Συνεπιμέλεια με εναλλασσόμενη κατοικία σε παιδιά της σχολικής ηλικίας και εφηβικής ηλικίας
Όσον αφορά την κοινή φυσική επιμέλεια με εναλλασσόμενη κατοικία σε παιδιά της σχολικής ηλικίας και εφηβικής ηλικίας, με βάση έναν μεγάλο αριθμό ερευνών, τα παιδιά που ζούσαν υπό κοινή επιμέλεια αντιμετώπιζαν λιγότερα ψυχοσωματικά προβλήματα σε σχέση με αυτά που ζούσαν, ως επί το πλείστων ή αποκλειστικά, με έναν γονέα.
Η θετική επιρροή της συνεπιμέλειας σε παιδιά και εφήβους
Συγκεκριμένα, μελέτη σε 150.000 παιδιά ηλικίας 12-15 ετών δείχνει ότι τα παιδιά που περνούν ίσο χρόνο και με τους δύο γονείς μετά από έναν χωρισμό, έχουν λιγότερα ψυχοσωματικά συμπτώματα σε σχέση με παιδιά που ζουν κυρίως ή μόνο με τον ένα γονέα.
Τα παιδιά και οι έφηβοι της κοινής επιμέλειας με εναλλασσόμενη κατοικία είχαν παρόμοια αποτελέσματα με εκείνα των παραδοσιακών οικογενειών, σε αντίθεση με τα παιδιά που μεγάλωναν μόνο με έναν γονέα σε αποκλειστική επιμέλεια, τα οποία παρουσίασαν ψυχοσωματικά προβλήματα σε ποσοστό 25% διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά και οι έφηβοι της (Bergström et al, 2015).
Μία μεταανάλυση 19 μελετών, έδειξε ότι τα παιδιά με κοινή επιμέλεια είχαν καλύτερα αποτελέσματα σε δείκτες ψυχικής και σωματικής υγείας (Baude et al.2016). Μία μελέτη στη Σουηδία έδειξε ότι τα παιδιά με κοινή φυσική επιμέλεια, είχαν χαμηλό επίπεδο άγχους σε σχέση με τα παιδιά της αποκλειστικής επιμέλειας και τα αποτελέσματα σχετίζονται με την καθημερινή φροντίδα κι από τους δύο γονείς μετά το διαζύγιο (Turunen, 2017).
Σε μία άλλη μελέτη σε δείγμα 4823 παιδιών ηλικίας 10-18 ετών, βρέθηκε ότι τα παιδιά σε κοινή επιμέλεια με εναλλασσόμενη κατοικία έχουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση, αντίστοιχη με εκείνη των παιδιών σε άθικτες οικογένειες, ενώ τα παιδιά σε συνθήκη της αποκλειστικής επιμέλειας παρουσίασαν χαμηλότερη αυτοεκτίμηση (Τurunen et al, 2017)
Τα προβλήματα από την αποκλειστική επιμέλεια
Σε πρόσφατη ημερίδα του πανεπιστημίου Αιγαίου με θέμα τη συνεπιμέλεια, η Σουηδή ερευνήτρια ψυχολόγος Malin Bergstrom (2020), μίλησε για «το στρες και την ευεξία των παιδιών στην κοινή ανατροφή, κοινή φυσική επιμέλεια» παρουσιάζοντας ερευνητικά δεδομένα και κατέληξε ότι: Τα παιδιά́ που ζουν ως επι το πλείστον με έναν γονέα έχουν περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης και βίωσης άγχους.
Ο κίνδυνος εμφάνισης ψυχολογικών προβλημάτων στα παιδιά́ που ζουν κυρίως ή μόνο με έναν γονέα είναι 15% και 30% αντίστοιχα. Η συχνότητα χαμηλής ποιότητας ζωής και χαμηλής ευημερίας διπλασιάζεται για τα παιδιά́ σε αποκλειστική́ επιμέλεια σε σύγκριση με τα παιδιά́ που ζουν σε πυρηνικές οικογένειες και σχεδόν διπλασιάζεται σε σύγκριση με τα παιδιά́ που ζουν στο πλαίσιο της κοινής ανατροφής.
Σε σχέση με την εφηβεία, σε μία μετα-ανάλυση 60 ερευνών της Nielsen (2018), τα παιδιά της κοινής φυσικής επιμέλειας ήταν καλύτερα προσαρμοσμένα από τα παιδιά της αποκλειστικής επιμέλειας σε μια σειρά δεικτών. Αν και ορισμένοι μπορεί να περίμεναν ότι οι έφηβοι που ήταν πολύ «νευρωτικοί» (με άγχος, ένταση, κατάθλιψη, λύπη) δεν θα προσαρμόζονταν τόσο καλά, όσο ζούσαν σε δύο σπίτια, (δηλαδή σε εναλλασσόμενη κατοικία και ίσο χρόνο και με τους δύο γονείς, βασικές προϋποθέσεις της κοινής φυσικής επιμέλειας), αυτό δεν συνέβη.
Προσαρμοστικότητα
Σε 21 από τις 24 μελέτες, οι έφηβοι της κοινής φυσικής επιμέλειας ήταν πιο καλά προσαρμοσμένοι από τους εφήβους της αποκλειστικής επιμέλειας σε πολλαπλές διαστάσεις εφηβικής συμπεριφοράς: ποτό, κάπνισμα, χρήση ναρκωτικών, επιθετικότητα, εκφοβισμό (bullying), διάπραξη εγκληματικών πράξεων και κακή σχέση με τους συνομηλίκους.
Οι έφηβοι της κοινής φυσικής επιμέλειας ανέφεραν ακόμη ότι είχαν καλύτερες σχέσεις και με τους δύο (2) βιολογικούς γονείς, τους θετούς γονείς και τους ανιόντες (παππούδες – γιαγιάδες) σε σχέση με τους εφήβους της αποκλειστικής επιμέλειας.
Ο χρόνος των διανυκτερεύσεων, συμπεριλαμβανομένων των διανυκτερεύσεων μεσοβδόμαδα, κατά το σχολικό έτος, είναι ευεργετικός, διότι καθιστά δυνατή την συμμετοχή των γονέων σε μια ποικιλία δραστηριοτήτων (βοήθεια ρουτίνας ύπνου, βοήθεια πρωινής ρουτίνας ετοιμασίας για το σχολείο, πειθαρχία στο σπίτι (Braver & Lamb, 2012˙ Finley & Schwartz, 2007).
Μετα-αναλύσεις σε θέματα ανατροφής παιδιών
Σε ένα συνέδριο στην Βοστώνη (2017), όπου συμμετείχαν δώδεκα (12) εξέχοντες διεθνώς ειδικοί ερευνητές κι εμπειρογνώμονες (ψυχολόγοι, παιδοψυχίατροι, ειδικοί σε θέματα ανάπτυξης και σχεδίων ανατροφής παιδιών) πραγματοποιήθηκε ανασκόπηση όλης της βιβλιογραφίας και των μετα-αναλύσεων σε θέματα ανατροφής παιδιών.
Οι ως άνω αναφερόμενοι κατέληξαν ότι τα ερευνητικά δεδομένα που διατίθενται σήμερα υποστηρίζουν την άποψη, ότι τα παιδιά του διαζυγίου, κατά μέσο όρο, επωφελούνται ουσιαστικά από τις ρυθμίσεις της κοινής επιμέλειας και φροντίδας, σύμφωνα με τις οποίες τα ανήλικα ζουν με κάθε γονέα τουλάχιστον το 35% του χρόνου σε εναλλασσόμενη κατοικία.
Τα ευρήματα περισσότερων από 50 μεμονωμένες μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά που ανατρέφονται από κοινού κι εξίσου από τους δύο (2) γονείς τους τα καταφέρνουν καλύτερα σε σύγκριση με εκείνα που ευρίσκονται σε αποκλειστική επιμέλεια (βλέπε κριτικές του Bauserman, 2002; Nielsen, 2015, 2017).
Τα ευεργετικά αποτελέσματα της κοινής επιμέλειας
Τα ευεργετικά αποτελέσματα της κοινής επιμέλειας είναι εμφανή σε ένα ευρύ φάσμα δεικτών για την ευημερία των παιδιών, συμπεριλαμβανομένων των παρακάτω:
(α) χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους και απογοήτευσης
(β) χαμηλότερη επιθετικότητα και μειωμένη κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών
(γ) καλύτερη σχολική επίδοση και γνωστική ανάπτυξη
(δ) καλύτερη σωματική υγεία
(ε) χαμηλότερα ποσοστά καπνίσματος και
(στ) καλύτερες σχέσεις με πατέρες, μητέρες, θετούς γονείς και παππούδες.
Φυσικά, ορισμένες μελέτες απέτυχαν να δείξουν τέτοια οφέλη, αλλά σχεδόν ουδεμία δείχνει ότι η κοινή επιμέλεια βλάπτει τα παιδιά.
Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ παιδιών με διαφορετικές ρυθμίσεις επιμέλειας. Οι δώδεκα (12) εμπειρογνώμονες συμφώνησαν ότι έχει επιτευχθεί ένα κρίσιμο σημείο στην έρευνα και ότι τα οφέλη της κοινής επιμέλειας για τα περισσότερα παιδιά δεν μπορούν πλέον να αμφισβητηθούν.
Τα μεγάλα οφέλη της συνεπιμέλειας
Οι περισσότεροι ειδικοί υποστήριξαν ότι η κοινή επιμέλεια ωφελούσε τα παιδιά σε μεγάλο βαθμό, επειδή το να έχουν δύο (2) γονείς που σχετίζονται στην καθημερινή τους ζωή ήταν πιο ευεργετικό από το να έχουν μόνο έναν. Επιπλέον, η κοινή επιμέλεια επιτρέπει η «αδύναμη» γονική ανατροφή ενός γονέα να αντισταθμίζεται από την «ισχυρή» γονική ανατροφή του άλλου γονέα.
Παραδείγματος χάριν, όταν τα παιδιά έλαβαν καλή γονική ανατροφή είτε από τη μητέρα τους είτε από τον πατέρα τους, είχαν λιγότερα συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα ακόμα κι όταν ο άλλος γονέας είχε αδύναμες γονικές ικανότητες (Elam, Sandler, Wolchik & Tein, 2016; Sandler, Wheeler & Braver, 2013).
Με άλλα λόγια, ένας καλός πατέρας μπορεί να «καλύψει» μια λιγότερο επιδέξια μητέρα και το αντίστροφο. Στις διευθετήσεις κοινής επιμέλειας, τα παιδιά έχουν δύο (2) πιθανότητες να λάβουν καλή γονική ανατροφή, ενώ εάν ένας και μοναδικός γονέας έχει ανεπάρκεια γονικής δεξιότητας, το παιδί στερείται ενός δεύτερου γονέα που μπορεί να παρέμβει πλήρως «και να σώσει τη κατάσταση».
Και οι δύο γονείς έχουν σημασία
Οι ρυθμίσεις συνεπιμέλειας σηματοδοτούν ότι και οι δύο γονείς έχουν σημασία, και οι δύο διατηρούν τους γονικούς ρόλους και τις ευθύνες τους, και οι δύο είναι απαραίτητοι για την ευημερία του παιδιού και κανένας δεν πρέπει να απορριφθεί ή να μειωθεί σε δευτερεύοντα ή καθαρά οικονομικό ρόλο. Το να γνωρίζουν ότι είναι σημαντικοί για κάθε γονέα επηρεάζει έντονα την συναισθηματική λειτουργία των εφήβων (Schenck et al., 2009).
Οι Velez, Braver, Cookston, Fabricius και Parke (Family Relations, in press) διαπίστωσαν, επίσης, ότι η επίδραση του πατέρα μετά το διαζύγιο είχε μεγαλύτερο αντίκτυπο στην προσαρμοστικότητα του παιδιού από ότι η επίδραση της μητέρας.
Το γεγονός ότι οι πατέρες διαδραματίζουν σημαντικό παιδαγωγικό ρόλο στην ζωή του παιδιού αποκτά δημόσια αποδοχή. Παραδείγματος χάριν, οι διαφημίσεις με πατέρες και παιδιά έχουν αλλάξει αισθητά από τις παλαιότερες που απεικονίζουν τους πατέρες απλά ως αδέξιους (Tropp & Kelly, 2015). Πράγματι, η Nielsen προσλήφθηκε πρόσφατα ως σύμβουλος από διαφημιστές που προσπαθούν να ευθυγραμμίσουν τις διαφημίσεις τους με τις σύγχρονες αντιλήψεις για το πώς αλληλεπιδρούν οι πατέρες με τις μικρές κόρες τους (Huffman, 2017).
Οι πατέρες είναι σημαντικοί
Η αναγνώριση ότι οι πατέρες είναι απαραίτητοι και σημαντικοί, όχι άχρηστοι ή καταστροφικοί, μπορεί και έχει επιφέρει αλλαγή τόσο σε πρακτικό όσο και σε νομικό επίπεδο.
Οι πατέρες τελευταίως περιγράφονται σε πολιτισμικές απεικονίσεις ως στοργικοί και ωφέλιμοι στα παιδιά σε αντίθεση με την προηγούμενη εικόνα τους ως αδέξιων, ανίκανων, αδιάφορων και πιθανώς επικίνδυνων. Οι ΗΠΑ και οι ευρωπαϊκές χώρες υιοθετούν ταχέως πολιτικές φιλικές προς την κοινή ανατροφή/επιμέλεια, ενώ καμία δεν κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Οι πολίτες τώρα αποδέχονται τις συμφωνίες κοινής επιμέλειας με συντριπτικές πλειοψηφίες και είναι επικριτικοί με τις τρέχουσες πολιτικές των δικαστηρίων προς το αντίθετο (Braver et al., 1997).
Κοινωνικό κεφάλαιο
Τα παιδιά σε οικογένειες με κοινή επιμέλεια μπορούν, επίσης, να ωφεληθούν επειδή έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στο «κοινωνικό κεφάλαιο» από δύο γονείς (Austin, 2011; Coleman, 1990; Hetherington, 1999). Το κοινωνικό κεφάλαιο περιγράφει τη σειρά των κοινωνικών εφοδίων και μηχανισμών που προωθούν την ευημερία των ατόμων και τις πιθανότητες επιτυχίας. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός και η αποτελεσματικότητα αυτών των εφοδίων, τόσο καλύτερα ως άτομα θα είναι.
Τα παιδιά σε οικογένειες με αποκλειστική επιμέλεια, είναι λιγότερο πιθανό από τα παιδιά κοινή φυσική επιμέλεια να λαμβάνουν τα οφέλη του κοινωνικού κεφαλαίου και από τους δύο γονείς.
Η κοινή επιμέλεια/συνεπιμέλεια με ίσο χρόνο κι εναλλασσόμενη κατοικία είναι ευεργετική για τα παιδιά σε όλες τις ηλικίες από τα βρέφη και τα μικρά παιδιά μέχρι τους εφήβους και θα πρέπει να καθιερωθεί και να θεσπιστεί, ώστε τα παιδιά των χωρισμένων γονέων να συνεχίσουν να ανατρέφονται και με τους δύο (2) γονείς τους και να δρέπουν τα οφέλη της κοινής ανατροφής που αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την υγιή και ομαλή ψυχολογική τους ανάπτυξη και υγεία.
Άλλως, η διαιώνιση της κείμενης νομοθεσίας που δίδει μόνο επικοινωνία στον πατέρα, αναθέτοντάς του τον ρόλο του περιστασιακού επισκέπτη, θα έχει ως επίπτωση την γονική αποξένωση, η οποία είναι μία κατάσταση σοβαρής ψυχοπαθολογίας τόσο για το παιδί όσο και για τον γονέα με καταστροφικά και δια βίου αποτελέσματα στην ψυχική υγεία τους.
Όπως είπε ο Freud: «Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη στην παιδική ηλικία από την ανάγκη για πατρική προστασία».
.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- Bergström, M., Fransson, E., Modin, B., Berlin, M., Gustafsson, P. A., & Hjern, A. (2015). Fifty moves a year: Is there an association between joint physical custody and psychosomatic problems in children? Journal of Epidemiology and Community Health, 69, 769–774.
2. Braver L. S., Lamb. E. M. (2018). Shared Parenting After Parental Separation: The Views of 12 Experts Journal of Divorce & Remarriage, 59, 372-387
3. Fransson, E., Låftman, S. B., Östberg, V., Hjern, A., & Bergström, M. (2017). The living conditions of children with shared residence–the Swedish example. Child Indicators Research, 1–23.
4. Nielsen L. (2018). Joint Versus Sole Physical Custody: Children’s Outcomes Independent of Parent–Child Relationships, Income, and Conflict in 60 Studies. Journal of Divorce & Remarriage, 59,247-281
5. Warshak, R. A. (2014). Social science and parenting plans for young children: A consensus report. Psychology, Public Policy, and Law, 20, 46–67. doi:10.1037/law0000005
6.Συνεπιμέλεια: βασικά δεδομένα και προτάσεις.
Συγγραφή – Επιμέλεια Άρθρου
Μαρία Καπερώνη
Κλινικός Ψυχολόγος Παιδιών & Εφήβων, ΜSc, ΑΠΘ,
EuroPsy (European Certificate in Clinical & Health Psychology)
ΓΝΘ Ιπποκράτειο-Παιδοψυχιατρικό Τμήμα.