(Εγκρίθηκε από την Επιτροπή Υπουργών στις 28 Μαΐου 2025 στην 1529η συνεδρίαση των Αναπληρωτών Υπουργών της Ε.Ε.)
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Η Επιτροπή Υπουργών, σύμφωνα με τους όρους του Άρθρου 15.β του Καταστατικού του Συμβουλίου της Ευρώπης (ETS Αρ. 1),
Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο στόχος του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι η επίτευξη μεγαλύτερης ενότητας μεταξύ των μελών του με σκοπό τη διαφύλαξη και την προώθηση των ιδανικών και των αρχών που αποτελούν την κοινή τους κληρονομιά, μεταξύ άλλων, ενθαρρύνοντας την υιοθέτηση κοινών προτύπων και πολιτικών και την εναρμόνιση της νομοθεσίας σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος μέσω κοινής δράσης στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων·
Επιβεβαιώνοντας την αρχή της εγγενούς και ίσης αξιοπρέπειας όλων των ανθρώπων και υπογραμμίζοντας τη σημασία της διασφάλισης ότι όλα τα παιδιά εντός της δικαιοδοσίας ενός κράτους μέλους του Συμβουλίου της Ευρώπης απολαμβάνουν την πλήρη άσκηση, προστασία και προώθηση, καθώς και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών τους, χωρίς διακρίσεις για οποιονδήποτε λόγο·
Έχοντας υπόψη τις υποχρεώσεις έναντι των παιδιών, όπως ορίζονται στις σχετικές διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις, ιδίως στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, στη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ETS αριθ. 5) και τα αντίστοιχα πρόσθετα πρωτόκολλά τους, και στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη (ETS αριθ. 35 και η αναθεωρημένη έκδοσή του, ETS αριθ. 163)·
Υπενθυμίζοντας τη σχετική νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τα πρότυπα και τις οδηγίες της Επιτροπής Υπουργών στους τομείς των δικαιωμάτων του παιδιού, του οικογενειακού δικαίου και των σχετικών νομικών διαδικασιών, ιδίως τις Κατευθυντήριες Γραμμές της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για μια φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη·
Έχοντας κατά νου τη Στρατηγική του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (2022-2027), η οποία περιλαμβάνει τους στρατηγικούς στόχους «2.4 Φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη για όλα τα παιδιά» και «2.5 Δίνοντας φωνή σε κάθε παιδί»·
Αναγνωρίζοντας τις απόψεις και τις γνώμες των παιδιών που συμμετείχαν σε διαβουλεύσεις σε επιλεγμένα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης·
Αναγνωρίζοντας τον σημαντικό ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των μη κυβερνητικών οργανώσεων, στην υποστήριξη των παιδιών, των γονέων και των οικογενειών, σε συνεργασία με κρατικούς φορείς, εντός ενός κοινού πλαισίου·
Σημειώνοντας με ανησυχία ότι, ενώ το συμφέρον του παιδιού θα πρέπει να αποτελεί πρωταρχική μέριμνα, και σε ορισμένες περιπτώσεις η ύψιστη σημασία, σε όλες τις αποφάσεις και ενέργειες που αφορούν το παιδί, το συμφέρον του παιδιού ενδέχεται, στην πράξη, να μην λαμβάνεται πάντα δεόντως υπόψη στις διαδικασίες χωρισμού των γονέων·
Πεπεισμένο ότι το καθεστώς των παιδιών ως κατόχων δικαιωμάτων θα πρέπει να τύχει κατάλληλης νομοθετικής, διαδικαστικής και ουσιαστικής αναγνώρισης και ότι αυτά τα παιδιά θα πρέπει να επωφελούνται από την κατάλληλη υποστήριξη κατά την άσκηση των δικαιωμάτων τους σε όλες τις αποφάσεις και τα θέματα που τα αφορούν·
Επιθυμώντας να καθοδηγήσει τα κράτη μέλη στη βελτίωση της νομοθεσίας, των πολιτικών και της πρακτικής τους σχετικά με τις διαδικασίες χωρισμού γονέων και να τα υποστηρίξει στην παροχή καθοδήγησης στις αρμόδιες αρχές, τους αρμόδιους υπαλλήλους και επαγγελματίες, καθώς και στους γονείς που εμπλέκονται σε τέτοιες διαδικασίες·
Τονίζοντας ότι η παρούσα σύσταση στοχεύει στη δημιουργία ενός κοινού πλαισίου για την αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού, αναγνωρίζοντας παράλληλα την ποικιλομορφία των νομικών συστημάτων των κρατών μελών,
Συνιστά στις κυβερνήσεις των κρατών μελών:
- να διασφαλίσουν ότι, στις διαδικασίες γονικού χωρισμού:
α. το συμφέρον του παιδιού αποτελεί πρωταρχική μέριμνα ή, όπου απαιτείται από τον νόμο, την ύψιστη μέριμνα·
β. τα δικαιώματα του παιδιού γίνονται σεβαστά και προστατεύονται καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας·
γ. οι αποφάσεις που αφορούν το παιδί εφαρμόζονται ή εκτελούνται αποτελεσματικά και έγκαιρα, σύμφωνα με το συμφέρον του παιδιού·
- να αναπτύξουν και να προωθήσουν εναλλακτικές διαδικασίες επίλυσης διαφορών που λαμβάνουν υπόψη τα δικαιώματα και το συμφέρον του παιδιού στις διαδικασίες γονικού χωρισμού·
- να λάβουν ή να ενισχύσουν όλα τα μέτρα που θεωρούν απαραίτητα ή χρήσιμα με σκοπό την εφαρμογή των αρχών που ορίζονται στο παράρτημα της παρούσας σύστασης στη σχετική εθνική νομοθεσία, πολιτική και πρακτική·
- να διασφαλίσουν ότι η παρούσα σύσταση, συμπεριλαμβανομένων των κατευθυντήριων γραμμών στο παράρτημά της, μεταφράζεται και διαδίδεται όσο το δυνατόν ευρύτερα μεταξύ των αρμόδιων αρχών, των σχετικών επαγγελματιών και άλλων ενδιαφερόμενων μερών που εργάζονται με παιδιά σε διαδικασίες γονικού χωρισμού·
- να επανεξετάζει τακτικά την κατάσταση εφαρμογής της παρούσας σύστασης με σκοπό την ενίσχυση του αντίκτυπού της και να ενημερώνει την Επιτροπή Υπουργών για τα μέτρα που έχουν ληφθεί από τα κράτη μέλη και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, την πρόοδο που έχει σημειωθεί και τυχόν ελλείψεις που παραμένουν πέντε χρόνια μετά την υιοθέτησή της.
Παράρτημα της Σύστασης CM/Rec(2025)4
- Πεδίο εφαρμογής και ορισμοί
Πεδίο εφαρμογής
- Η παρούσα σύσταση ισχύει για όλες τις διαδικασίες καθώς και για τις εναλλακτικές διαδικασίες επίλυσης διαφορών που αφορούν τους γονείς ενός παιδιού που δεν ζουν μαζί ή δεν επιθυμούν πλέον να ζουν μαζί, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε αποφάσεις σχετικά με τη γονική μέριμνα, την επιμέλεια ή την ανατροφή, την πρόσβαση ή την επικοινωνία με το παιδί.
Ορισμοί
- Για τους σκοπούς της παρούσας σύστασης:
– «διαδικασίες» αναφέρονται σε διοικητικές και δικαστικές διαδικασίες ενώπιον αρμόδιας αρχής·
– «αρμόδια αρχή» αναφέρεται σε δικαστικό ή διοικητικό όργανο που είναι αρμόδιο να λάβει νομικά δεσμευτική απόφαση σχετικά με τις ρυθμίσεις που αφορούν παιδί που εμπλέκεται σε διαδικασίες γονικού χωρισμού·
– «εναλλακτική επίλυση διαφορών» αναφέρεται σε διαδικασίες μέσω των οποίων τα μέρη διαπραγματεύονται για να καταλήξουν σε συμφωνία, με τη βοήθεια ενός ή περισσότερων επαγγελματιών· αυτές οι διαδικασίες μπορούν να πραγματοποιηθούν πριν, κατά τη διάρκεια, μετά ή αντί νομικών διαδικασιών, όπως προβλέπεται από την εθνική νομοθεσία·
– «υπόθεση υψηλής σύγκρουσης ευθυνών» νοείται μια υπόθεση στην οποία ο ένας ή και οι δύο γονείς αδυνατούν ή δεν επιθυμούν να αφήσουν στην άκρη τις διαφορές τους και να επικεντρωθούν στο βέλτιστο συμφέρον του παιδιού με σκοπό την επίτευξη συμβιβασμού ή συμφωνίας χωρισμού, εκτός εάν πρόκειται για υπόθεση που αφορά ενδοοικογενειακή βία. Οι υποθέσεις υψηλής σύγκρουσης χαρακτηρίζονται γενικά από ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα:
α. υψηλό επίπεδο εχθρότητας, ανταγωνισμού και δυσπιστίας μεταξύ των γονέων·
β. συνεχείς δυσκολίες επικοινωνίας και επαναλαμβανόμενες δικαστικές διαμάχες·
γ. έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των γονέων, ιδίως κατά την εφαρμογή ενός συμβιβασμού ή μιας συμφωνίας που έχει επιτευχθεί ή μιας απόφασης που έχει ληφθεί σχετικά με τη γονική μέριμνα, την επιμέλεια ή την ανατροφή, την πρόσβαση ή την επικοινωνία με το παιδί·
– «παιδί» νοείται κάθε άτομο κάτω των 18 ετών·
– «γονείς» αναφέρονται στα πρόσωπα που θεωρούνται γονείς του παιδιού σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο·
– «γονική μέριμνα» αναφέρεται στο σύνολο των δικαιωμάτων και καθηκόντων που αποσκοπούν στην προώθηση και διασφάλιση των δικαιωμάτων και της ευημερίας του παιδιού σύμφωνα με τις εξελισσόμενες ικανότητές του, όπως προβλέπεται από το εθνικό δίκαιο·
– «άλλος δικαιούχος γονικής μέριμνας» αναφέρεται σε οποιοδήποτε πρόσωπο έχει γονική μέριμνα επιπλέον ή αντί του/των γονέα/ων του παιδιού, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο·
– «επαφή» αναφέρεται σε διαμονές περιορισμένης διάρκειας, συναντήσεις και επικοινωνία με οποιαδήποτε μορφή μεταξύ του παιδιού και άλλου προσώπου όταν το παιδί δεν ζει με αυτό το άτομο·
– «αδέλφια» περιλαμβάνουν επίσης ετεροθαλή αδέλφια και θετά αδέλφια.
- Γενικές αρχές
Βέλτιστο συμφέρον του παιδιού
- Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού θα πρέπει να αποτελεί πρωταρχική μέριμνα ή, όπου απαιτείται από το νόμο, την ύψιστη μέριμνα, κατά την εξασφάλιση συμφωνιών και την επίλυση διαφορών σε όλες τις διαδικασίες και τις εναλλακτικές διαδικασίες επίλυσης διαφορών που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της παρούσας σύστασης.
Δικαίωμα ακρόασης
- Το παιδί θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να ενημερώνεται και να ζητείται η γνώμη του, καθώς και να εκφράζει τις απόψεις του.
Θα πρέπει να λαμβάνεται η δέουσα βαρύτητα στις απόψεις του παιδιού σύμφωνα με την ηλικία και την ωριμότητά του.
Κράτος δικαίου
- Τα πρότυπα της δέουσας διαδικασίας θα πρέπει να εφαρμόζονται στα παιδιά με τον ίδιο τρόπο όπως και στους ενήλικες. Αυτά τα πρότυπα θα πρέπει να εφαρμόζονται με τρόπο που να είναι ευαίσθητος στο παιδί και κατάλληλος για την ηλικία του και δεν θα πρέπει να υποβαθμίζονται ή να αρνούνται με το πρόσχημα του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού.
Αξιοπρέπεια
- Κάθε παιδί θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με ευαισθησία και σεβασμό ανά πάσα στιγμή. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στο επίπεδο ωριμότητας, την προσωπική κατάσταση και τις συγκεκριμένες ανάγκες του παιδιού.
Επικαιρότητα
- Οι διαδικασίες στις οποίες εμπλέκεται ένα παιδί θα πρέπει να κινούνται, να ολοκληρώνονται και να παρακολουθούνται έγκαιρα και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με εξαιρετική επιμέλεια. Οι καθυστερήσεις στις διαδικασίες γενικά δεν είναι προς το συμφέρον του παιδιού και μπορεί πράγματι να είναι επιζήμιες για το παιδί.
Απαγόρευση διακρίσεων
- Τα δικαιώματα του παιδιού θα πρέπει να διασφαλίζονται και οι ανάγκες του να ικανοποιούνται, χωρίς διακρίσεις για οποιονδήποτε λόγο.
Δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής
- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής των παιδιών, των γονέων και άλλων δικαιούχων γονικής μέριμνας, καθώς και άλλων μελών της οικογένειας.
III. Αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού
- Το συμφέρον του παιδιού θα πρέπει να θεωρείται πρωταρχικό μέλημα ή, όπου απαιτείται από το νόμο, ως το ύψιστο μέλημα.
- Κατά την αξιολόγηση του συμφέροντος ενός παιδιού, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι περιστάσεις της υπόθεσης και όλοι οι παράγοντες που σχετίζονται με την εξασφάλιση των δικαιωμάτων του παιδιού και την ικανοποίηση των αναγκών του. Αυτοί οι παράγοντες θα πρέπει να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων:
α. την ηλικία, το επίπεδο ωριμότητας και τις εξελισσόμενες ικανότητές του παιδιού·
β. τις απόψεις του παιδιού, εφόσον έχει επιλέξει να τις εκφράσει ή, για ένα παιδί που δεν είναι σε θέση να διαμορφώσει ή να εκφράσει τις δικές του απόψεις, την οπτική του παιδιού·
γ. την κατάλληλη διατήρηση του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος του παιδιού·
δ. την προθυμία και την ικανότητα κάθε γονέα, χωρίς διακρίσεις για οποιονδήποτε λόγο, να φροντίζει και να καλύπτει τις ανάγκες του παιδιού, συμπεριλαμβανομένης της προθυμίας του ενός γονέα να επιτρέψει στο παιδί να έχει ουσιαστικές προσωπικές σχέσεις με τον άλλο γονέα ή άλλα πρόσωπα που είναι σημαντικά για το παιδί·
ε. το ιστορικό της ανατροφής και της φροντίδας του παιδιού·
στ. την προστασία του παιδιού από σωματική ή ψυχολογική βλάβη ή από το να υποβληθεί ή να εκτεθεί σε κακοποίηση, παραμέληση ή βία·
ζ. οποιαδήποτε κατάσταση ευαλωτότητας ή κινδύνου και πηγές προστασίας και υποστήριξης·
η. τις αναπτυξιακές, συναισθηματικές, εκπαιδευτικές και υγειονομικές ανάγκες του παιδιού·
θ. ζητήματα που σχετίζονται με το δικαίωμα του παιδιού να διατηρεί και να αναπτύσσει την ταυτότητά του·
ι. τις συνήθεις καθημερινές δραστηριότητες και τα χόμπι του παιδιού.
- Το περιεχόμενο και η βαρύτητα κάθε παράγοντα ποικίλλουν σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση ανάλογα με τις περιστάσεις.
Εάν η αξιολόγηση των παραγόντων που λαμβάνονται υπόψη σε μια υπόθεση οδηγεί σε αντικρουόμενα συμπεράσματα, αυτά θα πρέπει να εξισορροπούνται προσεκτικά, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τυχόν πιθανές βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες για το παιδί.
- Σε διαδικασίες στις οποίες επηρεάζονται ή είναι πιθανό να επηρεαστούν περισσότερα από ένα παιδιά, το βέλτιστο συμφέρον κάθε παιδιού θα πρέπει να αξιολογείται ξεχωριστά.
- Όπου δικαιολογείται από τις περιστάσεις της υπόθεσης, οι αρμόδιες αρχές θα πρέπει να μπορούν να προσφεύγουν στις σχετικές υπηρεσίες και εμπειρογνωμοσύνη, χρησιμοποιώντας μια διεπιστημονική προσέγγιση για την αξιολόγηση των αναγκών του παιδιού και του επιπέδου σύγκρουσης μεταξύ των γονέων.
- Σε διαδικασίες που αφορούν γονέα ή παιδί με αναπηρία ή με ειδικές ή πρόσθετες ανάγκες ή ευαλωτότητες, θα πρέπει να υπάρχουν κατάλληλες ρυθμίσεις που να επιτρέπουν την ουσιαστική συμμετοχή του γονέα ή του παιδιού στη διαδικασία.
- Κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τα δικαιώματα επιμέλειας και επικοινωνίας, η αρμόδια αρχή θα πρέπει να εφαρμόζει τα δικαιώματα του παιδιού και την αρχή ότι ένα παιδί θα πρέπει να έχει όσο το δυνατόν περισσότερη άμεση επαφή με κάθε γονέα, όση είναι συμβατή με το βέλτιστο συμφέρον του. Θα πρέπει να διατίθεται επαρκής χρόνος ώστε να μπορεί το παιδί να διατηρεί και να αναπτύσσει μια ουσιαστική σχέση με κάθε γονέα, σύμφωνα με το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
- Η νεαρή ηλικία ενός παιδιού δεν θα πρέπει να αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την στέρηση του δικαιώματος να δημιουργεί και να διατηρεί επαφή με τους γονείς του.
- Όταν η απεριόριστη επαφή δεν είναι προς το συμφέρον του παιδιού, θα πρέπει να εξετάζεται η δυνατότητα εποπτευόμενης άμεσης επαφής ή άλλων μορφών επικοινωνίας με τον ενδιαφερόμενο γονέα. Θα πρέπει επίσης να αναγνωρίζεται η πιθανότητα, σε ορισμένες περιπτώσεις, η μη ύπαρξη επαφής ή η διακοπή της επαφής να είναι προς το συμφέρον του παιδιού.
- Δικαίωμα ακρόασης
- Στο παιδί θα πρέπει να παρέχεται μια γνήσια και αποτελεσματική ευκαιρία να εκφράσει τις απόψεις του, είτε άμεσα είτε με άλλο τρόπο, και να υποστηρίζεται σε αυτό μέσω μιας σειράς φιλικών προς το παιδί μηχανισμών και διαδικασιών. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το επίπεδο κατανόησης και η ικανότητα επικοινωνίας του παιδιού, καθώς και οι περιστάσεις της υπόθεσης.
- Οι αρμόδιες αρχές θα πρέπει να αξιολογούν κατά περίπτωση το επίπεδο κατανόησης του παιδιού. Ανεξάρτητα από την ηλικία, ιδίως όταν ένα παιδί ζητά να ακουστεί, θα πρέπει να θεωρείται ότι υπάρχει επαρκές επίπεδο κατανόησης. Όταν η εθνική νομοθεσία ορίζει όριο ηλικίας κάτω από το οποίο ένα παιδί δεν θεωρείται ότι έχει επαρκές επίπεδο κατανόησης για να εκφράσει τις απόψεις του, το εν λόγω όριο ηλικίας θα πρέπει να υπόκειται σε περιοδική αναθεώρηση και τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να εξετάσουν το ενδεχόμενο κατάργησής του.
- Όταν ένα παιδί χρειάζεται βοήθεια για να εκφράσει τις απόψεις του, αυτή θα πρέπει να παρέχεται. Όταν ένα παιδί δεν είναι σε θέση να εκφράσει τις απόψεις του λόγω ηλικίας ή ικανοτήτων, η οπτική γωνία του παιδιού σε σχετικά θέματα θα πρέπει, όπου είναι σκόπιμο, να διαπιστώνεται και να μεταφέρεται από έναν ειδικά διορισμένο και εξειδικευμένο εκπρόσωπο ή επαγγελματία.
- Θα πρέπει να δίνεται η δέουσα βαρύτητα στις απόψεις του παιδιού ή, όπου είναι σκόπιμο, στην οπτική γωνία του, σύμφωνα με την ηλικία και το επίπεδο ωριμότητάς του.
- Θα πρέπει να καταστεί σαφές στο παιδί ότι οι απόψεις του αποτελούν σημαντικό παράγοντα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, αλλά ότι δεν καθορίζουν απαραίτητα την απόφαση της αρμόδιας αρχής. Η αρμόδια αρχή θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις απόψεις του παιδιού, μαζί με άλλους σχετικούς παράγοντες, για τον σκοπό του προσδιορισμού του βέλτιστου συμφέροντός του.
- Όταν οι διαδικασίες αφορούν περισσότερα από ένα παιδιά, θα πρέπει να παρέχεται σε κάθε ένα από αυτά η ευκαιρία να εκφράσει τις απόψεις του ξεχωριστά.
- Οι απόψεις του παιδιού μπορούν να διαπιστωθούν με διάφορους τρόπους, όπως:
α. μέσω της συνέντευξης του παιδιού από την αρμόδια αρχή, με την επιφύλαξη των κατάλληλων εγγυήσεων·
β. μέσω έκθεσης που βασίζεται σε συνέντευξη με το παιδί από εκπαιδευμένο επαγγελματία που διορίζεται από την αρμόδια αρχή.
- Ο μηχανισμός ή η διαδικασία που θα χρησιμοποιηθεί σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις συγκεκριμένες περιστάσεις, την ηλικία και το επίπεδο κατανόησης του παιδιού, καθώς και την ικανότητά του να επικοινωνεί· όπου κρίνεται σκόπιμο, θα πρέπει να ζητείται η γνώμη του παιδιού σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο επιθυμεί να ακουστεί. Όποτε είναι σκόπιμο, το παιδί θα πρέπει να ακουστεί απευθείας.
- Προκειμένου να αποφευχθεί το αδικαιολόγητο άγχος και η ταλαιπωρία, η ακρόαση των απόψεων ενός παιδιού θα πρέπει να πραγματοποιείται σε φιλικό προς το παιδί περιβάλλον.
- Θα πρέπει να υπάρχουν επαρκείς εγγυήσεις για να διασφαλίζεται, στο μέτρο του δυνατού, ότι το παιδί μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα και ότι οι απόψεις που εκφράζονται δεν είναι αποτέλεσμα αδικαιολόγητης επιρροής ή καταναγκασμού.
- Ένα παιδί δεν πρέπει ποτέ να υπόκειται σε αντεξέταση σχετικά με το περιεχόμενο των απόψεών του.
- Οι επαναλαμβανόμενες ακροάσεις του παιδιού θα πρέπει να αποφεύγονται όπου είναι δυνατόν, εκτός εάν αυτές είναι προς το συμφέρον του παιδιού.
- Για λόγους διαδικαστικής δικαιοσύνης, θα πρέπει να γνωστοποιείται στα μέρη έκθεση σχετικά με τις απόψεις που εξέφρασε το παιδί σύμφωνα με το συμφέρον του παιδιού και με κάθε πρόσφορο μέσο για να διασφαλίζεται η προστασία του. Για τον σκοπό αυτό, θα πρέπει να προτιμάται μια συνοπτική έκθεση αντί για μια πλήρη έκθεση. Όπου είναι σκόπιμο, θα πρέπει να ζητείται η γνώμη του παιδιού σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο απεικονίζονται οι απόψεις του στην έκθεση.
- Δικαίωμα στην ενημέρωση και τη βοήθεια
Δικαίωμα στην ενημέρωση
- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι υπάρχουν φιλικές προς τα παιδιά υπηρεσίες πληροφόρησης για την ενημέρωση του παιδιού σχετικά με, ειδικότερα:
α. τους λόγους της διαδικασίας·
β. τα δικαιώματα και τον ρόλο του στη διαδικασία·
γ. τα στάδια και την πιθανή διάρκεια της διαδικασίας·
δ. τους μηχανισμούς ή τους θεσμούς, καθώς και τις διαδικαστικές προσαρμογές που είναι διαθέσιμες για την υποστήριξή του κατά τη διάρκεια και μετά τη διαδικασία·
ε. όπου είναι σκόπιμο, την πρόσβαση σε προσφυγές, συμπεριλαμβανομένων τυχόν εφαρμοστέων προθεσμιών, και τους ανεξάρτητους μηχανισμούς υποβολής καταγγελιών.
Δικαίωμα σε βοήθεια και δικαίωμα σε νομική συμβουλή και εκπροσώπηση
- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι το παιδί έχει το δικαίωμα να λαμβάνει ανεξάρτητη υποστήριξη και νομική βοήθεια και, όπου απαιτείται από την εθνική νομοθεσία, νομική εκπροσώπηση ξεχωριστή από αυτή των γονέων του ή άλλων μερών καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες Γραμμές της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη.
- Το παιδί θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να λαμβάνει βοήθεια από ένα άτομο που είναι σε θέση να το συμβουλεύσει και να το υποστηρίξει, να διευκολύνει την κατανόηση της διαδικασίας, να παρέχει αξιόπιστες και σχετικές πληροφορίες, να διαπιστώνει την επιθυμία του να ασκήσει το δικαίωμα ακρόασης και να το συνοδεύει κατά τη διάρκεια της ακρόασης και, όπου είναι απαραίτητο, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας έφεσης. Το παιδί θα πρέπει να μπορεί να επικοινωνεί με αυτό το άτομο ανά πάσα στιγμή για πληροφορίες και συμβουλές.
- Όταν το απαιτεί η προστασία των βέλτιστων συμφερόντων του παιδιού, θα πρέπει να διορίζεται το συντομότερο δυνατό ένας ειδικός επίτροπος ad litem ή ένας ξεχωριστός νομικός εκπρόσωπος για να εκπροσωπεί το παιδί, σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες Γραμμές της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για μια φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη.
- Η πρόσβαση σε ένα αποτελεσματικό, βιώσιμο και αξιόπιστο σύστημα νομικής βοήθειας θα πρέπει να είναι διαθέσιμη για το παιδί και τους γονείς του. Όπου είναι απαραίτητο, η πρόσβαση σε ένα δωρεάν σύστημα νομικής βοήθειας θα πρέπει να είναι διαθέσιμη για το παιδί υπό τους ίδιους ή πιο επιεικείς όρους από αυτούς που ισχύουν για τους ενήλικες, σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες Γραμμές της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για μια φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη.
Μηχανισμός υποβολής καταγγελιών
- Θα πρέπει να υπάρχει πρόσβαση στο παιδί σε έναν ανεξάρτητο και αποτελεσματικό, μη δικαστικό, μηχανισμό υποβολής καταγγελιών που να είναι ευαίσθητος στο παιδί.
- Διεξαγωγή διαδικασιών γονικού χωρισμού
Πριν από τις διαδικασίες
- Θα πρέπει να υπάρχουν εξειδικευμένες υπηρεσίες για την ενημέρωση και την υποστήριξη των γονέων στην άσκηση των ευθυνών τους απέναντι στο παιδί πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τις διαδικασίες γονικού χωρισμού, και για να τους βοηθούν να καταλήξουν σε φιλική συμφωνία προς το συμφέρον του παιδιού.
Κατά τη διάρκεια των διαδικασιών
- Όπου δικαιολογείται από τις περιστάσεις της υπόθεσης, οι αρμόδιες αρχές θα πρέπει να είναι σε θέση να απευθύνονται σε σχετικές υπηρεσίες και εμπειρογνωμοσύνη εγκαίρως, προκειμένου να αξιολογούν το συμφέρον του παιδιού και να εντοπίζουν την καταλληλότερη μορφή παρέμβασης με τις οικογένειες.
- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να θεσπίσουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς και μέτρα διαχείρισης υποθέσεων για να επιτρέψουν τον έγκαιρο εντοπισμό υποθέσεων υψηλής σύγκρουσης, ώστε να καταστεί δυνατή η έγκαιρη και καταλληλότερη μορφή παρέμβασης στις οικογένειες, με σκοπό τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού. Τέτοια μέτρα μπορεί να περιλαμβάνουν έγκαιρο έλεγχο, εποπτευόμενη άμεση επαφή, διαμεσολάβηση ή άλλες εναλλακτικές διαδικασίες επίλυσης διαφορών, προγράμματα γονικής εκπαίδευσης και γονικό συντονισμό.
- Όπου είναι απαραίτητο για την προστασία του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού, οι αρμόδιες αρχές θα πρέπει να αξιολογούν την ανάγκη ενεργοποίησης τυχόν διαδικασιών φροντίδας και/ή μέτρων για την προστασία του παιδιού. Όπου θεωρούνται απαραίτητα προστατευτικά μέτρα ή υπηρεσίες, οι αρμόδιες αρχές, όπου είναι ξεχωριστές, θα πρέπει να συνεργάζονται στενά μεταξύ τους.
Επείγοντα και προσωρινά μέτρα
- Σε καταστάσεις άμεσου κινδύνου για την υγεία ή την ασφάλεια ενός παιδιού, ιδίως σε περιπτώσεις υψηλής σύγκρουσης, η εθνική νομοθεσία θα πρέπει να προβλέπει επείγουσες παραπομπές και ταχείες διαδικασίες προκειμένου να ληφθούν αποφάσεις έκτακτης ανάγκης ή προσωρινά προστατευτικά μέτρα. Σύμφωνα με το συμφέρον του παιδιού, μπορούν να ληφθούν μέτρα έκτακτης ανάγκης χωρίς προηγούμενη ακρόαση του παιδιού, υπό την προϋπόθεση ότι το παιδί έχει τη δυνατότητα ακρόασης πριν από την έκδοση τελικής απόφασης επί της ουσίας.
- Όταν, λόγω των περιστάσεων της υπόθεσης ή της φύσης της διαδικασίας, είναι πιθανό να καθυστερήσει η έκδοση τελικής απόφασης, ειδικά όταν η υπόθεση χρήζει ειδικής διερεύνησης, θα πρέπει να λαμβάνονται κατάλληλα προσωρινά μέτρα για την προστασία των δικαιωμάτων και του συμφέροντος του παιδιού.
- Σε περιπτώσεις όπου ένα παιδί κινδυνεύει από κακοποίηση ή βλάβη από γονέα, η αρμόδια αρχή θα πρέπει να είναι σε θέση να αναστείλει άμεσα την άμεση επαφή σε προσωρινή βάση ή να διατάξει έμμεση επαφή, εποπτευόμενη ή υποστηριζόμενη άμεση επαφή ή οποιοδήποτε άλλο μέτρο που συνάδει με το συμφέρον του παιδιού.
- Σε περιπτώσεις γονικής παρεμπόδισης της επικοινωνίας ή συνεχούς άρνησης ενός παιδιού να έχει επικοινωνία, θα πρέπει να προβλέπονται προσωρινά μέτρα σε σχέση με αυτό, σύμφωνα με το συμφέρον του παιδιού, μέχρι να ληφθεί τελική απόφαση.
- Τα επείγοντα και προσωρινά μέτρα θα πρέπει να είναι άμεσα εκτελεστά, κατ’ αρχήν βραχείας διάρκειας και να ακολουθούνται από περαιτέρω αποφάσεις που σέβονται πλήρως τις διαδικαστικές εγγυήσεις για τα δικαιώματα του παιδιού και όλων των σχετικών μερών.
Εναλλακτικές διαδικασίες επίλυσης διαφορών
- Τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να αναπτύξουν και να προωθήσουν εθελοντικές διαδικασίες όπως η διαμεσολάβηση ή άλλες εναλλακτικές διαδικασίες επίλυσης διαφορών, για να υποστηρίξουν τους γονείς στην επίτευξη συμφωνίας ή συμβιβασμού που λαμβάνει υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
- Η διαμεσολάβηση ή άλλες εναλλακτικές διαδικασίες επίλυσης διαφορών δεν είναι κατάλληλες σε περιπτώσεις όπου έχει διαπιστωθεί ενδοοικογενειακή βία ή όπου υπάρχουν βάσιμοι κίνδυνοι βίας ή κακοποίησης, εκτός εάν υπάρχουν οι κατάλληλες εγγυήσεις για να διασφαλιστεί η ασφάλεια των μερών και να επιτραπεί στους γονείς να καταλήξουν σε αμοιβαία συμφωνία ελεύθερα.
- Πληροφορίες που εξηγούν τα οφέλη της διαμεσολάβησης και άλλων εναλλακτικών διαδικασιών επίλυσης διαφορών θα πρέπει να παρέχονται πριν από την έναρξη οποιασδήποτε νομικής διαδικασίας. Σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, ενδέχεται να είναι σκόπιμο να απαιτείται από τους γονείς να παραστούν σε ενημερωτική συνάντηση σχετικά με τέτοιες διαδικασίες.
- Η έναρξη νομικών διαδικασιών δεν θα πρέπει να εμποδίζει την αρμόδια αρχή να ενθαρρύνει τους γονείς να συμμετάσχουν σε διαμεσολάβηση ή άλλες εναλλακτικές διαδικασίες επίλυσης διαφορών ανά πάσα στιγμή.
- 51. Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού θα πρέπει να αποτελεί πρωταρχική μέριμνα για τον διαμεσολαβητή ή άλλους επαγγελματίες που εμπλέκονται σε τέτοιες διαδικασίες. Θα πρέπει να ενθαρρύνουν τους γονείς να επικεντρώνονται στο συμφέρον του παιδιού ανά πάσα στιγμή και θα πρέπει να τους υπενθυμίζουν την πρωταρχική τους ευθύνη να διασφαλίζουν την ευημερία του παιδιού και την ανάγκη να το ενημερώνουν και να το συμβουλεύονται.
- Το δικαίωμα του παιδιού να ακούγεται και να συμμετέχει, όπου είναι σκόπιμο, σε διαδικασίες εναλλακτικής επίλυσης διαφορών θα πρέπει να διασφαλίζεται, σύμφωνα με το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενθαρρύνουν και να υποστηρίζουν τους επαγγελματίες που συμμετέχουν σε διαδικασίες εναλλακτικής επίλυσης διαφορών να αναφέρουν τη βία κατά των παιδιών, μεταξύ άλλων με την άρση των εμποδίων που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν οι επαγγελματίες κατά την αναφορά τέτοιων περιπτώσεων, σύμφωνα με τα πρότυπα που ορίζονται στη Σύσταση CM/Rec(2023)8 της Επιτροπής Υπουργών προς τα κράτη μέλη σχετικά με την ενίσχυση των συστημάτων αναφοράς για τη βία κατά των παιδιών.
- Για να δοθεί νομική ισχύς στη διαμεσολάβηση ή σε άλλες συμφωνίες εναλλακτικής επίλυσης διαφορών, θα πρέπει να προβλεφθεί η καταχώρισή τους ή η έγκρισή τους από αρμόδια αρχή, εφόσον η εν λόγω αρχή είναι ικανοποιημένη ότι η συμφωνία λαμβάνει δεόντως υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και είναι δίκαιη για όλους τους συμμετέχοντες.
- Οι επικοινωνίες, συμπεριλαμβανομένων των δηλώσεων και των αρχείων, που σχετίζονται με τη διαμεσολάβηση ή άλλες διαδικασίες εναλλακτικής επίλυσης διαφορών θα πρέπει να θεωρούνται εμπιστευτικές και δεν θα πρέπει να αποκαλύπτονται σε διαδικασίες ή σε οποιοδήποτε άλλο πλαίσιο. Η αποκάλυψη θα πρέπει να επιτρέπεται μόνο όταν απαιτείται από το νόμο ή όταν υπάρχουν ζητήματα προστασίας ή όταν υπάρχουν ανησυχίες για την προστασία των παιδιών.
Απόφαση
- Η απόφαση θα πρέπει να εξηγεί πώς έχουν συλλεχθεί οι απόψεις του παιδιού ή, όπου είναι σκόπιμο, η οπτική γωνία του παιδιού και πώς τους έχει δοθεί η δέουσα βαρύτητα. Όταν ένα παιδί δεν έχει ακουστεί, η απόφαση θα πρέπει να προσδιορίζει τους λόγους.
- Η απόφαση θα πρέπει να παρέχει σαφή και διαφανή αιτιολόγηση, εξηγώντας πώς έχουν αξιολογηθεί, επαληθευτεί και δοθεί βαρύτητα στους σχετικούς παράγοντες και δείχνοντας πώς έχει δοθεί η δέουσα προσοχή στο βέλτιστο συμφέρον του παιδιού κατά την εξισορρόπηση των δικαιωμάτων και των αναγκών του παιδιού και των έννομων συμφερόντων των μερών.
- Το περιεχόμενο της απόφασης θα πρέπει να κοινοποιείται και να εξηγείται άμεσα στο παιδί, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία και το επίπεδο ωριμότητάς του.
Εφαρμογή και επιβολή
- Προκειμένου οι διαδικασίες εκτέλεσης να είναι όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικές και αποδοτικές, το εθνικό δίκαιο θα πρέπει να προβλέπει μια σειρά μέτρων σε περίπτωση μη συμμόρφωσης.
- Οι εντολές που αφορούν την εκτέλεση των προσωπικών σχέσεων και της άμεσης επαφής θα πρέπει πάντα να προωθούν και να προστατεύουν το συμφέρον του παιδιού και θα πρέπει να αποφασίζονται κατά περίπτωση.
- Σε περιπτώσεις όπου μια απόφαση δεν γίνεται σεβαστή από ένα μέρος, η αρμόδια αρχή θα πρέπει πρώτα να προωθεί την εθελοντική συμμόρφωση, συνοδευόμενη, εάν χρειάζεται, από φάση διαμεσολάβησης ή διαπραγμάτευσης σχετικά με την εφαρμογή της.
- Οι αποφάσεις και τα μέτρα που αφορούν και επηρεάζουν τα παιδιά θα πρέπει πάντα να εφαρμόζονται ή να εκτελούνται με έγκαιρο και φιλικό προς τα παιδιά τρόπο, που να σέβεται την αξιοπρέπεια και την ευαλωτότητα του παιδιού.
- Σε περιπτώσεις συνεχιζόμενης μη συμμόρφωσης, θα πρέπει να υπάρχουν μηχανισμοί για την εκτέλεση της απόφασης ή την αναθεώρησή της και την πραγματοποίηση τυχόν απαραίτητων προσαρμογών.
Αναθεώρηση της απόφασης
- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι η απόφαση που αφορά το παιδί μπορεί να υπόκειται σε αποτελεσματική διοικητική ή δικαστική εποπτεία και, σε περίπτωση αλλαγής των συνθηκών, σε αναθεώρηση.
VII. Μετεγκατάσταση
- Η μετεγκατάσταση ενός παιδιού θα πρέπει να αποφασίζεται από κοινού από τους γονείς ή άλλους δικαιούχους γονικής μέριμνας ή από αρμόδια αρχή σε περίπτωση διαφωνίας, και να λαμβάνεται πλήρως υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
- Ο γονέας που προτίθεται να μετεγκατασταθεί με ή χωρίς το παιδί θα πρέπει να ειδοποιεί εγκαίρως τον άλλο γονέα ή τους δικαιούχους γονικής μέριμνας, λαμβάνοντας πλήρως υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Η σκοπούμενη μετεγκατάσταση του παιδιού θα πρέπει επίσης να κοινοποιείται σε όσους έχουν εκτελεστό δικαίωμα σε προσωπικές σχέσεις και άμεση επαφή με το παιδί.
- Όταν μια αρμόδια αρχή αποφασίζει για τη μετεγκατάσταση του παιδιού, δεν θα πρέπει να υπάρχει γενικό τεκμήριο υπέρ ή κατά της μετεγκατάστασης. Οι αποφάσεις σε υποθέσεις μετεγκατάστασης θα πρέπει να επιδιώκουν την εξισορρόπηση της ελευθερίας κυκλοφορίας των γονέων με το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και το δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής ζωής και των δύο γονέων και του παιδιού.
- Όλοι οι σχετικοί παράγοντες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαδικασία αξιολόγησης του συμφέροντος του παιδιού, με ιδιαίτερη προσοχή στη διατήρηση ουσιαστικών σχέσεων με κάθε γονέα, τους παππούδες και τις γιαγιάδες, τα αδέλφια, άλλα μέλη της οικογένειας και με άλλα πρόσωπα που είναι σημαντικά για το παιδί.
- Όταν η τακτική άμεση επαφή μεταξύ του παιδιού που έχει μετεγκατασταθεί και του άλλου γονέα, των παππούδων ή των αδελφών δεν είναι πλέον δυνατή ή εφικτή, οι συμφωνημένες ρυθμίσεις μετεγκατάστασης θα πρέπει να περιλαμβάνουν πρόβλεψη για τακτική εξ αποστάσεως επαφή και για την παραλαβή αλληλογραφίας και δώρων για την τιμολόγηση σημαντικών ημερομηνιών και γεγονότων στη ζωή του παιδιού.
- Η εύλογη φύση της προτεινόμενης μετεγκατάστασης και, όπου είναι σκόπιμο, οι λόγοι που προβάλλει ο γονέας που επιδιώκει τη μετεγκατάσταση θα πρέπει να υπόκεινται σε αντικειμενική αξιολόγηση, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ο γονέας που μετεγκαθίσταται έχει λάβει υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
- Η πρακτικότητα τυχόν προτεινόμενων προσωπικών σχέσεων και ρυθμίσεων άμεσης επαφής, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος και τα επίπεδα διατάραξης που εμπλέκονται, θα πρέπει επίσης να υπόκεινται σε αντικειμενική αξιολόγηση.
VIII. Διάφορες διατάξεις
Προστασία δεδομένων
- Οποιαδήποτε διαδικασία που αφορά παιδί θα πρέπει, στο μέτρο του δυνατού, να διεξάγεται κεκλεισμένων των θυρών για την προστασία της ιδιωτικής ζωής του παιδιού.
- Τα προσωπικά δεδομένα του παιδιού και άλλων προσώπων που εμπλέκονται στη διαδικασία γονικού χωρισμού θα πρέπει να συλλέγονται, να χρησιμοποιούνται, να κοινοποιούνται και να αποθηκεύονται σύμφωνα με το νόμο.
- Όταν είναι προς το συμφέρον του παιδιού, η κοινοποίηση των προσωπικών του δεδομένων μεταξύ των αρμόδιων αρχών, των επαγγελματιών και των παρόχων υπηρεσιών θα πρέπει να διασφαλίζεται στην πράξη.
- Το παιδί και, κατά περίπτωση, οι γονείς του ή άλλοι κάτοχοι γονικής μέριμνας, ο επίτροπος ad litem ή ο νόμιμος εκπρόσωπός του θα πρέπει να ενημερώνονται σχετικά με τις διαδικασίες άσκησης των δικαιωμάτων προστασίας δεδομένων του παιδιού, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος υποβολής αίτησης για διόρθωση εσφαλμένων ή ελλιπών προσωπικών δεδομένων σε σχετικά αρχεία.
- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να προστατεύουν τα παιδιά που εμπλέκονται σε διαδικασίες γονικού χωρισμού από το να αναγνωρίζονται ή να αναγνωρίζονται στην κάλυψη των μέσων ενημέρωσης.
Κατάρτιση και επαγγελματικά πρότυπα
- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι αρμόδιες αρχές και οι επαγγελματίες που εμπλέκονται σε διαδικασίες γονικού χωρισμού, συμπεριλαμβανομένων των δικαστών, των δικηγόρων, των διαμεσολαβητών, των ψυχολόγων και των κοινωνικών λειτουργών, λαμβάνουν κατάλληλη υποστήριξη, πρακτική καθοδήγηση και εκπαίδευση, προκειμένου να επιτύχουν το απαραίτητο επίπεδο εμπειρογνωμοσύνης σχετικά με τις ανάγκες και τα δικαιώματα του παιδιού στις διαδικασίες γονικού χωρισμού, καθώς και σχετικά με τις τεχνικές ακρόασης παιδιών.
- Θα πρέπει να θεσπιστούν κώδικες ορθής πρακτικής για τη διαμεσολάβηση ή άλλες εναλλακτικές διαδικασίες επίλυσης διαφορών, ώστε να διασφαλίζονται υψηλά επαγγελματικά πρότυπα ανά πάσα στιγμή.
Παρακολούθηση και έρευνα
- Όλες οι νομοθετικές, πολιτικές και δημοσιονομικές αποφάσεις σχετικά με τον γονικό χωρισμό θα πρέπει να βασίζονται σε παρακολούθηση, ευρήματα επιστημονικής έρευνας και στατιστικά δεδομένα.
- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι η ανάπτυξη και η αναθεώρηση των υπηρεσιών που σχετίζονται με τον γονικό χωρισμό για παιδιά, γονείς και οικογένειες βασίζονται σε περιοδικές διαβουλεύσεις με παιδιά, γονείς και επαγγελματίες παρόχους υπηρεσιών από σχετικούς κλάδους.
Διεθνής συνεργασία
- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενισχύσουν τη συνεργασία τους προκειμένου να διασφαλίσουν και να προωθήσουν αποτελεσματικά το συμφέρον του παιδιού σε περιπτώσεις χωρισμού των γονέων με διασυνοριακή διάσταση.
- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να προωθήσουν τη διασυνοριακή ανταλλαγή εμπειριών, την έρευνα και τα μοντέλα υπηρεσιών, καθώς και τη διασυνοριακή εκπαίδευση των αρμόδιων αρχών και των σχετικών επαγγελματιών.