Εισήγηση στο επιμορφωτικό σεμινάριο της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών με θέμα «Ενδοοικογενειακή βία και η διασύνδεσή της με τις νέες διατάξεις του οικογενειακού δικαίου»

Αικατερίνη Καραϊνδρου, Πρωτοδίκης, Ιωάννινα, 4 Νοεμβρίου 2021

Εισαγωγή –Μορφές Ενδοοικογενειακής βίας

• Ενδοοικογενειακή βία ως προσβολή ανθρώπινων δικαιωμάτων
• Μορφές ενδοοικογενειακής βίας

α) σωματική κακοποίηση

β) ψυχολογική κακοποίηση

γ) προσβολή γενετήσιας ελευθερίας και αξιοπρέπειας

δ) προσβολή τιμής και της προσωπικής ελευθερίας

ε) παραμέληση / οικονομική εκμετάλλευση

στ) κοινωνική απομόνωση

• ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά του φαινομένου
• όχι ιδιωτική υπόθεση
• έξαρση στην περίοδο της πανδημίας
• θέσπιση πλέγματος ποινικών και αστικών διατάξεων για την προστασία των θυμάτων

 

Θύματα Ενδοοικογενειακής βίας

• Η βία κατά του/της συζύγου

– παθολογία δράστη – κοινωνικά αίτια – έμφυλη βία

-αντανακλαστική ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση – το παιδί ως «αμέτοχος θεατής»

• Η βία κατά των ανηλίκων τέκνων – σωφρονισμός
• Η βία κατά των ηλικιωμένων

 

Άσκηση βίας πριν ή κατά τη θεμελίωση έννομης σχέσης οικογενειακού δικαίου

Α. Λύση της μνηστείας για σπουδαίο λόγο (1347 ΑΚ) => δεν οφείλεται αποζημίωση για δαπάνες ενόψει του γάμου

Β. Σύναψη γάμου

α) Ανυπόστατος γάμος (1350 ΑΚ) άσκηση σωματικής βίας κατά την τέλεση = έλλειψη συμφωνίας

β) Ελαττωματικός γάμος (1375 ΑΚ) εξαναγκασμός με απειλή = ακυρώσιμος

 

Ενδοοικογενειακή βία και συζυγικές σχέσεις κατά τη διάρκεια της διακοπής της συμβίωσης

Α. Εύλογη αιτία διακοπής της συμβίωσης και δικαίωμα διατροφής (1391 ΑΚ)

– θεμελιώνεται δικαίωμα διατροφής (ΑΠ 161/2002, ΜΠΘεσ 16005/2018, ΜΠΑθ 934/2017, ΜΠΘεσ 12781/2015,

ΜΠΘεσ 9726/1993 σε ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)

– Πρόσκληση για επανάληψη της συμβίωσης από το δικαιούχο ως λόγος απόσβεσης του δικαιώματος διατροφή ;; = Ασυμβίβαστος ο ισχυρισμός με τα ειδικά χαρακτηριστικά της ενδοοικογενειακής βίας

– Κύκλος της βίας, ο δράστης μετά το ξέσπασμα βίας εκδηλώνει μετάνοια και χειριστικές πρακτικές

Β. Λόγος επιείκειας για ρύθμιση συζυγικής στέγης (1393 ΑΚ)

• υποστηρικτικός μηχανισμός για διευκόλυνση καταγγελίας και εγκατάλειψης της κακοποιητικής σχέσης
• 52 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης “κατά τη ρύθμιση της μετοίκησης από την οικογενειακή στέγη

προτεραιότητα πρέπει να δίδεται στην ασφάλεια των θυμάτων ή των ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο.”

• 735§2 ΚΠολΔ – μετοίκηση δράστη
• περιοριστικοί όροι του άρθρου 18 του ν. 3500/2006

Ενδοοικογενειακή βία και διαζύγιο

1. Μαχητό τεκμήριο ισχυρού κλονισμού της έγγαμης συμβίωσης (1439§2 ΑΚ)

• η ενδοοικογενειακή βία πρέπει να είναι αξιόποινη πράξη (εν στενή έννοια οικογενειακή βία)
• «εναντίον του συζύγου»
• είναι ανεξάρτητη από την ποινική διαδικασία. Δυνατότητα αναβολής με το 250 ΚΠολΔ
• δεν νοείται συμψηφισμός με άλλες παράνομες πράξεις ή αντισυζυγική συμπεριφορά του άλλου συζύγου

1. Η παροχή συγγνώμης και συναίνεσης του θύματος βίας ως αποσβεστικός λόγος του δικαιώματος διάζευξης

• ο μηχανισμός του κύκλου της βίας στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής κακοποίησης κάθε μορφής ο θύτης επιδιώκει επιμονα την ανάκτηση της εμπιστοσύνης του κακοποιημένου συντρόφου (ΑΠ 98/1994, ΕφΔωδ 89/2006 ΝΟΜΟΣ )
• ποινική διαμεσολάβηση – δεν αποκλείει την υποβολή αίτησης διαζυγίου

Γ. Χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης

• 59 και 914
• επιδίκαση χρηματικής ικανοποίηση τουλάχιστον 1.000 ευρώ ( άρθρο 5 του ν. 3500/2006 )
• αστικού δικαίου συνέπειες από την υποβολή και ολοκλήρωση της ποινικής διαμεσολάβησης (άρθρο 14 του ν 3500/2006 )
• άρθρο 30 της σύμβασης Κωνσταντινούπολης =επαρκή κρατική αποζημίωση πρέπει να χορηγείται εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος σε εκείνα τα άτομα τα οποία έχουν υποστεί σοβαρή σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας τους
• Δ. Αποκλεισμός του δικαιώματος διατροφής μετά τη λύση του γάμου (1444 ΑΚ) αν ο δικαιούχος είναι υπαίτιος του διαζυγίου

 

Ενδοοικογενειακή βία και σχέσεις γονέων τέκνων

• Άσκηση βίας ως μέσο σωφρονισμού των τέκνων (1518 ΑΚ, άρθρο 4ν 3500/2006)
• 1518 AK, «η λήψη σωφρονιστικών μέτρων επιτρέπεται μόνο εφόσον αυτά είναι παιδαγωγικώς αναγκαία και δεν θίγουν την αξιοπρέπεια του τέκνου
• άρθρο 4 του 3500/2006 «Επί ασκήσεως σωματικής βίας σε βάρος ανηλίκου, ως μέσου σωφρονισμού στο πλαίσιο της ανατροφής του, εφαρμόζεται το άρθρο 1532 του Αστικού Κώδικα.».
• στον όρο σωματική βία = περιλαμβάνεται κάθε μορφής σωματική τιμωρία
• αποκλείονται από το πεδίο της ΑΚ1518 τα σωφρονιστικά μέτρα που περιλαμβάνουν εξαναγκασμό μέσω οποιασδήποτε μορφής άσκησης βίας σε βάρος του παιδιού
• O.C.I. κ.α. κατά Ρουμανίας της 21.05.2019 (αριθ. 49450/17)
• Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού , άρθρο 19, αξιώνει από τα κράτη να πάρουν «όλα τα κατάλληλα νομοθετικά, διοικητικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά μέτρα, προκειμένου να προστατεύσουν το παιδί από κάθε μορφή βίας, προσβολής ή βιαιοπραγιών σωματικών ή πνευματικών, εγκατάλειψης ή παραμέλησης, κακής μεταχείρισης ή εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανόμενης της σεξουαλικής βίας, κατά το χρόνο που βρίσκεται υπό την επιμέλεια των γονέων του ή του ενός από τους δύο, του ή των νόμιμων εκπροσώπων του ή οποιουδήποτε άλλου προσώπου στο οποίο το έχουν εμπιστευθεί».

 

Αναμόρφωση του κεφαλαίου των σχέσεων γονέων τέκνων με το ν. 4800/2021(ΦΕΚ τ.Α 81/21-5-2021)

• άρθρο 1εδ.α του ν. 4800/2021 «Ο παρών νόμος αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου διά της ενεργού παρουσίας και των δύο γονέων κατά την ανατροφή του και την εκπλήρωση της ευθύνης τους έναντι αυτού.».
• άρθρο 1εδ.β΄ του ν.4800/2021 «Οι διατάξεις του παρόντος νόμου ερμηνεύονται και εφαρμόζονται σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις, που δεσμεύουν τη Χώρα, και δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι δικαιολογούν τη μη τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από αυτές»
• Άρθρο 19 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού «τα κράτη λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα νομοθετικά, διοικητικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά μέτρα, προκειμένου να προστατεύσουν το παιδί από κάθε μορφή βίας, προσβολής ή βιαιοπραγιών σωματικών ή πνευματικών, εγκατάλειψης ή παραμέλησης, κακής μεταχείρισης ή εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανόμενης της σεξουαλικής βίας, κατά το χρόνο που βρίσκεται υπό την επιμέλεια των γονέων του ή του ενός από τους δύο, του ή των νόμιμων εκπροσώπων του ή οποιουδήποτε άλλου προσώπου στο οποίο το έχουν εμπιστευθεί».
• Άρθρο 31 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, «1.Τα Μέρη λαμβάνουν όλα τα αναγκαία νομοθετικά ή άλλα μέτρα προκειμένου να διασφαλιστεί ότι κατά τον καθορισμό της επιμέλειας και των δικαιωμάτων επίσκεψης των παιδιών, θα λαμβάνονται υπόψη τα περιστατικά βίας που καλύπτονται από το πεδίο εφαρμογής της παρούσας Σύμβασης. 2.Τα Μέρη λαμβάνουν τα αναγκαία νομοθετικά ή άλλα μέτρα προκειμένου να διασφαλίσουν ότι η άσκηση οποιωνδήποτε δικαιωμάτων επίσκεψης ή επιμέλειας δεν θίγει τα δικαιώματα και την ασφάλεια του θύματος ή των παιδιών.»

 

Ενδοοικογενειακή βία και ρύθμιση επιμέλειας μετά τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης (1514 ΑΚ)

• καθιερώνεται ως νόμιμο σύστημα η συνεπιμέλεια, ήτοι η από κοινού και εξίσου άσκηση της γονικής μέριμνας μετά το χωρισμό
• οι γονείς δεν είναι πλέον υποχρεωμένοι να προσφύγουν στο δικαστήριο (επικουρικός ο ρόλος του)
• ασκούν από κοινού και «εξίσου» τη γονική μέριμνα. =ισότιμη συμβολή των δύο γονέων στην άσκηση της γονικής μέριμνας και όχι ισόχρονη παρουσία
• εξειδίκευση της μορφής της συνεπιμέλειας ( λειτουργική, χρονική, μεικτή) με άτυπη συμφωνία γονέων, χωρίς να είναι αναγκαίος ο τύπος του 1514 ΑΚ (Λέκκας σ.177). και αντίθετη άποψη
• καθορισμός του τόπου διαμονής με έγγραφη συμφωνία 1518§1 ΑΚ

 

Ενδοοικογενειακή βία και ρύθμιση επιμέλειας μετά τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης (1514 ΑΚ) – Συμφωνία των γονέων

• Η συμφωνία του 1514 ΑΚ αφορά την παρέκκλιση από την από κοινού άσκηση
• Η συμφωνία γίνεται με έγγραφο βέβαιης χρονολογίας και ισχύει για χρονικό διάστημα τουλάχιστον δυο ετών. – ΔΕΝ ελέγχεται καταρχήν δικαστικά
• Αυτοδίκαιη παράταση, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν τη λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή του (1514§1εδ.β ΑΚ).βλ, και 1441§2εδ.β ΑΚ σε συναινετικό διαζύγιο.
• Για την απόκτηση εκτελεστού τίτλου, οι γονείς πρέπει να τηρήσουν τη διαδικασία του άρθρου 1441 ΑΚ και να συμπεριλάβουν στη συμφωνία τη ρύθμιση του άρθρου 950 ΚΠολΔ (1441§4εδ.δ ΑΚ).
• όχι αντίθεση στο νόμο (αντίθετη στο συμφέρον παιδιού, παραίτηση από το σύνολο της γονικής μέριμνας) / στα χρηστά ήθη (προϊόν συναλλαγής) / Όχι ελαττώματα βούλησης (απειλή)
• ενδοοικογενειακή βία = αυξημένη πιθανότητα το δικαιοπρακτικό περιεχόμενο της συμφωνίας να επηρεάζεται μονομερώς από το διαπραγματευτικά ισχυρότερο μέρος
• Προσφυγή στο Δικαστήριο 

α) αν διαφωνία

β) αν η συμφωνία αντίθετη στο νόμο/χρηστά ήθη

 

Ενδοοικογενειακή βία και ρύθμιση επιμέλειας μετά τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης (1514 ΑΚ) – Διαμεσολάβηση

• 1514§2ΑΚ εδ α υποχρεωτική προσφυγή στη διαμεσολάβηση πριν την προσφυγή στο Δικαστήριο
• σε περίπτωση διαφωνίας των γονέων σε σχέση με την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας πριν προσφύγουν στη δικαστική επίλυση των διαφωνιών, οφείλουν να προσφύγουν στη διαμεσολάβηση
• ν. 4800/2021 δεν επιφέρει κάποια τροποποίηση στις ρυθμίσεις των άρθρων 3 και 6 του Ν. 4640/2019. 
• σε περίπτωση που αποτύχει η διαμεσολάβηση του άρθρου 1514§2 ΑΚ, για το παραδεκτό της συζήτησης δεν απαιτείται η υποχρεωτική αρχική συνεδρία διαμεσολάβησης του άρθρου 6§1περ.α του Ν. 4640/2019 και αντίστροφα, διότι η επιβάρυνση της διαδικασίας αντιβαίνει το συμφέρον του τέκνου και τη ταχεία διεξαγωγή της δίκης ( Λέκκας σ. 200-201, Βαλμαντώνης)
• Η υποχρεωτική διαδικασία της διαμεσολάβησης απαγορεύεται ρητά σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας (1514§2 ΑΚ ,48 της Σύμβασης Κωνσταντινούπολης).
• για την ταυτότητα του νομικού λόγου εξαίρεση και από την αρχική συνεδρία διαμεσολάβησης κατά το άρθρο 6 του ν. 4640/2019

κίνδυνος δευτερογενούς θυματοποίησης και επανιδιωτικοποίησης του ζητήματος της βίας

 

Ενδοοικογενειακή βία και ρύθμιση επιμέλειας μετά τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης (1514 ΑΚ) – Δικαστική Απόφαση

• Προσφυγή στο Δικαστήριο 

Α) αν διαφωνία

Β) αν η συμφωνία αντίθετη στο νόμο/χρηστά ήθη/ ή αν η γονική μέριμνα ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου

• Α. Διαφωνία των γονέων (ενδεικτικές περιπτώσεις στο 1514ΑΚ)

α) σε αδιαφορία του γονέα (εξαφάνιση του γονέα σε άγνωστο τόπο, μη άσκηση του δικαιώματος

επικοινωνίας για μεγάλο χρονικό διάστημα),

β) μη σύμπραξη στην από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας των γονέων (μη συμμετοχή στην λήψη αποφάσεων που αφορούν το παιδί, παραβίαση της υποχρέωσης ενημέρωσης του άλλου γονέα για τις συνήθεις και επείγουσες πράξεις, παρεμπόδιση του δικαιώματος επικοινωνίας του δικαιούχου γονέα, μη επιστροφή του παιδιού μετά την άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας),

γ) μη τήρηση της τυχόν υπάρχουσας συμφωνίας για την άσκηση ή τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας. ( για τα ανωτέρω παραδέιγματα βλ. Βαλμαντώνης)

• συμφωνία αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου και η γονική μέριμνα να ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου
• όταν ο γονέας επιδεικνύει συμπεριφορά που προφανώς βλάπτει την υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας του και τη σταθερότητα της καθημερινής ζωής του (αδιαλλαξία, συνεχής πρόκληση αντιπαραθέσεων και προστριβών, παράλογη ή υπερβολική επέμβαση στη ζωή του άλλου γονέα βλ. Βαλμαντώνη)
• Ενδοοικογενειακή βία στον ανήλικο ή ενώπιον του ανηλίκου σε άλλα πρόσωπα του οικογενειακού του περιβάλλοντος .
• Κάθε πράξη ενδοοικογενειακής βίας εν ευρεία έννοια μπορεί να θεμελιώσει λόγο για την παρέκκλιση από την από κοινού άσκηση της επιμέλειας, χωρίς να απαιτείται τούτη ούτε να είναι αξιόποινη σύμφωνα με τον ΠΚ ή τον 3500/2006 ούτε στην τελευταία περίπτωση να έχει διαγνωστεί η τέλεσή της με απόφαση ποινικού Δικαστηρίου. (Λέκκας σελ 194, Βαλτούδης, σελ 1003)

Δυνατότητες Δικαστηρίου :

Α. Καθορισμός άσκησης γονικής μέριμνας

α) κατανομή από κοινού

1. i) με χρονικό κριτήριο ΜΠρΑθ 5652/2018 , ΜΠρΑθ 7131/2017, ΜΠρΑθ 60/2017, ΜΠρΞανθ 250/2016
2. ii) με λειτουργικό κριτήριο,

1) επι μέρους πτυχές της γονικής μέριμνας ( επιμέλεια, εκπροσώπηση, διαχείριση της περιουσίας) ΑΠ 634/1996, ΕφΘεσ 564/2008,, ΕφΘεσ 2673/1999,, ΠΠρΧαλκ 416/2002, ΜΠρΘεσ 30529/2006, ΜΠρΡοδ 19/2012)

2) επί μέρους πτυχές της επιμέλειας ( καθημερινή φροντίδα, υγειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση) ΕφΑθ 4948/2015 ΧρΙΔ 2016. 29

β) ανάθεση επιμέλειας στον ένα γονέα ή σε τρίτο άτομο

Μόνη η διαφωνία ενός γονέα δεν αρκεί για την παρέκκλιση από τη συνεπιμέλεια – Αντικειμενικοί λόγοι

Η άσκηση ενδοοικογενειακής βίας σε ανήλικο ή σε πρόσωπο του περιβάλλοντός του συνιστά ειδικό λόγο απόκλισης από την από κοινού άσκηση της

Συμφέρον του τέκνου υπερτερεί από την επιθυμία του γονέα να συμμετέχει στην ανατροφή του παιδιού

Συνεπιμέλεια σε συγκρουσιακά διαζυγια (χωρίς πάντως διαπίστωση ενδοοικογενειακής βίας)

α) τα οφέλη του παιδιού από τη διατήρηση επαφών και με τους δύο γονείς του είναι σημαντικά και απαιτούν την ισόχρονη παρουσία τους= δεν ασκούν ουσιώδη επιρροή οι συγκρούσεις και οι αναμενόμενες έριδες (ΜΕφΠειρ 298/2021, ΜΠρΠειρ 1274/2020, ΜΠρΑθ 5652/2018, ΜΠρΑθ 7131/2017, ΜΠρΑθ 60/2017, ΜΠρΞανθ 250/2016)

β) η συνεπιμέλεια υπό συνθήκες σύγκρουσης, διαπληκτισμών και ασυνεννοησίας των γονέων διαταράσσει την απαραίτητη σταθερότητα στην καθημερινή ζωή του παιδιού και μπορεί να έχει αρνητική επίδραση λόγω της έκθεσης του παιδιού στην αντιδικία των γονέων (ΑΠ 1016/2019, ΜΠρΛασ 261/2020, ΜΕφΘεσ 1420/2020, ΜΕφΑθ 504/2019, ΜΠρΛασ 261/2020)

• Κριτήριο το συμφέρον του τέκνου ad hoc εξεταζόμενο
• δεν είναι ορθή ούτε η οριζόντια νομοθέτηση προαντιλήψεων για το συμφέρον του παιδιού
• ούτε η στερεότυπη αναπαραγωγή προκαταλήψεων αναφορικά με το ρόλο κάθε γονέα

Β. Να διατάξει πραγματογνωμοσύνη ή οποιοδήποτε άλλο πρόσφορο μέτρο, και

• το δικαστήριο πρέπει να ρυθμίσει έστω προσωρινά την επιμέλεια ( Βαλμαντώνης)
• σε περίπτωση έντονων διαφωνιών και σύγκρουσης των γονέων, μπορεί να διατάξει οποιοδήποτε άλλο πρόσφορο μέτρο, όπως την προσφυγή σε ειδικούς ψυχικής υγείας και κοινές τακτικές συνεδρίες αποξενωμένου γονέα και τέκνου με παιδοψυχολόγο για ορισμένο χρονικό διάστημα. ΜΕφΘεσ 1623/2020 ΜΠρΑθ 402/2020

Γ. Να διατάξει οικογενειακή διαμεσολάβηση ή την επανάληψη διακοπείσας διαμεσολάβησης, ορίζοντας συγχρόνως τον διαμεσολαβητή (1514§3 ΑΚ).

• όχι σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, εφόσον δεν συναινεί το θύμα(48 της Σύμβασης Κωνσταντινούπολης)

 

Ενδοοικογενειακή βία και ρύθμιση επικοινωνίας (1520ΑΚ)

• Η επικοινωνία πλέον καθίσταται ρητά λειτουργικό δικαίωμα, διότι συνιστά και υποχρέωση των γονέων.
• 1520§1βΑΚ ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο οφείλει να διευκολύνει και να προωθεί την επικοινωνία του τέκνου με τον άλλο γονέα σε τακτή χρονική βάση ΧΩΡΙΣ άσκηση βίας
• Πρόβλεψη ελάχιστου χρόνου για την επικοινωνία 1/3 – Κριτική ότι συνιστά κεκαλυμμένη νομοθετική επιβολή συνεπιμέλειας (Κουνουγέρη, Σταθόπουλος, Φουντεδάκη)
• Μείωση χρόνου αν ο δικαιούχος γονέας το επιθυμεί (δεσμευτική για το δικαστήριο η επιθυμία)
• Δυνατότητα αύξησης ή μείωσης αν εξυπηρετείται το συμφέρον του τέκνου λόγω των ειδικών συνθηκών διαβίωσης, (σχολικές και εξωσχολικές υποχρεώσεις, την ηλικία, την κατάσταση της υγείας, κοινωνική ζωή τέκνου)
• Α άποψη = Τεκμήριο μαχητό , άλλος γονέας έχει το βάρος να αποδείξει ότι η το 1/3 δεν εξυπηρετεί το συμφέρον του τέκνου ( Λέκκας)
• Β άποψη = Νομοθετική εξειδίκευση του συμφέροντος του τέκνου = αυτεπαγγέλτως το Δικαστήριο μέσω της αποδεικτικής διαδικασίας λαμβάνει υπόψη ειδικές συνθήκες (Ασημακοπούλου, Παντελίδου)

 

Ενδοοικογενειακή βία και ρύθμιση επικοινωνίας (1520ΑΚ) αποκλεισμός – περιορισμός της επικοινωνίας

• Αποκλεισμός ή περιορισμός της επικοινωνίας είναι δυνατός για σπουδαίο λόγο 1520§1 εδ4 ΑΚ
• Σπουδαίος λόγος που να δικαιολογεί τον περιορισμό ή τον αποκλεισμό της επικοινωνίας του τέκνου είναι η άσκηση ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος του παιδιού ή άλλου προσώπου του οικογενειακού περιβάλλοντος του παιδιού (Βαλμαντώνης, άρθρο 1520, Βαλτούδης, σ 1007, Κουνουγέρη 344, Λέκκας 292 )
• Τήρηση της αρχής της αναλογικότητας, ήτοι έρευνα από το δικαστήριο αν το συμφέρον του ανηλίκου προστατεύεται αποτελεσματικά με το ηπιότερο μέσο του περιορισμού της επικοινωνίας,
• Περιορισμοί στη επικοινωνία :

-απαγόρευση διανυκτέρευσης, συντομότερη διάρκεια επίσκεψης, αραιότερα διαστήματα συνάντησης, την παρουσία τρίτου προσώπου (συγγενούς ή κοινωνικού λειτουργού), την επικοινωνία σε δημόσιο χώρο ή μόνο την τηλεφωνική επικοινωνία

– αποκλεισμός επικοινωνίας του δράστη – βίαιου γονέα με το ανήλικο τέκνο διότι η επικοινωνία μπορεί να «ξύνει πληγές» σε ένα παιδί που έχει κακοποιηθεί

-με συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα

-με επιφύλαξη τη δυνατότητα ανάκτησής της στην περίπτωση που μεταβληθούν οι συνθήκες κατόπιν διαπιστωμένης επιστημονικά επιτυχούς παρακολούθησης θεραπευτικού προγράμματος από το γονέα – θύτη

– Σύμφωνη ερμηνεία με άρθρα 31 και 52 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης

-1520§1εδ.ε΄ ΑΚ ορίζει ότι για τη διαπίστωση της ακαταλληλότητας του γονέα το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέσο, ιδίως την εκπόνηση εμπεριστατωμένης έκθεσης κοινωνικών λειτουργών ή ψυχιάτρων ή ψυχολόγων

 

Ενδοοικογενειακή βία και αφαίρεση γονικής μέριμνας (1532 ΑΚ)

• 1532§1 ΑΚ ολική η μερική αφαίρεση της γονικής μέριμνας ή πρόσφορα μέτρα

α) παράβαση καθηκόντων των γονέων που επιβάλλονται από το λειτούργημά τους για την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου ή τη διοίκηση της περιουσίας του

β) καταχρηστική άσκηση του λειτουργήματος και

γ) αδυναμία των γονέων να ανταποκριθούν στο λειτουργήματος

• 1532§2 ΑΚ έξι ενδεικτικές περιπτώσεις κακής άσκησης της γονικής μέριμνας μετά το χωρισμό των γονέων

α) η υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και διατάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας,

β) η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με αυτούς,

γ) η υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας,

δ) η κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα,

ε) η αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει τη διατροφή που επιδικάστηκε στο τέκνο από το δικαστήριο ή συμφωνήθηκε μεταξύ των γονέων,

στ) η καταδίκη του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής.

Πράξεις και παραλείψεις του συνιστούν εν ευρεία έννοια ενδοοικογενειακή βία και γενετήσια προσβολή του ανήλικου = κακή άσκηση γονικής μέριμνας

• ποινικά αδικήματα ενδοοικογενειακής βίας σε βαρος ανηλίκου (εν στενή εννοια ενδοοικογενειακή βία) Άρθρα 6-9 ν. 3500/2006 και ήδη 312, 330§2 και 333§2 ν. ΠΚ
• ποινικά αδικήματα ενδοοικογενειακής βίας ενώπιον του ενηλίκου σε πρόσωπα του οικογενειακού περιβάλλοντος (άρθρο 1αρ. 3εδ. 2 ν. 3500/2006)
• σωματική τιμωρία κάθε μορφής και έντασης ως μέσο σωφρονισμού (άρθρο 2 και 4. του ν. 3500/2006)
• ψυχολογική και λεκτική βία σε βάρος ανηλίκου (άρθρο 2 του ν. 3500/2006)
• ψυχολογική και λεκτική βία ενώπιον του ενηλίκου σε πρόσωπα του της οικογένειάς του (Παπαδοπουλου-Κλαμαρη)
• αμέτοχος ο γονέας όταν ο σύντροφός του ασκεί κακοποιητική συμπεριφορά σε ανήλικο (Κοτζάμπαση)

Α ΑΠΟΨΗ τα περιστατικά που συνιστούν ενδοοικογενειακή βία ή προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας του για να κριθούν ως κακή άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποδεικνύονται τουλάχιστον με οριστική δικαστική απόφαση . (Λέκκας, Βαλμαντώνης)

Δεν θα λαμβάνονται μέτρα από το Δικαστήριο με βάση το 1532 ΑΚ αλλά παρέμβαση Εισαγγελέα 1532§4ΑΚ, ασφαλιστικά 735 ΚΠολΔ και Προστασία τεκμηρίου αθωότητας του εγκαλουμένου γονέα

ΚΡΙΤΙΚΗ 

– αφαίρεση της επιμέλειας ως μία παρεπόμενη ποινή για το ποινικό αδίκημα

– μη πρόβλεψη για τις μη αξιόποινες πράξεις ενδοοικογενειακή βίας ( εν ευρεία έννοια)

– παράβλεψη του χρόνου απονομής Ποινικής Δικαιοσύνης

– παράβλεψη του συμφέροντος του παιδιού

– έμμεσος εξαναγκασμός θυμάτων να εμπλακούν στον ποινικό μηχανισμό

– αντίθεση με διεθνή κείμενα για την προστασία του παιδιού

– αντίθεση με άρθρο 31 της Σύμβασης Κωνσταντινούπολης

– επιλεκτική ευαισθησία αναφορικά με το τεκμήριο αθωότητας (169Α§1 ΠΚ)

Β ΑΠΟΨΗ Ανάγκη διορθωτική ερμηνείας διάταξης 1532 περ. στ.ΑΚ (άρθρο 1 του ν. 4800/2021) (Βαλτούδης, Κουνουγέρη, Φουντεδάκη)

Α. πρόταση : προϋπόθεση η οριστική ποινική απόφαση μόνο για το δραστικό μέτρο της αφαίρεσης της γονικής μέριμνας στο σύνολό της, όχι όμως και την αφαίρεση άσκησης της επιμέλειας ή της επικοινωνία. (Βαλτούδης)

Β πρόταση : δεν απαιτείται η έκδοση οριστικής καταδικαστικής απόφασης είτε για την αφαίρεση της γονικής μέριμνας είτε για οποιοδήποτε άλλο πρόσφορο μέτρο στα πλαίσια του 1532 ΑΚ ( Κουνουγέρη, Φουντεδάκη)

– Ενδεικτική η απαρίθμηση, όχι περιοριστική.

– Εσωτερική αντινομία να είναι δυνατό να ληφθούν μέτρα για παραπτώματα εν ευρεία εννοια ενδιοικογενειακής βίας, αλλά για τις σοβαρές αξιόποινες πράξεις να απαιτείται απόφαση ποινικού δικαστηρίου

– Η περίπτωση, στ΄΄ περιλαμβάνει περιπτώσεις που ήδη έχει παρέμβει το ποινικό δικαστήριο και υπάρχει οριστική δικαστική απόφαση που καταδικάζει το γονέα σε ένα από τα αδικήματα σε βάρος του ανήλικου.

 

Εισαγγελική διάταξη κατ΄ άρθρο 1532§4ΑΚ

• Δυνατότητα του Εισαγγελέα Πρωτοδικών να διατάζει κάθε πρόσφορο μέτρο για την προστασία του τέκνου σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις,
• Αυξήθηκε το χρονικό διάστημα εντός του οποίου υποχρεούται ο εισαγγελέας να εισάγει την υπόθεση στο αρμόδιο δικαστήριο σε ενενήντα ημέρες.
• Προβλέπεται μάλιστα και η δυνατότητα αιτιολογημένης παράτασης τηςπροθεσμίας αυτής κατά ενενήντα επιπλέον ημέρες.
• Η ΕγκΕισΑΠ 1/2021, επισημαίνει ότι καθένας από τους γονείς, σε περίπτωση αντιδικίας, έχει ειδικότερο δικαίωμα που απορρέει από το άρθρο 8 ΕΣΔΑ (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής), να λαμβάνει αντίγραφα των εκθέσεων που συντάσσονται από τις κοινωνικές υπηρεσίες

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ για ν. 4800/2021

• Ε. Ασημακοπούλου, Νέο Οικογενειακό Δίκαιο, ν. 4800/2021: Ειδικά δικονομικά ζητήματα, ΕλλΔνη 2021, σελ 1120
• Γ. Βαλμαντώνης, Η προσαρμογή του ελληνικού οικογενειακού δικαίου στις σύγχρονες ευρωπαϊκές νομοθεσίες, με την καθιέρωση του κανόνα της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας μετά το χωρισμό των γονέων, ΕλλΔνη 2021, σελ 1075
• Γ. Βαλμαντώνης σε Ερμηνεία Αστικού Κώδικα (επιμ. Ν.Λεοντή), συμπλήρωμα 2021,
• Α. Βαλτούδης, Συνεπιμέλεια και εναλλασσόμενη κατοικία στο νέο οικογενειακό δίκαιο, ΕλλΔνη 2021, σελ999
• Αθ. Κοτζάμπαση Αθ., Καθηγήτρια Αστικού Δικαίου, Νομική Σχολή ΑΠΘ, αναγκαίες αλλαγές στο δίκαιο των σχέσεων γονέων και τέκνων μετά το διαζύγιο και παρατηρήσεις επί του ΣχΝ του Υπουργείου Δικαιοσύνης, ΕφΑΔ 2021. 389.
• Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδακη, E., Οικογενειακό Δίκαιο, τ. Ι και ΙΙ, έκδ. 2021.
• Ε. Κώνστα, Το «βέλτιστο συμφέρον» του τέκνου και ο ρυθμιστικός του ρόλος μετά τις τροποποιήσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο, ΕλλΔνη 2021, σελ1061
• Κ Λαδοπούλου «Συνεπιμέλεια» και ψυχική υγεία των παιδιών, ΕφΑΔ 2021. 394.
• Γ. Λέκκας , Η Επιμέλεια του παιδιού κατά τον ΑΚ , μετά το ν. 4800/2021, σελ 149-150
• Α. Ξηρογιάννη, Η συναισθηματική κακοποίηση των παιδιών στο πλαίσιο των γονεϊκών συγκρούσεων: Νομολογιακές περιπτώσεις/Πρακτικές αντιμετώπισης, ΕλλΔνη 2021, σελ 1067
• Κ. Παντελίδου, Οι αλλαγές του ν. 4800/2021 στη γονική μέριμνα και στο δικαίωμα επικοινωνίας με το τέκνο εκτός γάμου, ΕλλΔνη 2021, σελ 974
• Μ. Ράμμου, Η καθιέρωση του θεσμού της συνεπιμέλειας στο πλαίσιο της αναμόρφωσης του οικογενειακού δικαίου, ΕλλΔνη 2021, σελ1115
• Μ. Σταθόπουλος, Η νέα ρύθμιση της συνεπιμέλειας, ΕλλΔνη 2021, σελ 961
• Χ. ΣταμπέλουΣκέψεις για το σχέδιο νόμου: Μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων μια τέκνων, ΕφΑΔ 2021. 385.
• Ι. Σπυριδάκης, Παρατηρήσεις για τον νόμο 4800/2021, ΕλλΔνη 2021, σελ 970
• Κ. Φουντεδάκη, Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο – Γενικές επισημάνσεις για τη γονική μέριμνα-Ζητήματα επικοινωνίας, ΕφΑΔΠολΔ 2020, σελ 1213
• Κ. Φουντεδάκη, Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο – Γενικές επισημάνσεις για τη γονική μέριμνα-Ζητήματα επικοινωνίας, ΕφΑΔΠολΔ 2020, σελ 1213
• Κ. Φουντεδάκη, Πρώτες σκέψεις και παρατηρήσεις για το ν. 4800/2021, ΕλλΔνη 2021, σελ
• Κ. Φουντεδάκη, Το Νέο Δίκαιο των Σχέσεων Γονέων και Παιδιών, Οι αλλαγές που επέφερε στον Αστικό Κώδικα ο ν.4800/2021 , εκδ. 2021
• Ι. Αργυροπούλου , Η αστική διάσταση στα ζητήματα τα σχετικά με την προσβολή της γενετήσιας ελευθερίας εντός της οικογένειας, Εισήγηση σε επιμορφωτικό σεμινάριο της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών με θέμα «Ερμηνευτικά ζητήματα σχετικά με τα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας. Ποινική, αστική και πειθαρχική ευθύνη» σε https://www.esdi.gr/nex/images/stories/pdf/epimorfosi/2021/argyropoulou_2021.pdf
• Γ. Βαλμαντώνης, Η αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας. Πτυχές του αστικού και συγκριτικού δικαίου, ΕλλΔνη 2016, 1305
• Δ. Γεροστάθου, Ενδοοικογενειακή βία σε σχέση με την προσωπικότητα του τέκνου, ΕφΑΔΠολΔ 2014, 987
• Σ. Γκρόζος, Ο νόμος 3500/2006 για την ενδοοικογενειακή βία, σε Ενδοοικογενειακή Βία: Προοπτικές μετά το ν. 3500/2006, Πρακτικά Επιμορφωτικής Ημερίδας 28-6-2007 (Προλεγόμενα-Επιμέλεια Φωτεινής Α. Μηλιώνη), 2008 σελ 151
• Χ. Δημόπουλος, Το σχέδιο νόμου «Για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας», ΠοινΔικ 2021, σελ 1040-1051
• Δ. Ζημιανίτης , Ζητήματα από τη νομοθεσία για την ενδοοικογενειακή βία, ΠοινΔικ 2011,1206
• Αθ. Κοτζάμπαση, Η ενδοοικογενειακή βία: Πτυχές του Αστικού Δικαίου πριν και μετά το ν. 3500/2006 σε συλλογικό έργο Το οικογενειακό Δίκαιο στον 21ο αιώνα, εκδ 2021, σελ 17 επ
• Αθ. Κοτζάμπαση Τα πρόσφορα μέτρα που μπορεί να διατάξει το Δικαστήριο ή ο Εισαγγελέας βάσει των άρθρων 1532-1533 ΑΚ, σε Πρακτικά 4ου Συνεδρίου της Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου με θέμα: Κακή άσκηση της γονικής μέριμνας και ενδοοικογενειακή βία, 2017.
• Κ. Παντελίδου, Γονείς «ακατάλληλοι δι’ ανηλίκους», ΧρΙΔ 2006. 292
• Κ. Παντελίδου, Ενδοοικογενειακή βία και ιδιωτικό δίκαιο σε τιμ. τομ. Σταθόπουλου Μ. ΙΙ, 2010.
• Δ. Παπαδοπούλου-Κλαμαρή, Σκέψεις για το Ν 3500/2006 (ενδοοικογενειακή βία). Τα προστατευόμενα πρόσωπα και ο σκοπός του νόμου ΝοΒ 2/2012,233).
• Δ. Παπαδοπούλου-Κλαμαρή , Αστικές διατάξεις του ν. 3500/2006 για την ενδοοικογενειακή βία, σε Ενδοοικογενειακή Βία: Προοπτικές μετά το ν. 3500/2006, Πρακτικά Επιμορφωτικής Ημερίδας 28-6-2007 (Προλεγόμενα-Επιμέλεια ΦωτεινήςΑ. Μηλιώνη), 2008 σελ 200
• Α. Πιτσελά. , Βία κατά ηλικιωμένων, σε: ΤιμΤόμ Ψαρούδα-Μπενάκη, 2008, σ. 1361
• Α. Πλεύρη, Η νομοθετική αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας στην Ελλάδα και την Κύπρο, ΕφΑΔΑστΔικΔικ 2015, 591-609
• Α. Πλεύρη, Πρόληψη της βίας κατά των γυναικών – Η συμβολή της δημόσιας αποκάλυψης και των δημοσίων κινημάτων, όπως του κινήματος #ΜeToo, ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ, 1-2/2019, σελ. 146 – 156
• Σκορίνη – Παπαρρηγοπούλου, σε ΑΚ Γεωργιάδη/Σταθόπουλο, τ. VII , εκδ. 2007,
• Ι. Σπυριδάκη Ιωάννη, Ενδοοικογενειακή βία και Αστικό Δίκαιο, σε τιμητικό τόμο Χριστόφορου Αργυρόπουλου, 2016.