Ελεάνα Αρμάο*
Από την ημερίδα «Γονεϊκότητα, φύλο και σύγχρονες μορφές οικογένειας»,
01/03/2024
*Ελεάνα Αρμάο, Αναπτυξιακή ψυχολόγος, Διδακτόρισσα Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία (ΤΕΑΠΗ) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ)
Σύγχρονη Γονεϊκότητα
Η σύγχρονη γονεϊκότητα αφορά μία ποικιλία αλλαγών που έχουν επέλθει σε σχέση με το παρελθόν και σχετίζονται με την δομή της οικογένειας, τις λειτουργίες της, τους έμφυλους ρόλους, τις διαφορετικές μορφές οικογενειακής οργάνωσης και τις μεθόδους διαπαιδαγώγησης που οι γονείς χρησιμοποιούν. H ομιλία μου επικεντρώνεται στις έμφυλες διαστάσεις της σύγχρονης γονεϊκότητας και συγκεκριμένα στις πυρηνικές οικογένειες με ετερόφυλους γονείς.
Αλλαγές ως προς τους ρόλους των φύλων
Η αυξανόμενη γυναικεία απασχόληση αποτελεί τον καθοριστικότερο παράγοντα που μεταβάλει την κατανομή των ρόλων στη σύγχρονη οικογένεια στις δυτικές κοινωνίες (Μαράτου – Αλίπράντη, 2009· 2010). Παράλληλα, ο χρόνος που οι πατέρες αφοσιώνουν στην ανατροφή των παιδιών τους έχει τριπλασιαστεί σε σύγκριση με το παρελθόν (Bianchi, 2011). Επομένως, ο ρόλος του «προμηθευτή» δεν αποτελεί πλέον αποκλειστικό προνόμιο των αντρών και ο ρόλος του προσώπου φροντίδας των γυναικών. Έτσι στη σημερινή εποχή οι έμφυλοι ρόλοι από συμπληρωματικοί και προδιαγεγραμμένοι γίνονται περισσότερο ρευστοί, κοινοί και αντικείμενο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στο ζευγάρι (Ζιούβας & Κατάκη, 2019× Μαράτου – Αλιπράντη, 2010). Ωστόσο, τα δεδομένα δείχνουν ότι ανάμεσα στα περισσότερα σύγχρονα ετερόφυλα ζευγάρια διατηρούνται ακόμα ορισμένες παραδοσιακές πρακτικές και προσδοκίες ως προς την κατανομή των ρόλων που παρεμποδίζουν την πραγματική ισοτιμία ανάμεσα στο γονεϊκό ζευγάρι.
Ερευνητικά δεδομένα για τους ρόλους των φύλων στις δυτικές κοινωνίες
Παρόλο που η συμμετοχή των πατέρων έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, έρευνες στις δυτικές χώρες δείχνουν ότι το βάρος της ανατροφής παιδιών επωμίζονται δυσανάλογα οι γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες (Minkin & Horowitz, 2023· Nomaguchi & Milkie, 2020· Parker & Wang, 2013). Οι μητέρες περνούν συνολικά περίπου διπλάσιο χρόνο με τα παιδιά τους (Parker & Wang, 2013), επενδύουν περισσότερο χρόνο στην πειθάρχηση και την παροχή συναισθηματικής υποστήριξης σε αυτά (Milkie et al., 2002) και απασχολούνται (multitask) περισσότερες ώρες σε ταυτόχρονες δραστηριότητες που σχετίζονται με τις δουλειές του σπιτιού και τη φροντίδα των παιδιών από ό,τι οι πατέρες (Offer & Schneider, 2011). Πέραν από τον πραγματικό χρόνο που αφιερώνουν για τη φροντίδα των παιδιών, οι γυναίκες τείνουν να συμμετέχουν σε περισσότερη διανοητική εργασία ως προς τα παιδιά τους, όπως είναι η πρόβλεψη των αναγκών τους και η λήψη αποφάσεων, σε σύγκριση με τους συντρόφους τους (Daminger, 2019). Αντίθετα, η συμμετοχή των πατέρων τείνει να είναι πιο ενεργή σε δραστηριότητες παιχνιδιού και αναψυχής με τα παιδιά τους σε σύγκριση με τις μητέρες (Musick et al., 2016· Nelson-Coffey et al., 2019).
Ερευνητικά δεδομένα για τους ρόλους των φύλων στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα παρά τη σημαντική αύξηση της γυναικείας εργασίας σε σχέση με το παρελθόν, η αντρική απασχόληση εξακολουθεί να είναι σημαντικά υψηλότερη από τη γυναικεία. Μάλιστα, η Ελλάδα αποτελεί μία από τις δύο χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση μαζί με την Ιταλία με το μεγαλύτερο χάσμα απασχόλησης ανάμεσα στα δύο φύλα και ειδικά ανάμεσα στα ζευγάρια με παιδιά (Εurostat, 2021· EIGE, 2019). Ως προς το μοίρασμα των ευθυνών ανάμεσα στο ζευγάρι, έρευνες δείχνουν ότι οι Έλληνες πατέρες συνήθως αναλαμβάνουν τις περισσότερο ευχάριστες ασχολίες με τα παιδιά (π.χ. παιχνίδι, βόλτες), ενώ οι μητέρες εξακολουθούν να επωμίζονται σε μεγαλύτερο βαθμό τις αρμοδιότητες που φέρουν μεγαλύτερο βάρος ευθύνης (π.χ. το διάβασμα, ο ύπνος, το μπάνιο του παιδιού, οι επισκέψεις στους γιατρούς και στο σχολείο, το μαγείρεμα) (Κορωναίου κ.ά. 2007× Μαράτου – Αλιπράντη, 1995× Maridaki – Kassotaki et al, 2020× Maridaki – Kassotaki, 2000). Επίσης, σε πρόσφατη έρευνα σε ένα δείγμα με 1000 εργαζόμενες Ελληνίδες γυναίκες βρέθηκε ότι οι μητέρες σε σύγκριση με τους πατέρες επενδύουν περίπου τον διπλάσιο χρόνο ημερησίως σε ευθύνες που αφορούν τη φροντίδα των παιδιών τους (γυναίκες=3.21 ώρες, άντρες=1.80 ώρες) και το νοικοκυριό (γυναίκες=2.88, άντρες=1.12) παρόλο που ο χρόνος που καταναλώνουν στην εργασία τους είναι σχεδόν ίσος με τους πατέρες (γυναίκες=7.83 ώρες, άντρες= 8.43 ώρες) (Alipranti – Maratou et al., 2017).
Σύμφωνα με την έρευνα των Maridaki – Kassotaki et al. (2020), η γονεϊκή ευθύνη την οποία οι Έλληνες πατέρες θεωρούν ότι αναλογεί περισσότερο στους ίδιους παρά στις συντρόφους τους είναι η οριοθέτηση – πειθάρχηση των παιδιών, ενδεχομένως επειδή προσιδιάζει περισσότερο με τον παραδοσιακό ρόλο του πατέρα. Αντίστοιχα, στην έρευνα των Κορωναίου κ.ά. (2007) με άντρες συμμετέχοντες, η έννοια της πατρότητας συνδέθηκε με λέξεις όπως «ευθύνη», «στήριγμα» και «προστασία», ενώ η έννοια της μητρότητας με λέξεις και εκφράσεις όπως «θυσία», «αγάπη» και «άρρηκτος δεσμός».
Επομένως, τα υπάρχοντα ερευνητικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι στις δυτικές χώρες και κυρίως στην Ελλάδα, παρόλο που οι διχοτομημένοι γονεϊκοί ρολοί έχουν αμβλυνθεί σε σχέση με το παρελθόν, οι ευθύνες που απορρέουν από τον γονεϊκό ρόλο φαίνεται να μην μοιράζονται ισότιμα ανάμεσα στα δύο φύλα.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Σύμφωνα με ερευνητές των σπουδών φύλου και της οικογένειας στον πυρήνα της δυναμικής αυτής ανάμεσα στα σύγχρονα ετερόφυλά ζευγάρια βρίσκονται ουσιοκρατικές αντιλήψεις ως προς τους ρόλους των φύλων, δηλαδή αντιλήψεις ότι η μητέρα είναι πιο σημαντική και εκ φύσεως ικανότερη φροντίστρια από τον πατέρα (Bem, 1993· Gaunt, 2006· Hays, 1996). Πιο συγκεκριμένα, στις δυτικές κοινωνίες η εξιδανίκευση του μητρικού ρολού και η πεποίθηση της μητρικής υπεροχής φαίνεται να δικαιολογούν και να φυσιολογικοποιούν τους διχοτομημένους έμφυλους ρόλους και τις ανισότητες των σύγχρονων ζευγαριών ως προς τη γονεϊκή τους εμπλοκή (Gaunt, 2006· Hays, 1996). Έρευνες έχουν δείξει ότι η πεποίθηση πως οι μητέρες είναι εγγενώς ανώτερες φροντίστριες σε σύγκριση με τους πατέρες σχετίζεται με χαμηλότερη εμπλοκή των πατέρων στην ανατροφή των παιδιών τους και υψηλότερη ανάληψη ευθυνών στη φροντίδα των παιδιών και τις οικιακές εργασίες από τη μεριά των μητέρων (Gaunt, 2006· 2009· Liss et al., 2013· Pinho & Gaunt, 2021· Thorsteinsen et al., 2022). Επιπλέον, οι μητέρες που συμφωνούν σε υψηλότερο βαθμό με τις ουσιοκρατικές διαστάσεις της γονεϊκότητας τείνουν να παρεμποδίζουν την εμπλοκή του πατέρα στην φροντίδα του παιδιού, συμπεριφορά που στην αγγλοσαξονική βιβλιογραφία ονομάζεται «maternal gatekeeping» (Gaunt, 2009).
Για να αναδείξω με μεγαλύτερη παραστατικότητα το πώς οι ουσιοκρατικές και στερεοτυπικές αναπαραστάσεις για τους ρόλους των φύλων παρεμποδίζουν την ισότιμη γονεϊκότητα, θα χρησιμοποιήσω αποσπάσματα από τις συνεντεύξεις που πήρα για τους σκοπούς της διδακτορικής μου διατριβής και τα οποία έχουμε δημοσιεύσει με την αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας Λήδα Αναγνωστάκη στο άρθρο μας με τίτλο «Attachment parenting in Greece: A ‘mothers’ only’ affair?» (Armao & Anagnostaki, 2023). Οι συνεντεύξεις αφορούσαν τη βιωμένη εμπειρία μητέρων και πατέρων που ακολουθούν τη φιλοσοφία της Γονεϊκότητας Δεσμού στην ανατροφή των παιδιών τους.
Πατέρας: Είμαι σαν μαθητευόμενός της (…) επειδή ως μητέρα γνωρίζει καλύτερα τα πράγματα που έχουν να κάνουν με την κόρη μας.
Μητέρα: Είναι δυστυχώς το παράδειγμα του μπαμπά που υπάρχει στην Ελλάδα, που ο μπαμπάς είναι κάπως (…) όχι κύριος φροντιστής (…) Θα βγούνε έξω (με την κόρη μας), δεν θα σκεφτεί ποτέ να πάρει το νερό (της), να πάρει φαγητό μαζί (…) αυτό πρέπει να το πω εγώ.
Γιατί οι ουσιοκρατικές θεωρήσεις για τους ρόλους των φύλων και η μη ισότιμη εμπλοκή των γονέων είναι πρόβλημα;
Έρευνες δείχνουν ότι σχετίζονται αρνητικά με την ανάπτυξη του παιδιού, την ψυχική υγεία του πατέρα και της μητέρας, καθώς και την ικανοποίηση από τη συντροφική σχέση και θα αναφερθώ ξεχωριστά σε κάθε μία από αυτές τις διαστάσεις παρακάτω. Επίσης, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η πεποίθηση πως οι μητέρες προσφέρουν εκ φύσεως καλύτερη φροντίδα στα παιδιά δεν είναι επιστημονικά βάσιμη. Σύμφωνα με σύγχρονους ερευνητές του δεσμού γνωρίζουμε ότι η ποιότητα φροντίδας προς το βρέφος και το παιδί δεν εξαρτάται από το φύλο του γονέα, καθώς τόσο οι μητέρες όσο και οι πατέρες μπορούν εξίσου ικανοποιητικά να αναλάβουν τον ρόλο των κύριων προσώπων φροντίδας, να συγχρονιστούν και να ανταποκριθούν στις ανάγκες του βρέφους και του παιδιού τους (Abraham & Feldman, 2018× EllisDavies et al., 2022).
Πώς επηρεάζει η ενεργή εμπλοκή του πατέρα την ανάπτυξη των παιδιών;
Μία πληθώρα μελετών έχουν δείξει ότι η ενεργή εμπλοκή των πατέρων έχει σημαντική θετική επιρροή στην ευημερία του παιδιού και συγκεκριμένα στη κοινωνική, γνωστική, συναισθηματική, συμπεριφορική και σωματική του ανάπτυξη (για μία επισκόπηση βλ. Allen & Daly, 2007× Lamb, 2010). Επίσης, προστατεύει από την εκδήλωση παραβατικών συμπεριφορών, όπως είναι η εφηβική κατάχρηση ουσιών.
Πώς επηρεάζει η ενεργή εμπλοκή του πατέρα την ψυχική υγεία του πατέρα;
Ανάμεσα σε μία ποικιλία οφελών για την πατρική ευημερία, οι πατέρες που εμπλέκονται σε υψηλότερο βαθμό με τη φροντίδα των παιδιών τους αισθάνονται μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση ως γονείς, λαμβάνουν μεγαλύτερη ικανοποίηση από τον γονεϊκό τους ρόλο, κατανοούν καλύτερα και αποδέχονται περισσότερο τα παιδιά τους, παρουσιάζουν μεγαλύτερη ψυχοκοινωνική ωριμότητα και έχουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποιήσης από τη ζωή (για μία επισκόπηση βλ, Allen & Daly, 2007× Lamb, 2010).
Πώς επηρεάζει η ισότιμη εμπλοκή του πατέρα την ψυχική υγεία της μητέρας;
Έρευνες έχουν δείξει ότι υψηλά επίπεδα πρακτικής συμμετοχής των πατέρων στην ανατροφή των παιδιών τους σχετίζονται με χαμηλότερα επίπεδα μητρικού στρες, και μάλιστα ανεξάρτητα από την οικογενειακή τους κατάσταση (π.χ. Nomaguchi et al., 2017). Παρομοίως, στην ποσοτική έρευνα της διδακτορικής μου διατριβής, σε ένα δείγμα με 650 μητέρες, οι συμμετέχουσες που πίστευαν ότι οι μητέρες είναι σημαντικότερες από τους πατέρες στη φροντίδα των παιδιών, είχαν υψηλότερα επίπεδα συνολικού γονεϊκού στρες, υψηλότερα επίπεδα γονεϊκής δυσφορίας, περισσότερο δυσλειτουργικές αλληλεπιδράσεις με το παιδί τους και αντιλαμβανόντουσαν το παιδί τους ως περισσότερο δύσκολο, έτσι όπως μετρήθηκε με τη χρήση της σύντομης μορφής της Κλίμακας Γονεϊκού Στρες (PSI).
Πώς επηρεάζει η ισότιμη εμπλοκή του πατέρα τη συντροφική σχέση;
Έρευνες έχουν δείξει ότι η ενεργή εμπλοκή του πατέρα στη φροντίδα των παιδιών σχετίζεται με υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης από τη συντροφική σχέση και τον γάμο (Kalmijn, 1999· Lee, 2007). Αντιθέτως, η άνιση επιβάρυνση της μητέρας μοιάζει να επηρεάζει αρνητικά τη σχέση και να απομακρύνει συναισθηματικά το ζευγάρι. Το απόσπασμα από τη συνέντευξη με μία μητέρα, την οποία πήρα για τους σκοπούς της διατριβής μου είναι ενδεικτικό:
Μητέρα: Δεν είχα ανάγκη όταν τελείωνα με τη δουλειά και διεκπεραιωνότανε όλο το πρόγραμμα του παιδιού να είμαι με τον άντρα μου (…) γιατί πρέπει να καθαρίσεις, να μαγειρέψεις, όλα αυτά που πρέπει να κάνουμε (…) δεν μου έφταναν ώστε να μπορέσει να περισσέψει χρόνος για εκείνον, για μας μαζί δηλαδή.
Πώς επηρεάζει η ισότιμη εμπλοκή του πατέρα την οικογενειακή ισορροπία;
Αναγνωρίζοντας ότι το κάθε μέλος της οικογένειας δημιουργεί σχέσεις και επηρεάζει τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας (Cox & Paley, 1997), γίνεται φανερό ότι η ισότιμη ή μη ισότιμη εμπλοκή των γονέων έχει επιδράσεις που ξεπερνούν τα μεμονωμένα μέλη και τις δυαδικές τους σχέσεις αλλά που αφορούν το σύστημα της οικογένειας και την οικογενειακή ισορροπία στο σύνολό της.
Συμπεράσματα – διευκρινίσεις
Τα ευρήματα καταδεικνύουν τη σημασία της ενεργούς γονεϊκής εμπλοκής τόσο των μητέρων όσο και των πατέρων για την ψυχική ευημερία των γονέων και κυρίως των παιδιών τους. Ωστόσο, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι η σημασία της ισότιμης συμμετοχής των μητέρων και των πατέρων δεν αφορά το βιολογικό τους φύλο αλλά το ότι το παιδί έχει την ευκαιρία να φροντιστεί και να δημιουργήσει δεσμό με παραπάνω από ένα πρόσωπα φροντίδας. Κάθε σχέση δεσμού που ένα παιδί δημιουργεί είναι εξίσου σημαντική για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του, καθώς τα παιδιά ωφελούνται από το να έχουν περισσότερα από ένα καταφύγια ασφάλειας στης ζωής τους (Abraham & Feldman, 2018× Forslund et al., 2022× Van Ijzendoorn, 2005). Το γεγονός ότι το βιολογικό φύλο δεν είναι σημαντικός παράγοντας αποδεικνύεται άλλωστε και από τα ευρήματα ότι τα παιδιά ομόφυλων γονέων έχουν εξίσου ομαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη με τα παιδιά που μεγαλώνουν από ετεροφυλόφιλους γονείς (π.χ. Crowl et al., 2008).
Αυτό που καθιστά σημαντική την ισότιμη συμμετοχή του πατέρα και της μητέρας είναι ότι υπάρχουν δύο γονείς, δύο άτομα, να μοιραστούν τις ευθύνες και τα βάρη της γονεϊκότητας, παράγοντας που σχετίζεται με χαμηλότερα επίπεδα γονεϊκού στρες (π.χ. Nomaguchi et al., 2017) και επομένως με περισσότερες ευκαιρίες για θετικές αλληλεπιδράσεις με το παιδί. Επίσης, είναι σημαντικό να σχολιαστεί ότι στις μονογονεϊκές οικογένειες, οι προκλήσεις και ψυχικές δυσκολίες που συχνά παρατηρούνται στους μονογονείς και τα παιδιά τους, δεν αφορούν την απουσία του συγκεκριμένου φύλου αλλά κυρίως, την έλλειψη ενός επιπλέον προσώπου φροντίδας (Nieuwenhuis & Maldonado, 2018).
Βήματα για την ισότιμη γονεϊκότητα
Τα δεδομένα δείχνουν την αναγκαιότητα της ισότιμη εμπλοκής των μητέρων και των πατέρων στην ανατροφή των παιδιών τους. Στοχεύοντας προς την κατεύθυνση αυτήν μερικά βήματα που έχουν αποδειχθεί σημαντικά είναι:
- Η υλοποίηση και πραγματοποίηση ερευνητικών προγραμμάτων και παρεμβάσεων (de Santis et al., 2020· Pfitzner et al., 2020). Προγράμματα παρέμβασης που θα δίνουν έμφαση στη σπουδαιότητα του ρόλου και των δύο γονέων σε όλα τα στάδια της ανατροφής του παιδιού είναι δυνατόν να συνεισφέρουν στην αμφισβήτηση στερεοτυπικών αναπαραστάσεων για τη μητρότητα και την πατρότητα και να ενισχύσουν την πατρική εμπλοκή.
- Η υποχρεωτική, ισόχρονη και ξεχωριστή άδεια φροντίδας τέκνων για τις μητέρες και τους πατέρες αποτελεί κοινωνική πολιτική που συνδράμει στην κοινωνική αναγνώριση της σημαντικότητας των πατέρων και προσφέρει ίσες ευκαιρίες για την ενεργή εμπλοκή τους και τη δημιουργία ασφαλούς δεσμού με το παιδί (Grau Grau et al., 2022).
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
Abraham, E., & Feldman, R. (2018). The neurobiology of human allomaternal care; implications for fathering, coparenting, and children’s social development. Physiology & Behavior, 193, 25–34. https://doi.org/10.1016/j.physbeh.2017.12.034
Αlipranti – Maratou, L., Kalentzis, P., Kalogerakis, P., Katsis, A., Xesternou, M., Papadimitrioy, P., & Tseliou, E. (2017). Work – life (im)balance: A quantitative study during the crisis. Social Action and Innovation Centre. https://www.kmop.gr/wp-content/uploads/2020/05/WorkLife_imbalance-A-quantitave-research-in-Greece-during-the-crisis.pdf
Allen, S., & Daly, K. (2007). The effects of father involvement: An updated research summary of the evidence. Centre for Families, Work & Well-Being. https://www.fatherhood.gov/research-and-resources/effects-father-involvement-updated-researchsummary-evidence
Armao, E. & Anagnostaki, L. (in press): Attachment parenting in Greece: A ‘mothers’ only’ affair?, Journal of Family Studies. https://doi.org/10.1080/13229400.2023.2226642
Bem, S. L. (1993). The lenses of gender: Transforming the debate on sexual inequality. Yale University Press.
Bianchi, S. M. (2011). Family change and time allocation in American families. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science, 638(1), 21–44. https://doi.org/10.1177/0002716211413731
Cox, M. J., & Paley, B. (1997). Families as systems. Annual Review of Psychology, 48(1), 243–267. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.48.1.243
Crowl, A., Ahn, S., & Baker, J. (2008). A Meta-analysis of developmental outcomes for children of same-Sex and heterosexual parents. Journal of GLBT Family Studies, 4(3), 385–407. https://doi.org/10.1080/15504280802177615
Daminger, A. (2019). The cognitive dimension of household labor. American Sociological Review, 84(4), 609–633. https://doi.org/10.1177/0003122419859007
de Santis, L., de Carvalho, T. R., de Lima Guerra, L. L., dos Santos Rocha, F., & Barham, E. J. (2020). Supporting fathering: A systematic review of parenting programs that promote father involvement. Trends in Psychology, 28(2), 302–320. https://doi.org/10.9788/s43076-019-00008-z
Ellis-Davies, K., Gelderen, L. V. R., Winstanley, A., Helmerhorst, K. O. W., Rubio, B., Vecho, O., Lamb, M. E., & Bos, H. M. W. (2022). Parental sensitivity and intrusiveness in gay-, lesbian-, and heterosexual-parent families with infants conceived using artificial reproductive techniques: Do parents’ gender and caregiver role matter? Early Childhood Research Quarterly, 58, 177–187. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2021.09.002
Forslund, T., Granqvist, P., Van IJzendoorn, M. H., Sagi-Schwartz, A., Glaser, D., Steele, M., Hammarlund, M., Schuengel, C., Bakermans-Kranenburg, M. J., Steele, H., Shaver, P. R., Lux, U., Simmonds, J., Jacobvitz, D., Groh, A. M., Bernard, K., Cyr, C., Hazen, N. L., Foster, S., … Duschinsky, R. (2022). Attachment goes to court: Child protection and custody issues. Attachment & Human Development, 24(1), 1–52. https://doi.org/10.1080/14616734.2020.1840762
Gaunt, R. (2006). Biological essentialism, gender ideologies, and role attitudes: What determines parents’ involvement in child care. Sex Roles, 55, 523–533. https://doi.org/10.1007/s11199-006-9105-0
Gaunt, R. (2009). The role of mothers’ gender ideologies and essentialist perceptions in maternal gatekeeping. In J. H. Urlich & B. T. Cosell (Eds.), Handbook on gender roles: Conflicts, attitudes and behaviors pp. 189–202. Nova Science Publications. http://eprints.lincoln.ac.uk/id/eprint/39320/
Grau Grau, M., Las Heras Maestro, M., & Riley Bowles, H. (Eds.). (2022). Engaged fatherhood for men, families and gender equality: Healthcare, social policy, and work perspectives. Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-75645-1
Hays, S. (1996). The cultural contradictions of motherhood. Yale Press.
European Institute for Gender Equality. (2019). Gender equality index in Greece: Work. https://eige.europa.eu/gender-equality-index/2019/domain/work/EL
Eurostat. (2021, August 9). Higher employment rate for men with children. https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/ddn-20210809-1
Kalmijn, M. (1999). Father involvement in childrearing and the perceived stability of marriage. Journal of Marriage and Family, 61(2), 409–421. https://doi.org/10.2307/353758
Lamb, M. E. (Ed.). (2010). The role of the father in child development (5th ed.). Wiley.
Lee, C.Y. S. (2007). Marital satisfaction and father involvement during the transition to parenthood. Fathering: A Journal of Theory, Research & Practice about Men as Fathers. 5(2), 75–96. https://doi.org/10.3149/fth.0502.75
Liss, M., Schiffrin, H. H., Mackintosh, V. H., Miles-McLean, H., & Erchull, M. J. (2013). Development and validation of a quantitative measure of intensive parenting attitudes. Journal of Child and Family Studies, 22(5), 621–636. https://doi.org/10.1007/s10826-012-9616-y
Maridaki-Kassotaki, K. (2000). Understanding fatherhood in Greece: Father’s involvement in childcare. Psicologia: Teoria e Pesquisa, 16(3), 213–219. https://doi.org/10.1590/S0102-37722000000300004
Maridaki-Kassotaki, K., Antonopoulou, K., Olivari, M. G., Tagliabue, S., & Confalonieri, E. (2020). Examining fatherhood in Greece and Italy. Journal of Family Studies, 26(1), 1–15. https://doi.org/10.1080/13229400.2017.1284148
Milkie, M. A., Bianchi, S. M., Mattingly, M. J., & Robinson, J. P. (2002). Gendered division of childrearing: Ideals, realities, and the relationship to parental well-being. Sex Roles: A Journal of Research, 47(1–2), 21–38. https://doi.org/10.1023/A:1020627602889
Minkin, R. & Horowitz, J., M. (2023, January 24). Parenting in America today: Gender and parenting. Pew Research Centre. https://www.pewresearch.org/social-trends/2023/01/24/gender-and-parenting/
Musick, K., Meier, A., & Flood, S. (2016). How parents fare: Mothers’ and fathers’ subjective well-being in time with children. American Sociological Review, 81(5), 1069–1095. https://doi.org/10.1177/0003122416663917
Nelson-Coffey, S. K., Killingsworth, M., Layous, K., Cole, S. W., & Lyubomirsky, S. (2019). Parenthood is associated with greater well-being for fathers than mothers. Personality and Social Psychology Bulletin, 45(9), 1378–1390. https://doi.org/10.1177/0146167219829174
Nieuwenhuis, E. R., & Maldonado, L. C. (2018). The triple bind of single – parent families: Resources, employment and policies to improve wellbeing. Policy Press.
Nomaguchi, K., Brown, S. L., & Leyman, T. M. (2017). Fathers’ participation in parenting and maternal parenting stress: Variation by relationship status. Journal of Family Issues, 38(8), 1132–1156. https://doi.org/10.1177/0192513X15623586
Nomaguchi, K., & Milkie, M. A. (2020). Parenthood and well-being: A decade in review. Journal of marriage and the family, 82(1), 198–223. https://doi.org/10.1111/jomf.12646
Offer, S., & Schneider, B. (2011). Revisiting the gender gap in time-use patterns: Multitasking and well-being among mothers and fathers in dual-earner families. American Sociological Review, 76(6), 809–833. https://doi.org/10.1177/0003122411425170
Pfitzner, N., Humphreys, C., & Hegarty, K. (2020). Bringing men in from the margins: Father-inclusive practices for the delivery of parenting interventions. Child & Family Social Work, 25(S1), 198–206. https://doi.org/10.1111/cfs.12760
Pinho, M., & Gaunt, R. (2021). Biological essentialism, gender ideologies, and the division of housework and childcare: Comparing male carer/female breadwinner and traditional families. The Journal of Social Psychology, 0(0), 1–17. https://doi.org/10.1080/00224545.2021.1983508
Thorsteinsen, K., Parks-Stamm, E. J., Kvalø, M., Olsen, M., & Martiny, S. E. (2022). Mothers’ domestic responsibilities and well-being during the COVID-19 lockdown: The moderating role of gender essentialist beliefs about parenthood. Sex Roles, 87(1), 85–98. https://doi.org/10.1007/s11199-022-01307-z
Parker, K. & Wang, W. (2013). Modern parenthood: Roles of moms and dads converge as they balance work and family. Pew Research Center. https://www.pewresearch.org/social-trends/wp-content/uploads/sites/3/2013/03/FINAL_modern_parenthood_03-2013.pdf
Van Ijzendoorn, M. H. (2005). Attachment in social networks: Toward an evolutionary social network model. Human Development, 48(1–2), 85–88. https://doi.org/10.1159/000083218
Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία
Ζιούβας, Χ., & Κατάκη, Χ. (2019). Άνδρας: Η σιωπηρή επανάσταση. Πατάκη.
Κορωναίου, Α. Πρεπούδης, Χ., Σιώτου, Ι., & Tiktapanidou, A. (2007). Ο ρόλος των πατέρων στην εξισορρόπηση της επαγγελματικής και οικογενειακής—προσωπικής ζωής. Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ). https://www.kethi.gr/ekdoseis/o-rolos-ton-pateron-stin-exisorropisi-tis-epaggelmatikis-kai-oikogeneiakis-prosopikis-zois
Μαράτου – Αλιπράντη, Λ. (1995). Η οικογένεια στην Αθήνα: Οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές πρακτικές. Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών.
Μαράτου – Αλιπράντη, Λ. (2009). Φύλο και οικογενειακός βίος. Φυλοπαιδεία. http://www.fylopedia.uoa.gr/index.php/%CE%A6%CF%8D%CE%BB%CE%BF_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%B2%CE%AF%CE%BF%CF%82
Μαράτου – Αλιπράντη, Λ. (2010). Νέες μορφές οικογένειας. Τάσεις και εξελίξεις στη σύγχρονη Ελλάδα. 47(2), 55–66. http://www.encephalos.gr/full/47-2-02g.htm