργασίας στα νοσοκομεία και στις οικογενειακές υπηρεσίες. Αυτή τη στιγμή διδάσκει και ασκείται στους τομείς της οικογενειακής διαμεσολάβησης και του εθισμού. Συγγραφέας βιβλίων, συμπεριλαμβανομένου του The Equal Parent Presumption: Social Justice in the Legal Determination of Parenting After Divorce; Διαζευγμένοι Πατέρες: Ανάγκες των Παιδιών και Γονικές Ευθύνες. Διαμεσολάβηση και Επίλυση Συγκρούσεων στην Κοινωνική Εργασία και τις Ανθρώπινες Υπηρεσίες και Διαζύγιο και Αποδέσμευση. Είναι Πρόεδρος του Διεθνούς Συμβουλίου Κοινής Ανατροφής (ICSP).
Δημοσιεύτηκε 8 Νοεμβρίου 2023 | Ελέγχθηκε από τον Devon Frye
Βασικά σημεία:
- Η γονική αποξένωση είναι μια μορφή ενδοοικογενειακής βίας που στοχεύει τις κατά τα άλλα υγιείς σχέσεις γονέα-παιδιού.
- Το επιστημονικό καθεστώς της γονικής αποξένωσης έχει επιβεβαιωθεί μέσω ενός μεγάλου όγκου ερευνών.
- Οι ψευδείς ισχυρισμοί ενάντια στην έννοια της γονικής αποξένωσης μπορούν να διαψευσθούν από υπάρχοντα επιστημονικά στοιχεία.
Η γονική αποξένωση είναι μια πολύπλοκη μορφή ενδοοικογενειακής βίας που στοχοποιεί έναν γονέα μέσω της βλάβης της σχέσης του με το παιδί του. Τα δύο βασικά χαρακτηριστικά της γονικής αποξένωσης είναι η αδικαιολόγητη απόρριψη και άρνηση επαφής του παιδιού με τον γονέα-στόχο και οι καταχρηστικές στρατηγικές του γονέα που αποξενώνει για να υποτιμήσει τον άλλο γονέα.
Η γονική αποξένωση είναι ένα σχεσιακό πρόβλημα που πρέπει να πληροί πέντε κριτήρια:
(α) Το παιδί αρνείται ή αντιτίθεται στην επαφή με τον γονέα,
(β) το παιδί είχε στο παρελθόν καλή σχέση με τον γονέα,
(γ) ο γονέας δεν έχει υποβάλει το παιδί σε βία, κακοποίηση ή βαριά παραμέληση,
(δ) ο ευνοούμενος γονέας χρησιμοποιεί διάφορες στρατηγικές και μεθόδους αποξένωσης,
(ε) και το παιδί εμφανίζει σημάδια ψυχολογικών ή συμπεριφορικών διαταραχών που μπορεί να υποδηλώνουν ότι είναι επιρρεπές στην αποξένωση (Bernet et al, 2022).
Οι αρνητικές επιπτώσεις της γονικής αποξένωσης στο παιδί και στον στοχευόμενο γονέα είναι βαθιές και η συχνότητα της γονικής αποξένωσης είναι πολύ μεγαλύτερη από ό,τι συνήθως αναμένεται.
Το επιστημονικό καθεστώς της γονικής αποξένωσης έχει επιβεβαιωθεί μέσω ενός μεγάλου όγκου ερευνών (Harman et al, 2022) και το DSM-5-TR έχει εντοπίσει τα βασικά στοιχεία της γονικής αποξένωσης υπό την προϋπόθεση του «προβλήματος σχέσεων γονέα-παιδιού» (συμπεριλαμβανομένων των «αρνητικών καταλογισμών των προθέσεων του άλλου, της εχθρότητας προς τον άλλον και των αδικαιολόγητων συναισθημάτων αποξένωσης»). Ωστόσο, η γονική αποξένωση παραμένει αμφιλεγόμενη στη σφαίρα του οικογενειακού δικαίου, της χάραξης πολιτικής και της επαγγελματικής πρακτικής, παρόλο που η αντίθεση στην αναγνώριση αυτής της μορφής οικογενειακής βίας δεν δικαιολογείται επαρκώς (Bernet & Xu, 2022).
Παραπλανητικές δηλώσεις, παραπληροφόρηση, λάθη, χρήση τεχνικών άρνησης της επιστήμης και παραποιήσεις της τρέχουσας κατάστασης, δημοσιευμένης έρευνας και υποστήριξης νομολογίας, σχετικά με τη βία από συντρόφους και τη γονική αποξένωση, έχουν γίνει από επικριτές της γονικής αποξένωσης, οι οποίες έχουν υποστηριχθεί από μια σειρά επιστημονικών ενώσεων. Ειδικότερα, ο ισχυρισμός, ότι οι κακοποιητές άνδρες προβάλλουν ψευδείς ισχυρισμούς για γονική αποξένωση για να εκτρέψουν την προσοχή από τη δική τους διάπραξη βίας σε βάρος του συντρόφου, χρησιμοποιείται για να δυσφημήσει την έννοια της γονικής αποξένωσης και να προκαλέσει ηθικό πανικό, τον οποίο πρόβαλαν δημοφιλή μέσα μαζικής ενημέρωσης, βασιζόμενα σε παρεξηγήσεις σχετικά με την έννοια.
Τα επιχειρήματα κατά της έννοιας της γονικής αποξένωσης διαψεύδονται εύκολα από τον πλούτο των επιστημονικών στοιχείων που προέκυψαν την τελευταία δεκαετία, ιδίως όσον αφορά τη βία από τους συντρόφους, την οικογενειακή βία και τη γονική αποξένωση. Για να αντικρούσουμε τον ισχυρισμό ότι η γονική αποξένωση είναι πλασματική, πρέπει να επιστήσουμε την προσοχή στα εξής:
- Υπάρχει επιστημονική συμφωνία, ότι η γονική αποξένωση είναι μια μορφή ενδοοικογενειακής βίας και βίας από στενούς συντρόφους, καθώς και μια μορφή κακοποίησης παιδιών. Με περισσότερες από χίλιες δημοσιεύσεις για τη γονική αποξένωση, οι περισσότερες από τις οποίες είναι εμπειρικές μελέτες που έχουν εμφανιστεί την τελευταία δεκαετία, οι καταχρηστικές στρατηγικές της αποξένωσης γονέων έχουν επαρκώς πλέον τεκμηριωθεί, όπως και οι επιπτώσεις της αποξένωσης στα παιδιά και τους γονείς, που αποτελούν μια σημαντική μορφή κακοποίησης (Harman et al, 2022, 2018).
- Η βία από συντρόφους, η οικογενειακή βία και η γονική αποξένωση δεν είναι φαινόμενα τα οποία εξαρτώνται από το φύλο. Αμφότεροι άνδρες και γυναίκες είναι και θύτες και θύματα. Οι ισχυρισμοί ότι αφενός η ασκούμενη βία από τον σύντροφο είναι αποκλειστικά γυναικείο ζήτημα, και αφετέρου, ότι η γονική αποξένωση πλήττει μόνο τους άνδρες, δεν επιβεβαιώνονται στην επιστημονική έρευνα. Η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη, ότι οι γυναίκες είναι σε γενικές γραμμές θύματα βίας από συντρόφους και ότι οι άνδρες είναι πάντα οι θύτες είναι εσφαλμένη (Harman et al, 2018).
- Οι περισσότερες περιπτώσεις βίας από συντρόφους, ενδοοικογενειακής βίας και γονικής αποξένωσης δεν είναι όλες ίδιας έκτασης, αλλά οι σοβαρές μορφές αυτών έχουν καταστροφικές συνέπειες τόσο για τους γονείς όσο και για τα παιδιά. Για τους πληγέντες γονείς, η γονική αποξένωση είναι μια μορφή πολύπλοκου τραύματος. Για τα παιδιά, είναι μορφή κακοποίησης, που προκαλεί σοβαρή ψυχική διαταραχή που βασίζεται σε μια λανθασμένη πεποίθηση ότι ο αποξενωμένος γονέας είναι ένας επικίνδυνος και ανάξιος γονέας. Η αποτυχία αναγνώρισης της ψυχολογικής κακοποίησης στην οποία υφίστανται τα αποξενωμένα παιδιά και οι γονείς σε σοβαρές περιπτώσεις γονικής αποξένωσης, τα αφήνει ευάλωτα, απροστάτευτα και σε κίνδυνο σοβαρής βλάβης (Harman et al, 2018; Kruk, 2018).
- Είναι πολύ πιο πιθανό να βρεθεί ένας τεκμηριωμένος ισχυρισμός κακοποίησης εναντίον αποξενωτών γονέων σε σχέση με τους αποξενωμένους γονείς. Οι γονείς που διαπιστώθηκε ότι έχουν αποξενώσει τα παιδιά τους έχουν 82% περισσότερες πιθανότητες να έχουν ισχυριστεί κακοποίηση εναντίον τους, από ότι οι γονείς που είναι αποξενωμένοι. Οι στοχευμένοι γονείς έχουν 86% μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν υποστεί ψευδή ή αβάσιμο ισχυρισμό κακοποίησης εναντίον τους από τους γονείς που αποξενώνουν (Sharples et al, 2023).
- Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι απαιτείται δικαστικός καθορισμός της επιμέλειας σε περιπτώσεις διαπιστωμένης οικογενειακής βίας. Είναι λανθασμένο, ωστόσο, να υποθέσουμε ότι οι περιπτώσεις υψηλών συγκρούσεων, στις οποίες οι γονείς διαφωνούν σχετικά με τις ρυθμίσεις επιμέλειας για τα παιδιά μετά το διαζύγιο, συνήθως περιλαμβάνουν σοβαρή οικογενειακή βία. Αυτό θέτει τα παιδιά σε κίνδυνο να χάσουν έναν από τους γονείς τους μέσω αποκλειστικής επιμέλειας ή κύριας κατοικίας και αυξάνει τον κίνδυνο οικογενειακής βίας στην πλειονότητα των αμφισβητούμενων υποθέσεων επιμέλειας που δεν περιλάμβαναν προηγουμένως βία (Kruk, 2018).
- Αν και η πλειονότητα των διαζυγίων με υψηλές συγκρούσεις δεν περιλαμβάνει οικογενειακή βία, το ήμισυ των περιπτώσεων της πρώτης εμφάνισης ενδοοικογενειακής βίας συμβαίνει στο πλαίσιο του διαζυγίου, σε καθεστώς όπου «ο νικητής τα παίρνει όλα» και της απειλής της γονικής αποξένωσης. Μερικοί ειδικοί υποστηρίζουν, ότι το σύστημα αντιπαλότητας σχετικά με την επιμέλεια των παιδιών φαίνεται σχεδόν προσαρμοσμένο για να παράγει τα χειρότερα δυνατά αποτελέσματα, όπου οι γονείς πολώνονται, όταν τα διακυβεύματα είναι μεγάλα και οι διαφωνίες γίνονται έντονες συγκρούσεις με δυνατότητα κλιμάκωσης σε καταστάσεις βίας (Kruk, 2018).
- Οι ρυθμίσεις κοινής γονικής μέριμνας μετά τον χωρισμό των γονέων μπορούν να χρησιμεύσουν ως προπύργιο κατά της βίας από συντρόφους, της ενδοοικογενειακής βίας και της γονικής αποξένωσης και αποτελούν προστατευτικό παράγοντα για τα παιδιά. Οι ρυθμίσεις κοινής γονικής μέριμνας οδηγούν κατά μέσο όρο σε σημαντικά καλύτερα αποτελέσματα τόσο για τα παιδιά όσο και για τους γονείς σε όλα τα μέτρα προσαρμογής ειδικά για το διαζύγιο και της γενικής προσαρμογής από τις ρυθμίσεις αποκλειστικής επιμέλειας ή παραχώρησης κύριας κατοικίας (Kruk, 2018).
- Οι ισχυρισμοί για άσκηση βίας από σύντροφο και ενδοοικογενειακής βίας δεν είναι ίδιες με τις πραγματικές τεκμηριωμένες περιπτώσεις οικογενειακής βίας. Οι ψευδείς ισχυρισμοί για ενδοοικογενειακή βία είναι κοινός τόπος στο πλαίσιο του συγκρουσιακού διαζυγίου με την κατεύθυνση του «ο νικητής τα παίρνει όλα» (Kruk, 2018).
- Οι δύο πιο σημαντικοί παράγοντες στη προσαρμογή των παιδιών σε περιπτώσεις διαζυγίου είναι η διατήρηση ουσιαστικών σχέσεων και με τους δύο γονείς τους στο πλαίσιο μιας κοινής γονικής διαβίωσης και η προστασία από την ενδοοικογενειακή βία. Η ασφάλεια των παιδιών και των γονέων είναι η κύρια προτεραιότητα σε περιπτώσεις βίας από σύντροφο, ενδοοικογενειακής βίας και γονικής αποξένωσης (Kruk, 2018; Harman et al, 2018).
- Η βία από συντρόφους, η ενδοοικογενειακή βία και η γονική αποξένωση πρέπει να θεωρούνται ποινικά αδικήματα και να καθιστούν τους δράστες υπευθύνους των πράξεών τους. Στόχος πρέπει να είναι η προστασία των θυμάτων, η αναγνώριση των πρακτικών και η λήψη μέτρων για την άρση αυτών των πρακτικών στο μέλλον. Τα θύματα σοβαρής βίας απαιτούν την πλήρη προστασία του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Επιπλέον, οι φορείς προστασίας των παιδιών πρέπει να αναγνωρίζουν και να ανταποκρίνονται σε παιδιά που γίνονται μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας, συμπεριλαμβανομένης της γονικής αποξένωσης, ως μείζονος αντικειμένου της παιδικής προστασίας. Τέλος, η αντιμετώπιση της γονικής αποξένωσης, συμπεριλαμβανομένης της εξειδικευμένης παρέμβασης σε παιδιά και στοχευμένους γονείς, και προγράμματα επανένωσης γονέων-παιδιών είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία των παιδιών και των οικογενειών κατά τη διάρκεια και στη μετάβαση στο διαζύγιο.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
- Bernet, W., Baker, A. J., & Adkins, K. L. (2022). Definitions and terminology regarding child alignments, estrangement, and alienation: A survey of custody evaluators. Journal of forensic sciences.
- Bernet, W., & Xu, S. (2022). Scholarly rumors: Citation analysis of vast misinformation regarding parental alienation theory. Behavioral Sciences & the Law.
- Harman, J. J., Warshak, R. A., Lorandos, D., & Florian, M. J. (2022). Developmental psychology and the scientific status of parental alienation. Developmental Psychology.
- Harman, J. J., Kruk, E., & Hines, D. A. (2018). Parental alienating behaviors: An unacknowledged form of family violence. Psychological Bulletin.
- Kruk, E. (2018). Parental alienation as a form of emotional child abuse: Current state of knowledge and future directions for research. Family Science Review.
- Sharples, A.E., Harman, J.J. & Lorandos, D. (2023). Findings of abuse in families affected by parental alienation. Journal of Family Violence.