08/03/2025
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, η κυρία Χριστίνα Δάλλα, Καθηγήτρια Φαρμακολογίας ΕΚΠΑ, μας υπενθυμίζει ότι η πρόοδος είναι εφικτή, αλλά δεν είναι δεδομένη. Χρειάζονται δραστικά μέτρα, ώστε να εξαλειφθεί η υπο-εκπροσώπηση των γυναικών σε ηγετικές θέσεις και η αντιμετώπισή τους με προκαταλήψεις.
Η 8η Μαρτίου αποτελεί μια ευκαιρία για απολογισμό και διεκδίκηση σε όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένου την υγεία και τις επιστήμες της ζωής. Οι γυναίκες έχουν σημειώσει τεράστια πρόοδο σε πολλούς τομείς, όμως παρά τις σημαντικές κατακτήσεις, εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται σε ηγετικές θέσεις και να αντιμετωπίζουν ασυνείδητες προκαταλήψεις. Για την αντιμετώπιση αυτών των θεμάτων, στην Ελλάδα, όπως και διεθνώς, γίνονται σοβαρές προσπάθειες για την ενίσχυση των γυναικών στις θετικές επιστήμες και στις επιστήμες της ζωής, όπως η ιατρική, η φαρμακευτική και η βιολογία. Ένα από τα πιο σημαντικά βήματα είναι η υιοθέτηση Σχεδίων Δράσης για την Έμφυλη Ισότητα (Gender Equality Plans) από πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα, μετά από προτροπή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, η Επιτροπή Ισότητας Φύλων και Καταπολέμησης των Διακρίσεων συμβάλλει στη διαμόρφωση και εφαρμογή τέτοιων δράσεων σε όλους τους τομείς. Σημαντικές δράσεις προέρχονται και από οργανισμούς όπως η Ελληνική Εταιρεία Γυναικών Πανεπιστημιακών (ΕΛΕΓΥΠ) και το δίκτυο L-Oreal-Unesco για τις Γυναίκες στην Επιστήμη.
Ωστόσο, ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια που παραμένουν είναι η υποσυνείδητη μεροληψία (implicit bias). Ακόμη και σε χώρες όπως η Ελλάδα εξακολουθούν να υπάρχουν στερεότυπα που επηρεάζουν τη συμμετοχή των γυναικών στην επιστήμη και στην έρευνα, από την εκπαίδευση, την πρόσληψη και την αξιολόγηση μέχρι τη χρηματοδότηση της έρευνας. Για παράδειγμα, η ιδέα ότι ορισμένοι ρόλοι στην εργασία ή στην οικογενειακή ζωή είναι «ανδρικοί» ή «γυναικείοι» παραμένει βαθιά ριζωμένη και χρειάζεται συστηματική προσπάθεια για να ξεπεραστεί. Θεωρώ ότι σημαντικό ρόλο θα μπορούσε να παίξει και η αλλαγή της νοοτροπίας για την κοινή ανατροφή των παιδιών εντός και εκτός γάμου, έτσι ώστε να μην επωμίζεται ο ένας γονέας την ευθύνη των παιδιών. Το ίδιο ισχύει και για τις οικιακές εργασίες, την ευθύνη του «νοικοκυριού», αλλά και την φροντίδα των γηραιότερων ή αδύναμων μελών μιας οικογένειας. Η αλλαγή της νοοτροπίας, βέβαια, δεν είναι επαρκής και χρειάζονται και αντίστοιχες μεταρρυθμίσεις σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, οι οποίες θα ενισχύουν τους νέους και τις νέες επιστήμονες και ερευνήτριες.
Επίσης, οι κατευθυντήριες οδηγίες και τα σχέδια δράσης για την έμφυλη ισότητα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και παγκοσμίως (τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα) προωθούν την ενσωμάτωση του φύλου στην έρευνα. Αυτή η προσέγγιση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τις νευροεπιστήμες και για τη νευροψυχοφαρμακολογία, καθώς πολλές νευροψυχιατρικές διαταραχές χαρακτηρίζονται από διαφορές μεταξύ των φύλων ως προς τη συχνότητα εμφάνισης, τη συμπτωματολογία και την απόκριση στη θεραπεία. Για παράδειγμα, η κατάθλιψη και οι διαταραχές άγχους είναι πιο συχνές στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες, ενώ υπάρχουν διαφορές μεταξύ των φύλων τόσο στην παθοφυσιολογία όσο και στη θεραπεία τους. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των φύλων στη φαρμακοκινητική και φαρμακοδυναμική αρκετών φαρμάκων, συμπεριλαμβανομένων των αντικαταθλιπτικών. Ως εκ τούτου, τόσο οι προκλινικές όσο και οι κλινικές μελέτες πρέπει να σχεδιάζονται με κατάλληλο τρόπο, έτσι ώστε να ανιχνεύουν τις διαφορές του φύλου. Στο πλαίσιο αυτό, η ερευνητική μας ομάδα στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών έχει μελετήσει διεξοδικά τις διαφορές φύλου σε μοντέλα κατάθλιψης και άγχους, απόκρισης στο στρες και αντικαταθλιπτικής δράσης. Επιπλέον, έχουμε προτείνει ότι η ασυμφωνία μεταξύ προκλινικών και κλινικών μελετών έχει συμβάλει στην αποτυχία ανακάλυψης ορισμένων νέων φαρμάκων. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να υπάρχει στοχευμένη έρευνα και χρηματοδότηση, έτσι ώστε να υπάρξουν νέες ασφαλείς και αποτελεσματικές θεραπείες για όλους και όλες.
Η Παγκόσμια Ημέρα των Γυναικών μας υπενθυμίζει ότι η πρόοδος είναι εφικτή, αλλά δεν είναι δεδομένη. Για να εξασφαλίσουμε ένα μέλλον όπου όλοι και όλες θα έχουν ίσες ευκαιρίες στην υγεία, στην επιστήμη, στην έρευνα και στην ακαδημαϊκή ηγεσία, χρειάζεται συνεχής προσπάθεια. Η αλλαγή ξεκινά από την εκπαίδευση και την κοινωνία συνολικά. Και εμείς, ως επιστήμονες, έχουμε την ευθύνη να διαμορφώσουμε ένα πιο δίκαιο και συμπεριληπτικό μέλλον.