Πώς θεωρητικολογούν οι δικαστές οικογενειακών δικαστηρίων σχετικά με την γονική αποξένωση; Μια ποιοτική έρευνα της επικράτειας.

Telma M Marques, Isabel Narciso, Luana C Ferreira / 21.06.2022

PMCID: PMC9266076  PMID: 35805214

Πηγή: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9266076/

 

Περίληψη

Η γονική αποξένωση (ΓΑ) και η εννοιολογική της προσέγγιση ή η κατανόηση της διαδικασίας που διέπει αυτή τη δυναμική είναι από καιρό αμφιλεγόμενη, αλλά έχει επίσης συχνά παρουσιαστεί στις δικαστικές αίθουσες. Αυτή η μελέτη παρέχει μια περιγραφή του πώς οι νομικοί επαγγελματίες εννοιολογούν την «γονική αποξένωση» και πώς περιγράφουν τα χαρακτηριστικά του φαινομένου. Χρησιμοποιώντας ένα ποιοτικό σχεδιασμό, 21 δικαστές οικογενειακών δικαστηρίων (ηλικίας 33-60 ετών, 11 άνδρες και 10 γυναίκες), που εργάζονται με υποθέσεις επιμέλειας παιδιών, συμμετείχαν σε μια ατομική εις βάθος συνέντευξη. Μια ποιοτική ανάλυση βασισμένη στις βασικές διαδικασίες της Θεωρίας της ΓΑ συνθέτει μια εικόνα της δυναμικής της αποξένωσης με πέντε αλληλένδετα αποτελέσματα. Πρώτον, τα πλαίσια και τα τοπία της ΓΑ, τα οποία περιελάμβαναν τις αντιλήψεις των δικαστών για τα πλαίσια ανάπτυξης της ΓΑ, τα στρατηγικά πρότυπα συμπεριφοράς και τις λειτουργίες της, τα πορτρέτα της ΓΑ και ενδείξεις για την αναγνώρισή της· δεύτερον, σκέψεις σχετικά με τη σοβαρότητα της ΓΑ· τρίτον, τους παράγοντες επιρροής, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με την εμφάνιση της ΓΑ· τέταρτον, τον ατομικό και σχεσιακό αντίκτυπο της έκθεσης στη ΓΑ· και πέμπτον, τα αντιληπτά σημάδια αλλαγής. Τα αποτελέσματα επέτρεψαν επίσης την πολυπλοκοποίηση των θεωριών των δικαστών, αποκαλύπτοντας έξι ιδιότητες της έννοιας της δικαστικής προσφυγής: ελαστικότητα, σκοπιμότητα και καμουφλάζ, ασυμμετρίες εξουσίας, πολυπαραγοντική φύση και καταστροφικότητα. Οι κατευθύνσεις για μελλοντική έρευνα διευρύνονται από αυτά τα αποτελέσματα και συζητούνται οι ρεαλιστικές συνεισφορές γνώσης σχετικά με την κριτική σκέψη των δικαστών σε ζητήματα δικαστικής προσφυγής και τις εκδηλώσεις της στην νομική πρακτική.

1. Εισαγωγή

Ο τομέας της Γονικής Αποξένωσης (ΓΑ) παραμένει ένα πεδίο αμφιλεγόμενων κριτικών στοχασμών σχετικά με την εννοιολογική της εγκυρότητα, την παραδεκτότητα και τη χρήση της στο οικογενειακό δίκαιο [1]. Ωστόσο, δεν έχει ακόμη επιτευχθεί η κατανόηση των παραγόντων που επηρεάζουν τις αποφάσεις των επαγγελματιών των οικογενειακών δικαστηρίων, με αποτέλεσμα να καθυστερεί μια ισχυρή επιστημονική και νομική βάση για την υποστήριξη του παιδοκεντρικού και οικογενειοκεντρικού δικαίου [2,3].

Η γονική αποξένωση μπορεί να θεωρηθεί ως «διεθνές φαινόμενο» [4] (σελ. 428), που συναντάται σε δικαστήρια και νομικά περιβάλλοντα σε διάφορες χώρες (π.χ. στις ΗΠΑ, τον Καναδά, τη Βραζιλία, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Ισραήλ, την Αυστραλία), και έχει συζητηθεί έντονα στην επιστημονική και επαγγελματική βιβλιογραφία, που περιλαμβάνει διαφορετικά νομικά συστήματα [4,5], πολιτικές και πρακτικές – π.χ., βλέπε [6,7] για ανασκόπηση. Η Πορτογαλία δεν διαθέτει συγκεκριμένη νομοθεσία για τη ΓΑ. Ωστόσο, αυτή η έννοια φέρεται συχνά στις δικαστικές αίθουσες και, όπως και σε άλλες χώρες [8], οι νομικοί επαγγελματίες είναι αρκετά εξοικειωμένοι και τη χρησιμοποιούν συχνά. Ως εκ τούτου, η στενή σχέση μεταξύ της Νομικής Προστασίας και του Οικογενειακού Δικαίου έχει οδηγήσει σε συχνή συζήτηση ζητημάτων Νομικής Προστασίας σε περιπτώσεις διαφορών σχετικά με την επιμέλεια των παιδιών [9]. Οι εθνικοί φορείς παρέχουν επίσης έγγραφα και εκπαιδευτικές εκδηλώσεις που επιδιώκουν να συνδυάσουν τις προοπτικές του δικαίου, της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής για μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα αυτού του φαινομένου [10].

Παρά την ύπαρξη κάποιας επαγγελματικής βιβλιογραφίας, η ακαδημαϊκή βιβλιογραφία είναι περιορισμένη σχετικά με τα υποκείμενα ψυχολογικά ζητήματα και τις διαδικασίες των διαβουλεύσεων των οικογενειακών δικαστηρίων και, τελικά, τις θεωρίες και τις έννοιες των δικαστών για τη Συμπεριφορική Προστασία, καθώς και τις αντιλήψεις τους σχετικά με τις συγκεκριμένες ανάγκες σε τέτοιες περιπτώσεις. Έτσι, με την παρούσα μελέτη σκοπεύουμε να καλύψουμε αυτό το κενό, καθώς η περαιτέρω γνώση σχετικά με αυτό το θέμα, μέσα από τα μάτια των νομικών επαγγελματιών, μπορεί να διαμορφώσει διασυνδεδεμένες νομικές και θεραπευτικές πρακτικές σε περιπτώσεις Συμπεριφορικής Προστασίας.

1.1. Μια πιο προσεκτική ματιά στην τρέχουσα κατάσταση

Η έρευνα που επικεντρώνεται στις εμπειρίες και τις απόψεις των επαγγελματιών, ιδίως εκείνων των επαγγελματιών οικογενειακών δικαστηρίων, παραμένει περιορισμένη, αν και ορισμένες μελέτες έχουν διεξαχθεί τόσο με νομικούς όσο και με επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Από αυτή την άποψη, ορισμένες μελέτες – π.χ. [3,11] – έχουν στρατολογήσει επαγγελματίες οικογενειακών δικαστηρίων, συμπεριλαμβανομένων οικογενειακών δικηγόρων, δικαστών, θεραπευτών, ψυχολόγων, συντονιστών γονικής μέριμνας, διαμεσολαβητών, κοινωνικών λειτουργών, αξιολογητών επιμέλειας παιδιών και άλλων κλινικών ιατρών, ενώ άλλες μελέτες έχουν συμπεριλάβει είτε συγκεκριμένες ομάδες αξιολογητών επιμέλειας παιδιών – π.χ. [12,13] -, ειδικούς/διαμεσολαβητές διαζυγίων – π.χ. [14] -, είτε θεραπευτές και ψυχολόγους – π.χ. [15,16]. Μια πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας [2] έχει ήδη αναφέρει κάποια ετερογένεια εντός της ομάδας επαγγελματιών που εργάζονται με υποθέσεις επιμέλειας παιδιών και υποθέσεις προσωπικής φροντίδας, γεγονός που οδηγεί σε διαφορετικούς επαγγελματίες με διαφορετικούς ρόλους και λειτουργίες που αποτελούν το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των ερευνητών. Οι συγγραφείς αποκάλυψαν μια ομάδα μελετών που υπογράμμισαν τις αντιλήψεις των επαγγελματιών για τα εννοιολογικά ζητήματα της προσωπικής φροντίδας και τις πρακτικές τους εμπειρίες από την εργασία με τη φυσική φροντίδα. Μέσα από τα αποτελέσματα της ανασκόπησης, είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι ορισμένες μελέτες έχουν επιδιώξει να κατανοήσουν τις διαδικασίες, τα εργαλεία και τις διαδικασίες αξιολόγησης των επαγγελματιών, καθώς και τις πρακτικές και τις αποφάσεις στον τομέα της αξιολόγησης της επιμέλειας των παιδιών.

Δεδομένης της ιστορικής συσχέτισης της γονικής μέριμνας με την έννοια του διαγνώσιμου συνδρόμου [17], οι αρχικές μελέτες γονικής μέριμνας επιδίωξαν να αναπτύξουν την εννοιολογική προσέγγιση του συνδρόμου γονικής αποξένωσης (ΣΓ), την αποδοχή του μεταξύ των επαγγελματιών και την εγκυρότητά του ως συνδρόμου [15], και να διερευνήσουν εάν τα συμπτώματα της ΣΓ θα μπορούσαν να προσδιοριστούν εμπειρικά μέσω των οπτικών γωνιών των επαγγελματιών [14]. Οι μελέτες που στόχευαν τo ΣΓ ή την έννοια του ΣΓ και τις υποκείμενες διαδικασίες τους – π.χ., [11,13,16] – επιδίωξαν κυρίως να διερευνήσουν τις απόψεις, τις πεποιθήσεις, τις γνώμες και τις εμπειρίες των επαγγελματιών σχετικά με τη ΓΑ και του ΣΓ, προκειμένου να κατανοήσουν τις αλλαγές στον επαγγελματικό τομέα της αξιολόγησης της επιμέλειας των παιδιών, δηλαδή εκείνες που σχετίζονται με τα εργαλεία αξιολόγησης και τις πρακτικές ή τις διαδικασίες των επαγγελματιών. Οι επαγγελματίες έχουν συσσωρεύσει γνώσεις και εξοικείωση με αυτές τις δύο έννοιες [11,12,13,15], καθώς και επίγνωση των αντιπαραθέσεων γύρω από τον όρο της ΓΑ και τη σύνδεσή της με το έργο του Gardner [11,16]. Η εννοιολογική εμπλοκή γύρω από τον όρο Φυσική Δραστηριότητα (ΦΔ) και η απουσία καθοδήγησης για την εργασία με αυτές τις περιπτώσεις φαίνεται επίσης να δημιουργεί ανησυχία στην επαγγελματική κοινότητα [2]. Επαγγελματίες που εργάζονται ως αξιολογητές σε περιπτώσεις ΦΔ ανέφεραν, ότι χρησιμοποιούν μια σειρά εργαλείων και διαδικασιών για την αξιολόγηση της δυναμικής και των συμπεριφορών της ΦΔ, συμπεριλαμβανομένων παρατηρήσεων, κλινικών συνεντεύξεων και ανασκόπησης αρχείων και παράπλευρων πηγών [11,12,13], υποδεικνύοντας την ανάγκη για βαθύτερη κατανόηση των μεθόδων που χρησιμοποιούνται από τους επαγγελματίες στο πλαίσιο των αξιολογήσεων ΓΑ [13].

Η ποιοτική έρευνα που διεξήχθη από τους Viljoen και Rensburg [16] αποκάλυψε, ότι διαφορετικές διαστάσεις εντός του νομικού συστήματος, δηλαδή η στάση των δικηγόρων απέναντι στις δικαστικές διαμάχες, μπορεί να ενισχύσουν τη Συμπεριφορική Δραστηριότητα και επεσήμανε τον πιθανό αντίκτυπο και τις συναισθηματικές επιπτώσεις στους επαγγελματίες που εργάζονται με τη Συμπεριφορική Δραστηριότητα, όπως η αυτοαμφισβήτηση, η απογοήτευση, το άγχος και ο κίνδυνος να βρεθούν αντιμέτωποι με ηθικούς ισχυρισμούς ή κατηγορίες για αμέλεια. Αυτά τα ευρήματα ευθυγραμμίζονται με ορισμένες ιδέες που συζητήθηκαν από άλλους συγγραφείς – π.χ., [2,18] οι οποίοι τόνισαν τη σημασία της ανάπτυξης πρωτοκόλλων αξιολόγησης βασισμένων σε τεκμήρια και προγραμμάτων παρέμβασης, προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος ισχυρισμών και κατηγοριών εναντίον επαγγελματιών.

Επιπλέον, λόγω του ευρύτερου κοινωνικο-ιστορικού πλαισίου στο οποίο αναδύθηκε η έννοια της σωματικής και ψυχικής υγείας, δεν είναι ασυνήθιστο να συνδέεται με ισχυρισμούς σεξουαλικής κακοποίησης [1], γεγονός που έχει οδηγήσει ορισμένους συγγραφείς να αναπτύξουν εμπειρικές μελέτες που χρησιμοποιούν δικαστικές βάσεις δεδομένων ή νομικά έγγραφα για να αναλύσουν αναδρομικά αποφάσεις που αφορούν αυτά τα δύο θέματα. Για παράδειγμα, βλ. [7,19] για συζήτηση. Πιο πρόσφατα, άλλοι συγγραφείς – π.χ. [3] – προσέλαβαν επαγγελματίες οικογενειακών δικαστηρίων και χρησιμοποίησαν βινιέτες με διαφορετικά σενάρια υποθέσεων για να διερευνήσουν την επίδραση του φύλου του γονέα που αποξενώνει, των ισχυρισμών για σεξουαλική κακοποίηση παιδιών και των ισχυρισμών γονικής εχθρότητας στην αξιολόγηση της σωματικής και ψυχικής υγείας από τους επαγγελματίες. Οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι σε σενάρια που παρουσιάζουν τη μητέρα ως την φερόμενη ως αποξενώτρια συν ισχυρισμούς για γονική εχθρότητα αλλά όχι σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ή οι γυναίκες δικαστικοί επαγγελματίες ήταν πιο πιθανό να αξιολογήσουν μια κατάσταση ως τέτοια που να περιλαμβάνει σωματική και ψυχική υγεία.

Συνοψίζοντας, παρόλο που η επιστημονική βιβλιογραφία σχετικά με αυτό το θέμα έχει παρουσιάσει μια εικόνα της Φυσικής Αγωγής όπου τα ζητήματα φύλου και οι κατηγορίες για σεξουαλική κακοποίηση παιδιών – π.χ. [19] – καθώς και η ενδοοικογενειακή βία ή η ΣΒ – π.χ. [13] – φαίνεται να είναι σχετικά με τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, η πιο εις βάθος γνώση σχετικά με τις θεωρίες και τις πρακτικές εμπειρίες των επαγγελματιών με το φαινόμενο της Φυσικής Αγωγής εξακολουθεί να είναι απολύτως απαραίτητη [2]. Μελέτες που ασχολούνται με τους παράγοντες που επηρεάζουν τις αξιολογήσεις των επαγγελματιών οικογενειακών δικαστηρίων είναι σημαντικές για την επίτευξη μιας επιστημονικής βάσης για τις νομικές διαδικασίες και τις αποφάσεις [3], γεγονός που ενισχύει την ανάγκη διερεύνησης της δυναμικής, των χαρακτηριστικών, των ρόλων, των συμπεριφορών της αποξένωσης και των συσχετίσεών τους με τις αποφάσεις και τις πρακτικές συστάσεις των επαγγελματιών των δικαστηρίων.

1.2. Η Παρούσα Μελέτη

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, υπάρχει κάποια βιβλιογραφία σχετικά με τις εμπειρίες γονέων που στοχεύουν στη ΓΑ (βλ. [20] για ανασκόπηση) και σχετικά με τα προγράμματα παρέμβασης, που συνδέουν τόσο τις νομικές όσο και τις θεραπευτικές συστάσεις (βλ. [21,22] για ανασκόπηση). Ωστόσο, η επιστημονική βιβλιογραφία σχετικά με τις πεποιθήσεις, τις αντιλήψεις και τις βιωματικές εμπειρίες των επαγγελματιών που εργάζονται με υποθέσεις ΦΔ είναι περιορισμένη. Καθώς αυτοί οι παράγοντες διαδραματίζουν θεμελιώδη ρόλο στο σενάριο της ΓΑ, η σωστή διερεύνηση των φωνών τους είναι ζωτικής σημασίας για την περαιτέρω πρόοδο του σύνθετου φαινομένου της ΓΑ. Η μελέτη των αντιλήψεων και των εμπειριών των δικαστών οικογενειακών δικαστηρίων, μαζί με τις αποφάσεις και τις νομικές τους γνωμοδοτήσεις, είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ενίσχυση της υπάρχουσας γνώσης στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία και την επαγγελματική κοινότητα.

Συνεπώς, η παρούσα μελέτη στοχεύει στη διερεύνηση των χαρακτηριστικών, των διαδικασιών και των πορειών της ΓΑ από την οπτική γωνία των υπευθύνων λήψης αποφάσεων, δηλαδή των δικαστών οικογενειακών δικαστηρίων. Ως εκ τούτου, ορίστηκαν τα ακόλουθα ερευνητικά ερωτήματα: Πώς αντιλαμβάνονται οι Πορτογάλοι δικαστές οικογενειακών δικαστηρίων την έννοια της ΓΑ; Πώς βιώνουν επαγγελματικά και διατυπώνουν θεωρίες σχετικά με το φαινόμενο της ΓΑ; Η απάντηση σε αυτά τα ερευνητικά ερωτήματα μπορεί να αποτελέσει όχι μόνο μια σχετική συμβολή στην πρόληψη της κακής χρήσης και της εσφαλμένης εφαρμογής της έννοιας της ΓΑ, αλλά και έναν τρόπο συνένωσης των γλωσσών της Ψυχολογίας και του Δικαίου, κάτι που μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό βήμα προς μια παρέμβαση που να ταιριάζει καλύτερα στις ανάγκες των οικογενειών ΓΑ.

2. Υλικά και Μέθοδοι

2.1. Διαδικασία Δειγματοληψίας

Η μελέτη περιελάμβανε σκόπιμη δειγματοληψία, δηλαδή οι ερευνητές αναζήτησαν βασικούς συμμετέχοντες με άμεση εμπειρία στο υπό μελέτη φαινόμενο. Ο κύριος σκοπός ήταν η πρόσβαση σε σχετικές πηγές δεδομένων, αυξάνοντας έτσι το εύρος και το βάθος των δεδομένων, αντί να δημιουργηθεί ένα δείγμα με σκοπό την αναπαράσταση ενός πληθυσμού ή την πραγματοποίηση γενικεύσεων [23].

Διεξήχθη εις βάθος έρευνα για τον εντοπισμό Δικαστηρίων Οικογενειακού Δικαίου σε όλη τη χώρα και την απόκτηση των ηλεκτρονικών διευθύνσεων των δικαστών που εργάζονται σε κάθε δικαιοδοσία. Οι συμμετέχοντες στη συνέχεια στρατολογήθηκαν μέσω δύο συμπληρωματικών διαδικασιών: υποβλήθηκε επίσημο αίτημα στο Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο για την έγκριση και τη διάδοση της μελέτης σε όλα τα Οικογενειακά Δικαστήρια και τους δικαστές, και οι προσκλήσεις για συμμετοχή στις συνεντεύξεις στάλθηκαν απευθείας στους δικαστές μέσω των ηλεκτρονικών διευθύνσεων όλων των Οικογενειακών Δικαστηρίων της χώρας. Οι συμμετέχοντες και τα εθνικά ιδρύματα δεν έλαβαν κανένα κίνητρο για διάδοση ή συμμετοχή.

Τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου περιελάμβαναν το θέμα της μελέτης, τους γενικούς στόχους της, την θεσμική ένταξη στο πλαίσιο ενός διδακτορικού προγράμματος που βρίσκεται σε εξέλιξη στη Σχολή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Λισαβόνας και, τέλος, την πρόσκληση συμμετοχής σε μια ατομική συνέντευξη με επίκεντρο την γονική αποξένωση και το έργο των νομικών επαγγελματιών στα οικογενειακά δικαστήρια. Δεκατέσσερα Οικογενειακά Δικαστήρια εκτείνονται σε επτά Δικαστικές Περιφέρειες σε όλη την ηπειρωτική Πορτογαλία και τις Αζόρες συμφώνησαν να συμμετάσχουν. Προώθησαν τις πληροφορίες της μελέτης στους δικαστές που εργάζονται άμεσα με υποθέσεις οικογενειακού δικαίου και ζήτησαν τη συμμετοχή τουλάχιστον ενός δικαστή ανά δικαστική περιφέρεια. Είκοσι ένας δικαστές συμφώνησαν να συμμετάσχουν. Μετά την επίσημη έγκριση, οι συνεντεύξεις προγραμματίστηκαν και πραγματοποιήθηκαν από τον πρώτο συγγραφέα ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των συμμετεχόντων. Οι δικαστές έδωσαν συνέντευξη ατομικά στα γραφεία τους ή σε αίθουσα συσκέψεων στο δικαστήριο. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν σε διάστημα τεσσάρων μηνών μέσω εις βάθος ημιδομημένων συνεντεύξεων για να διερευνηθούν οι οπτικές γωνίες, οι έννοιες και οι επαγγελματικές εμπειρίες των συμμετεχόντων στην γονική αποξένωση. Σε όλους τους συμμετέχοντες δόθηκαν λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τη μελέτη, δηλαδή τους στόχους της έρευνας και τις λεπτομέρειες συμμετοχής — π.χ., η μέση διάρκεια της συνέντευξης· το δικαίωμα άρνησης απάντησης σε οποιεσδήποτε ερωτήσεις ή απόσυρσης ανά πάσα στιγμή κατά τη διάρκεια της συνέντευξης· το απόρρητο των δεδομένων· το αίτημα συμπλήρωσης ενός κοινωνικοδημογραφικού ερωτηματολογίου 13 στοιχείων στο τέλος της συνέντευξης· η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου της ερευνητικής ομάδας για περαιτέρω διευκρινίσεις ή επικοινωνία. Ένα έγγραφο ενημερωμένης συγκατάθεσης υπογράφηκε από όλους τους συμμετέχοντες και η άδειά τους για χρήση ηχητικής ηχογράφησης ελήφθη πριν από τη συνέντευξη. Όλες οι συνεντεύξεις διήρκεσαν περίπου 90 λεπτά (εύρος = 75–120 λεπτά) και ηχογραφήθηκαν και μεταγράφηκαν πλήρως από τον πρώτο συγγραφέα.

Ηθική έγκριση ελήφθη από την Επιτροπή Δεοντολογίας της Σχολής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Λισαβόνας πριν από τη φάση συλλογής δεδομένων της μελέτης και ακολουθήθηκαν οι ηθικές αρχές της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας [24,25].

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, και σύμφωνα με τις συστάσεις για τα κριτήρια ποιότητας της έρευνας [23], πριν προχωρήσει στις συνεντεύξεις, ο πρώτος συγγραφέας προέβη σε ουσιαστική προετοιμασία, μέσω ανάγνωσης βιβλιογραφίας (π.χ. επιστημονικές εργασίες για το οικογενειακό δίκαιο και τα ζητήματα επιμέλειας, τεχνικά και νομικά έγγραφα) για να εξοικειωθεί με τη νομική ορολογία και τις έννοιες των δικαστών και με ορισμένους από τους βασικούς όρους, προκειμένου να διερευνήσει τις απόψεις των συμμετεχόντων με έναν ρευστό και εμπειρικά επικεντρωμένο τρόπο. Επιπλέον, οι πρώτες συνεντεύξεις ήταν κρίσιμες ως ευκαιρία για διεύρυνση των γνώσεων του ερευνητή σχετικά με τη νομική ορολογία.

2.2. Συμμετέχοντες

Το δείγμα περιελάμβανε είκοσι έναν δικαστές από πορτογαλικά δικαστήρια οικογενειακού δικαίου. Οι συμμετέχοντες είχαν μέσο όρο ηλικίας 47,57 έτη (εύρος = 33–60 έτη· τυπική απόκλιση = 5,78) και το δείγμα αποτελούνταν από παρόμοιο αριθμό ανδρών (52,38%· n = 11) και γυναικών (47,62%· n = 10). Οι περισσότεροι συμμετέχοντες ήταν Πορτογάλοι (n = 20, 95,24%) και μόνο ένας (4,76%) ανέφερε ότι είχε πορτογαλική και γαλλική υπηκοότητα. Όσον αφορά την εθνική καταγωγή, όλοι οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι είναι Καυκάσιοι/Λευκοί (100%). Δεκατέσσερις συμμετέχοντες (66,67%) ήταν παντρεμένοι ή σε σύμφωνο συμβίωσης, τέσσερις (19,05%) ήταν διαζευγμένοι ή σε διάσταση, τρεις (14,28%) ήταν άγαμοι και το 95,24% είχε παιδιά. Όλοι οι συμμετέχοντες είχαν ολοκληρώσει πανεπιστημιακό πτυχίο (80,95% κατείχε πτυχίο και 19,05% κατείχε μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών). Η πλειοψηφία (n = 17) ασκούσε το επάγγελμα του δικαστή οικογενειακών δικαστηρίων για πάνω από 16 χρόνια (47,62% μεταξύ 16-20 ετών· 33,33% πάνω από 20 χρόνια). Οι συμμετέχοντες άσκησαν την επαγγελματική τους δραστηριότητα σε δικαστήρια σε διάφορες περιοχές της χώρας (47,62% Λισαβόνα και Κοιλάδα Τάγου· 19,05% Κέντρο· 14,29% Βόρεια· 9,52% Αλεντέζο· 9,52% Αζόρες). Όσον αφορά τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, το 71,43% ήταν μη πιστοί, ενώ το 9,52% ήταν πιστοί και το 9,52% ήταν άπιστοι. Επίσης, το 4,76% ήταν αγνωστικιστές και το 4,76% ανέφερε ότι δεν είχε θρησκευτικές πεποιθήσεις.

2.3. Μέτρα

Σύμφωνα με τους στόχους της παρούσας μελέτης, ο ημι-δομημένος οδηγός συνέντευξης περιελάμβανε τα ακόλουθα πέντε κύρια θέματα: έννοιες που σχετίζονται με την έννοια της γονικής αποξένωσης (π.χ., “Τι σημαίνει, κατά τη γνώμη σας, η γονική αποξένωση;”· “Έχοντας κατά νου πρόσφατες υποθέσεις, ποια σημάδια σας οδήγησαν να πιστέψετε ότι αντιμετωπίζατε μια πιθανή κατάσταση γονικής αποξένωσης;”)· τη γονική αποξένωση και το νομικό σύστημα (π.χ., “Αφού ολοκληρωθούν όλες οι συνεντεύξεις με τους δικαστές, τι θα περιμένατε να βρείτε όσον αφορά τη συναίνεση σχετικά με τον ορισμό της αποξένωσης;”)· παράγοντες που επηρεάζουν τη γονική αποξένωση (π.χ., “Αν ψάχναμε για ενισχυτικά και εμπόδια στη διαδικασία της γονικής αποξένωσης, τι θα βρίσκαμε;”)· σοβαρότητα της γονικής αποξένωσης (π.χ., “Αν σας ζητούσαν να δημιουργήσετε μια κλίμακα σοβαρότητας της γονικής αποξένωσης, ποια επίπεδα θα ορίζατε; Και τι θα χρησιμοποιούσατε για να τα περιγράψετε και να τα διακρίνετε;”· “Αν έπρεπε να συμβουλεύσετε έναν δοκιμαστικό δικαστή, τι θα λέγατε για τις κύριες συνεισφορές του νομικού συστήματος στη σοβαρότητα της γονικής αποξένωσης;”)· αντιλήψεις για την αλλαγή σε καταστάσεις ΓΑ («Ποια σημάδια θεωρούνται ως δείκτες αλλαγής γονέων και παιδιών;»· «Ποιες βασικές στιγμές έχετε εντοπίσει ως σημεία καμπής στη διαδικασία ΓΑ;»).

Στο τέλος της συνέντευξης, συλλέχθηκαν κοινωνικοδημογραφικές πληροφορίες μέσω ενός ερωτηματολογίου 13 ερωτήσεων, το οποίο περιελάμβανε ερωτήσεις σχετικά με την ηλικία, την εθνικότητα, την εθνικότητα και τη θρησκευτικότητα των συμμετεχόντων, το μορφωτικό επίπεδο, την οικογενειακή κατάσταση και τα παιδιά. Τους ρωτήθηκε επίσης για πόσο καιρό ασκούσαν το επάγγελμα του δικαστή οικογενειακού δικαστηρίου και την περιοχή της χώρας στην οποία κατοικούσαν.

2.4. Ανάλυση Δεδομένων

Η ανάλυση δεδομένων πραγματοποιήθηκε από τον πρώτο συγγραφέα, παρά τις συνεχείς συζητήσεις με τον δεύτερο και τον τρίτο συγγραφέα, οι οποίοι είναι ειδικοί σε ποιοτικές μεθοδολογίες. Το λογισμικό QSR Nvivo 12 χρησιμοποιήθηκε για την υποστήριξη της ανάλυσης, η οποία ακολούθησε τις βασικές διαδικασίες και απαιτήσεις που ορίζονται από τη μεθοδολογία της θεμελιωμένης θεωρίας [23]. Πρώτον, ο ερευνητής ξεκίνησε τη μελέτη με θεωρητικό υπόβαθρο, έχοντας κάποια προηγούμενη γνώση της βιβλιογραφίας στον τομέα της ΓΑ πριν από τη συλλογή δεδομένων. Ο κύριος ερευνητής έπρεπε να ενημερωθεί για την κατάσταση που θα μελετηθεί και η πλήρης θεωρητική ανασκόπηση που πραγματοποιήθηκε παρουσιάζεται στο [2]. Η αναστοχαστικότητα ήταν μια συνεχής διαδικασία που καθοδήγησε ολόκληρη την ανάλυση, δηλαδή μέσω της σύνταξης υπομνημάτων και της συνεχούς συζήτησης μεταξύ των συγγραφέων. Η καταγραφή των σκέψεων, των αποφάσεων, των διλημμάτων και των ερμηνειών των ερευνητών σχετικά με την έρευνα κατέστησε δυνατή την ανάληψη αυτής της κριτικής και αναστοχαστικής στάσης [23,26]. Σύμφωνα με την ιδέα της επαναληπτικής διαδικασίας, η συλλογή δεδομένων τελείωνε όταν οι κατηγορίες ήταν κορεσμένες, δηλαδή όταν τα νέα δεδομένα δεν πυροδοτούσαν πλέον θεωρητικές γνώσεις, ιδιότητες ή μοτίβα εντός και μεταξύ των κατηγοριών.

Μετά την πλήρη μεταγραφή κάθε συνέντευξης, η διαδικασία ανάλυσης όλων των συνεντεύξεων αναπτύχθηκε με βάση τρία κύρια στάδια: αρχική, ενδιάμεση και προχωρημένη κωδικοποίηση [23,27,28]. Η ανάλυση ξεκίνησε με την αρχική (ή ανοιχτή) κωδικοποίηση, στην οποία τμήματα των μεταγραφών επισημάνθηκαν με μια λέξη ή έκφραση που τόνιζε τους ορισμούς των όρων και τις έμμεσες έννοιες των συμμετεχόντων. Σε αυτό το στάδιο, ο ερευνητής προχώρησε σε κωδικοποίηση γραμμή προς γραμμή και την κράτησε κοντά στα δεδομένα. Στη συνέχεια, συγκεκριμένοι κώδικες οργανώθηκαν σύμφωνα με κύρια θέματα/κατηγορίες, ακολουθώντας τη διαδικασία συνεχούς σύγκρισης για να βρει ομοιότητες και διαφορές μεταξύ εννοιών και να αναζητήσει μοτίβα και σχέσεις μεταξύ κατηγοριών ενδιάμεσης ή αξονικής κωδικοποίησης. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, οι κύριες κατηγορίες εντοπίστηκαν και συγκρίθηκαν με άλλες, ενθαρρύνοντας έτσι την εμφάνιση βασικών κατηγοριών. Το προκύπτον δέντρο κατηγοριών όχι μόνο προσδιορίζει τις βασικές κατηγορίες αλλά και τις υποκατηγορίες και τις αλληλεπιδράσεις τους – προχωρημένη ή επιλεκτική κωδικοποίηση.

3. Αποτελέσματα

Στην ενότητα Αποτελέσματα, παρουσιάζονται οι κατηγορίες και οι υποκατηγορίες που προκύπτουν από την ποιοτική ανάλυση (Σχήμα 1) ακολουθούμενες από παρενθέσεις που απεικονίζουν τον αριθμό των κωδικοποιημένων συμμετεχόντων, όποτε είναι ίσος ή μεγαλύτερος από το ένα τρίτο των συμμετεχόντων (δηλαδή, επτά συμμετέχοντες). Επιλεγμένα αποσπάσματα στοχεύουν να απεικονίσουν τις αντιλήψεις, τις εμπειρίες και τις έννοιες των δικαστών για τη Φυλακή και ακολουθούνται από: (1) ένα γράμμα που συμβολίζει την ταυτότητα του συμμετέχοντα· (2) ένα γράμμα που αντιπροσωπεύει το φύλο (W—Γυναίκα ή Μ—Άνδρας)· (3) μια σειρά αριθμών που αντιπροσωπεύουν το ηλικιακό εύρος του συμμετέχοντα. Για παράδειγμα, το “(A-W41-50)” υποδεικνύει ένα απόσπασμα από τη δικαστή Α, η οποία είναι γυναίκα ηλικίας μεταξύ 41 και 50 ετών.

Οι θέσεις των δικαστών σχετικά με την έννοια και το φαινόμενο της ΓΑ.

 

3.1. Οι απόψεις των δικαστών σχετικά με την έννοια της γονικής αποξένωσης

Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν ακλόνητες πεποιθήσεις σχετικά με το φαινόμενο της ΓΑ, οι οποίες υποστηρίζονται από την προηγούμενη εμπειρία των δικαστών. Η εξαιρετικά συχνή χρήση ορισμένων εκφράσεων σε όλες τις αφηγήσεις των κριτών —π.χ., «μερικές φορές μας καθοδηγεί και η διαίσθησή μας» (F-W41-50)· «μετά από πολλά χρόνια αυτού (…) σχεδόν μαντεύουμε τι θα πουν» (D-M51-60)· «αυτό είναι συχνά και ένα μοτίβο!» (N-M41-50)— υποδεικνύει την ιδέα ότι η προηγούμενη εμπειρία των δικαστών χρησιμοποιείται για την επιβεβαίωση των μοτίβων ΓΑ. Σύμφωνα με τους κριτές, υπάρχει συναίνεση ότι η ΓΑ υπάρχει πραγματικά. Ωστόσο, αναφέρθηκε επίσης η διαμάχη σχετικά με τα εννοιολογικά ζητήματα και τα ζητήματα υποψηφιότητας «είναι μια πολύ πραγματική, πολύ παρούσα πραγματικότητα, όμως είναι ένας όρος που αποφεύγουμε (…) το πρόβλημα ξεκινά με το “Πώς μπορούμε να το ονομάσουμε;”» (N-M41-50). Από αυτή την άποψη, προέκυψε η ιδέα του όρου ΓΑ ως μια «τσάντα» με διάσπαρτα και ασαφή όρια «είναι ένας όρος που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν χωρίς την δέουσα αυστηρότητα, όπου όλα χωράνε! Επομένως, είναι μια μάλλον μεγάλη τσάντα (γέλια)» (O-W41-50) – η οποία φαίνεται να συνδέεται με την ιδέα ότι η έννοια της ΓΑ χρειάζεται περαιτέρω επιστημονική διευκρίνιση (12) μέσω της βοήθειας της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής (8), η οποία καταδεικνύει τη συμβολή επιστημών εκτός του δικαίου: «Στη συνέχεια, από τεχνικής άποψης, γνωρίζοντας αν πρόκειται για γονική αποξένωση, πρέπει να ομολογήσω ότι η ιδέα που έχω είναι ότι πρόκειται για κάτι περισσότερο που σχετίζεται με την ψυχολογία παρά με το δίκαιο» (B-M41-50).

Η έλλειψη συναίνεσης σχετικά με την εννοιολογική προσέγγιση της ΓΑ αποδείχθηκε σαφώς στις αφηγήσεις των συμμετεχόντων, καθώς ορισμένοι από αυτούς την ανέφεραν ως παθολογία/σύνδρομο—«(…) θα υπάρξει κάποια ψυχιατρική διαταραχή (…)» (J-W31-40)—ενώ άλλοι την τόνισαν ως οικογενειακή δυσλειτουργία «Θα είναι το αποτέλεσμα της διαμόρφωσης ορισμένων οικογενειακών σχέσεων, σε ορισμένες καταστάσεις» (U-M41-50).

Στις ομιλίες ορισμένων συμμετεχόντων, η αντίσταση στην υποψηφιότητα (7) ήταν επίσης αισθητή, με άλλες σχετικές έννοιες να χρησιμοποιούνται από τους κριτές για να αντικαταστήσουν τον όρο ΓΑ. Αυτή η αντίσταση—που αναφέρεται από έναν συμμετέχοντα ως «σύνδρομο ονόματος» (A-W41-50)—μπορεί να έχει τις ρίζες της στην ιστορική προέλευση της έννοιας και στην αρνητική χροιά που συνδέεται με αυτήν, δημιουργώντας θεωρητικές συζητήσεις που επικαλύπτονται με την ουσιαστική συζήτηση επί της ουσίας.

3.2. Οι απόψεις των κριτών για το φαινόμενο της γονικής αποξένωσης

3.2.1. Εξετάζοντας την γονική αποξένωση—Πλαίσια και τοπία

Τα Πλαίσια Ανατροφής. Η ανάλυση αποκάλυψε τρεις κύριες αλληλένδετες ιδέες που περιγράφουν το πλαίσιο στο οποίο λαμβάνουν χώρα οι διαδικασίες Συμπεριφορικής Φροντίδας: σύγκρουση (19), χωρισμός ή διαζύγιο ζευγαριού (18) και διαφορές σχετικά με τις γονικές ευθύνες (18) – «Εάν το μοτίβο της σχέσης μεταξύ αυτών των γονέων είναι ένα μοτίβο μεγάλης σύγκρουσης (…) η καταγγελία στο δικαστήριο επειδή ένας γονέας άργησε πέντε λεπτά να φέρει πίσω [το παιδί] ή επειδή τα παιδιά έμειναν χωρίς τα αθλητικά τους παπούτσια (…)» (O-W41-50). Η αποξένωση τροφοδοτείται από τη σύγκρουση, η οποία φαίνεται να εκδηλώνεται ή να εντείνεται κατά τη διάρκεια ή μετά τον χωρισμό/διαζύγιο του ζευγαριού. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η οικογενειακή δυναμική αλλάζει και οι γονικές ευθύνες πρέπει να ρυθμίζονται από το δικαστήριο. Ως εκ τούτου, οι διαφωνίες σχετικά με την ανατροφή των παιδιών συχνά επιδεινώνονται.

Οι συμμετέχοντες τόνισαν επίσης το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο (8), αναφερόμενοι στη σχέση μεταξύ υψηλότερης οικονομικής, εκπαιδευτικής και κοινωνικής θέσης και υψηλότερης δικαστικής διαμάχης (περιπτώσεις υψηλής σύγκρουσης), η οποία συνήθως υποστηρίζει πιο σοβαρά επίπεδα Συμπεριφορικής Φροντίδας.

Στρατηγικά Πρότυπα Συμπεριφοράς. Τα αποτελέσματα ρίχνουν φως στις αποξενωτικές συμπεριφορές (ΑΣ) που επιβάλλονται από τον αποξενωτικό ενήλικα με την πάροδο του χρόνου. Σύμφωνα με τους συμμετέχοντες, οι ΑΣ διαμορφώνουν ένα συνεχές στρατηγικό μοτίβο μέσω του οποίου ο αποξενωτικός ενήλικας σκοπεύει να βλάψει τη σχέση μεταξύ του αποξενωμένου ατόμου και του παιδιού. Όλοι οι δικαστές (21) ανέφεραν ένα δίκτυο ΑΣ, όπως περιγράφεται παρακάτω.

Διατύπωση ψευδών κατηγοριών εναντίον του άλλου γονέα. Αυτό αναφέρθηκε από σχεδόν όλους τους δικαστές (20) ως μία από τις κύριες στρατηγικές που χρησιμοποιούνται για να δικαιολογήσουν τη διακοπή της επαφής του άλλου γονέα-παιδιού. Η ανάλυση δεδομένων αποκάλυψε ότι η πιο συνηθισμένη κατηγορία είναι η σεξουαλική κακοποίηση (19). Μερικοί δικαστές (8) επισημαίνουν ότι η συχνή χρήση κατηγοριών για σεξουαλική κακοποίηση, για μεγάλο χρονικό διάστημα, συνδεόταν σε μεγάλο βαθμό με την αντίληψη άμεσων οφελών, όπως η αναστολή της επαφής του παιδιού με τον κατηγορούμενο γονέα: «[Η σεξουαλική κακοποίηση] είναι το είδος της ιστορίας που κάνει αμέσως όλα τα «καμπανάκια» να χτυπήσουν και, ως εκ τούτου, όλοι ενεργούν για να διακόψουν την επαφή με αυτόν τον γονέα (…) όταν υπάρχει αμφιβολία, ας διακόψουμε τη σχέση!» (O-W41-50). Οι συμμετέχοντες ανέφεραν επίσης κατηγορίες για αμέλεια, κακές γονικές δεξιότητες, ενδοοικογενειακή βία και κακομεταχείριση.

Αποκλεισμός της Επικοινωνίας. Σύμφωνα με τους δικαστές (17), ο αποκλεισμός της επικοινωνίας αντιστοιχεί σε μια σειρά ενεργειών -τόσο άμεσων όσο και έμμεσων- που στοχεύουν στον περιορισμό του χρόνου και της συμμετοχής του άλλου γονέα στη ζωή του παιδιού. Οι πιο συχνά αναφερόμενες άμεσες ενέργειες ήταν η μη συμμόρφωση με δικαστικές αποφάσεις σχετικά με τις επαφές γονέα-παιδιού που δεν είναι κάτοικοι (9) «Όταν αποφασίσαμε ότι ο γονέας που δεν είναι κάτοικοι θα παραλάβει το παιδί από το σχολείο για να αποτρέψουμε τέτοιου είδους πράγματα, το παιδί δεν πηγαίνει σχολείο εκείνη την ημέρα (…)» (M-M41-50) – και η μετακόμιση με τα παιδιά (9) – «Έχω μια πρόσφατη περίπτωση στην οποία και οι δύο [οι δύο γονείς] ζούσαν στο V., και στη συνέχεια, ο ένας από αυτούς πήγε σε μια άλλη πιο μακρινή πόλη, γεγονός που δυσκόλευε τη διατήρηση της επαφής» (P-W46). Κάποιοι άλλοι συμμετέχοντες ανέφεραν επίσης τον περιορισμό της συμμετοχής στις ρουτίνες/τελετουργίες του παιδιού και την απόκρυψη σχετικών πληροφοριών για το παιδί. Λιγότερο αναφερόμενοι ήταν οι ισχυρισμοί για ασθένεια τις ημέρες επισκέψεων, η δημιουργία εμποδίων στις προτάσεις του δικαστή και το αίτημα για προοδευτικές ρυθμίσεις επισκέψεων ή δωρεάν γονικά σχέδια.

Υποτίμηση και Επίδειξη Περιφρόνησης για τον Γονικό Ρόλο του Άλλου Γονέα. Αυτό το μοτίβο, που αναφέρθηκε από περίπου τους μισούς συμμετέχοντες (15), περιελάμβανε αναφορές σε: ενθάρρυνση του παιδιού να αποκαλεί έναν άλλο ενήλικα «μητέρα» ή «πατέρα» ή άρνηση της ύπαρξης του άλλου γονέα· υπονόμευση της γονικής εικόνας και ελαχιστοποίηση της εξουσίας του/της λαμβάνοντας μονομερείς αποφάσεις ή υποτίμηση των εκπαιδευτικών προτιμήσεων του άλλου γονέα· και υποτίμηση του άλλου γονέα μπροστά στο παιδί.

Gaslighting. Ορισμένοι συμμετέχοντες (11) έχουν δώσει έμφαση σε στρατηγικές ΓA που αντιστοιχούν στην παρουσίαση ψευδών ή διαστρεβλωμένων πληροφοριών με σκοπό να κάνουν το παιδί να αμφισβητήσει τη δική του μνήμη ή αντίληψη, επηρεάζοντας έτσι την άποψή του/της για τον άλλο γονέα – π.χ., λέγοντας στο παιδί ψέματα/ψεύδη ή ελλιπή πράγματα για τον άλλο γονέα, όπως λέγοντας στο παιδί ψευδείς ή επινοημένες ιστορίες ή ότι ο άλλος γονέας δεν τον/την αγαπά ή δεν νοιάζεται γι’ αυτόν/αυτήν.

Τρομοκρατώντας το Παιδί. Ένας μικρός αριθμός συμμετεχόντων εντόπισε επίσης ορισμένες συμπεριφορές που αποσκοπούν στο να πείσουν το παιδί ότι ο άλλος γονέας είναι ένα πολύ επικίνδυνο άτομο, ακόμη και να το απειλήσουν με την απόσυρση της αγάπης και της στοργής του εάν δεν συμμορφωθεί με αυτό το όραμα.

Οι Λειτουργίες των Αποξενωτικών Συμπεριφορών. Έτσι, αυτά τα μοτίβα και οι στρατηγικές υποδεικνύουν τρεις κύριες λειτουργίες των αποξενωτικών συμπεριφορών (ΑΣ), δηλαδή: υπονόμευση και αποτροπή του γονικού ρόλου της αποξενωμένης φιγούρας και της σχέσης της με το παιδί (20) «(…) [Προσπαθεί] να δημιουργήσει μια αρνητική εικόνα του άλλου γονέα, έτσι ώστε να χαθεί η συναισθηματική σύνδεση μεταξύ τους» (P-W41-50)· έλεγχος της πρόσβασης του αποξενωμένου γονέα στο παιδί (20)—«Ο πατέρας λέει ότι έχει προσπαθήσει με κάθε τρόπο να είναι με τα παιδιά (…) και ότι η μητέρα έχει πάντα εμποδίσει αυτές τις επισκέψεις» (E-W41-50)· και έλεγχος του παιδιού, προώθηση της αφοσίωσης και της εξάρτησής του (15) «χειραγωγούν και κάνουν τα παιδιά να παίρνουν θέσεις σε σχέση με τον άλλον» (I-W41-50). Αυτές οι λειτουργίες μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται σε ένα κύκλωμα ανατροφοδότησης—ένα κυκλικό και μη γραμμικό σύστημα—με τέτοιο τρόπο ώστε οι προαναφερθείσες ΑΣ να μπορούν να εξυπηρετούν περισσότερες από μία λειτουργίες και αυτές οι λειτουργίες τροφοδοτούνται η μία από την άλλη για να συμβάλουν στη ΓΑ.

Πορτρέτα Γονικής Αποξένωσης.

Ο Γονέας που Αποξενώνει. Όσον αφορά το πορτρέτο των γονέων που αποξενώνουν, οι δικαστές δήλωσαν ότι ο γονέας που έχει την επιμέλεια/μόνιμος κάτοικος είναι τις περισσότερες φορές ο γονέας που αποξενώνει (15) και ότι περισσότερες μητέρες αποξενώνουν γονείς από ό,τι οι πατέρες (15), κάτι που συνδέεται με τον ιστορικο-κοινωνικο-πολιτισμικό ρόλο των μητέρων ως κύριων φροντιστών. Ως εκ τούτου, σε περιπτώσεις χωρισμού/διαζυγίου, οι μητέρες είναι ακόμα πιο πιθανό να είναι ο γονέας που έχει την επιμέλεια, έχοντας έτσι τον έλεγχο της εφοδιαστικής που απαιτείται για την αποξένωση του παιδιού «(…) στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων οι γονείς που αποξενώνουν είναι μητέρες (…) αυτό σχετίζεται επίσης με τον ρόλο των γυναικών στην κοινωνία μας (…) αυτή είναι η φροντίστρια!» (A-W41-50). Ως εκ τούτου, αυτή η ιδέα φάνηκε να συνδέεται στενά με δύο οργανωτικές πεποιθήσεις που εντοπίστηκαν στην αφήγηση των κριτών: οι μητέρες είναι καλύτερες (και οι μόνες απαραίτητες) υπηρεσίες φροντίδας για το παιδί από τους πατέρες και οι πατέρες δεν έχουν αρκετές γονικές δεξιότητες για να φροντίσουν τα παιδιά. «Σε μια σχέση ζευγαριού, μερικές φορές οι πατέρες έχουν περισσότερο μια στάση παρασκηνίου (…) όταν [οι μητέρες] φτάνουν εδώ, είναι “Ω! Αλλά αυτός δεν ξέρει πώς να κάνει τίποτα από αυτά!”» (O-W41-50).

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι, αν και η αναφορά στις μητέρες ως προτιμώμενες αποξενώτριες δεν είναι πάντα σαφής, τα παραδείγματα που παρείχαν οι συμμετέχοντες αφορούσαν γενικά μια «αποξενωτική» μητέρα και έναν «αποξενωμένο»/«απορριφθέντα πατέρα», όπως «Σε γενικές γραμμές, οι μητέρες πιστεύουν ότι (…)» (J-W31-40), γεγονός που καταδεικνύει την έμφυλη φύση του λόγου περί γονικής αποξένωσης.

Οι αποξενώτριες γονείς περιγράφηκαν επίσης ως «χταπόδια με πλοκάμια» (O-W41-50), μια ιδέα που μπορεί να συνδέσει πολλά χαρακτηριστικά που αποδίδονται σε αυτούς τους γονείς: να είναι κτητικοί και ελεγκτικοί (13), εγωκεντρικοί (10) και μη αυθεντικοί, συγκαλυμμένοι και χειριστικοί (8).

Καταρχάς, οι γονείς που αποξενώνουν αναφέρθηκαν ως κτητικοί και ελεγκτικοί, ενεργώντας ως ιδιοκτήτες του παιδιού και ως ιδιοκτήτες της αλήθειας για το τι είναι καλύτερο για το παιδί:

(…) μια πρόταση που αναφέρεται συχνά είναι «Άφησα τον γιο μου να πάει να επισκεφτεί τον πατέρα του!» σαν να «άφησα» το παιδί επειδή [αυτός ο γονέας] έχει τη δύναμη να μην το αφήσει! Είναι ακόμη απαραίτητο να αποδομηθεί αυτή η ιδέα του γονέα που κατοικεί εκεί σαν να ήταν ο ιδιοκτήτης του παιδιού! (S-W41-50)

Όπως συμβαίνει με ένα χταπόδι που είναι προσκολλημένο και έχει πολλά πλοκάμια, είναι σαν ο αποξενωτικός γονέας να έχει την ανάγκη να ελέγχει και να επηρεάζει όλα όσα αφορούν το παιδί και την επαφή του/της με τον άλλο γονέα.

Επιπλέον, ορισμένοι συμμετέχοντες ανέφεραν επίσης την ιδέα της αποξένωσης των γονέων ως εγωκεντρική – «Πολύ εγωκεντρικός στις δικές του ανάγκες, την ανάγκη να έχει την κόρη του υπό τη φροντίδα του και όχι πολύ επικεντρωμένος στα ενδιαφέροντα της κόρης του…» (S-W41-50) – και τη χρήση της προνομιακής θέσης του κατοίκου και του πιο στενού γονέα για να αποξενώσει τα παιδιά και, κατά συνέπεια, να διατηρήσει τη θέση ισχύος και ελέγχου και να ικανοποιήσει τους δικούς του στόχους. Έτσι, όπως ένα χειριστικό χταπόδι που είναι, εξ ορισμού, εγωκεντρικό καθώς τραβάει τα πάντα στο κέντρο του, οι αποξενωτικοί γονείς θεωρούνται ότι επικεντρώνονται περισσότερο στα ενδιαφέροντα, τις επιθυμίες και τα κίνητρά τους και λιγότερο στις ανάγκες των παιδιών.

Μερικοί δικαστές αναφέρθηκαν επίσης στην αποξενωτική συμπεριφορά των γονέων ως μη αυθεντική, συγκαλυμμένη (με την έννοια της ψευδούς συνεργασίας) και χειριστική. Αυτή η περιγραφή αποκάλυψε την ιδέα ενός «παιχνιδιού καμουφλάζ» που συμβαίνει όταν το χταπόδι χρησιμοποιεί καμουφλάζ αλλάζοντας την εμφάνισή του και τον τρόπο κίνησής του για να χειραγωγήσει τις αντιλήψεις των άλλων:

(…) όταν οι γονείς φτάνουν εδώ, η στάση της μητέρας απέναντι στο δικαστήριο είναι μια στάση απόλυτης συνεργασίας. (…) επειδή η μητέρα λέει «Ναι, ναι! Αλλά αυτός [το παιδί] μπορεί να είναι με τον πατέρα του, μπορεί να τηλεφωνήσει όποτε θέλει». Και όταν φεύγει από την αίθουσα του δικαστηρίου είναι ακριβώς το αντίθετο! (T-W41-50)

Ο Αποξενωμένος Γονέας. Όσον αφορά τον αποξενωμένο γονέα, τα αποτελέσματα υποδεικνύουν κυρίως την αδράνεια και το μοτίβο παθητικότητας (8) που ενισχύει τη Φυσιοπαθητική Νοημοσύνη. Πρώτον, αυτό το πορτρέτο περιελάμβανε την τάση ανάληψης ενός πιο δευτερεύοντος ρόλου στη φροντίδα και την εκπαίδευση του παιδιού, με την πιο επικρατούσα ιδέα των πατέρων ως του αποξενωμένου γονέα. Δεύτερον, οι κριτές τόνισαν την τάση των αποξενωμένων γονέων να αντιδρούν με αδράνεια στις δυσκολίες επαφής με το παιδί κατά τη διάρκεια ή μετά τον χωρισμό του ζευγαριού και να διατηρούν μια παθητική στάση «όταν το κοιτάξεις πιο προσεκτικά, δεν κατέβαλαν και τόσο μεγάλη προσπάθεια!» (E-W41-50). Μερικοί από τους κριτές περιέγραψαν επίσης αυτούς τους γονείς ως μη επίμονους απέναντι στην αντίσταση ή την άρνηση του παιδιού και τόνισαν την απόσυρση και την αντίρρηση ως κοινά μοτίβα των αποξενωμένων γονέων.

Το Αποξενωμένο Παιδί. Σύμφωνα με τους κριτές (12), τα αποξενωμένα παιδιά εμφανίζουν «σοβαρή ψυχολογική δυσφορία» (A-W41-50), ιδιαίτερα θλίψη, δυσκολία στην έκφραση των συναισθημάτων τους και εξάρτηση από τον αποξενωτικό γονέα. Μερικοί από τους κριτές ανέφεραν επίσης την τάση δυαδικής σκέψης των παιδιών «κακός γονέας έναντι καλού γονέα» ως μοτίβο – «Όποτε υπάρχει ένας αποξενωτικός γονέας, το παιδί αγαπά τον αποξενωτή και δεν ξέρει ότι τον αποξενώνει! (…). Αυτός ο γονέας υποστηρίζεται πλήρως!» (H-W41-50). Μερικοί από τους κριτές αναφέρθηκαν στη σημασία του αναπτυξιακού σταδίου των παιδιών, υποδηλώνοντας ότι οι μικρές ηλικίες συνδέονται με υψηλότερη ευαλωτότητα, καθώς οι συναισθηματικοί δεσμοί με τον αποξενωμένο γονέα δεν είναι επαρκώς εδραιωμένοι και οι γνωστικοί μηχανισμοί δεν είναι τόσο ανεπτυγμένοι όσο σε μεγαλύτερες ηλικίες.

(Α)Ορατότητα Γονικής Αποξένωσης—Αναζήτηση Ενδείξεων. Όλοι οι κριτές εντόπισαν ενδείξεις που σχετίζονται με το παιδί (18) και τους γονείς (20) και τους θέτουν σε εγρήγορση για την πιθανότητα ΦΑ. Όσον αφορά τις ενδείξεις που σχετίζονται με το παιδί, η αντίσταση ή η άρνηση επαφής του παιδιού, ιδιαίτερα αν φαίνεται να σχετίζεται με ξαφνική ή/και αδικαιολόγητη απόρριψη, αναδείχθηκε ως η πιο έντονη «Εάν το παιδί δεν είναι σε θέση να εξηγήσει γιατί δεν θέλει να είναι με τον πατέρα ή τη μητέρα του και δεν μου δώσει κανέναν εύλογο λόγο, είμαι αμέσως σε εγρήγορση!» (A-W41-50). Το χαμηλό επίπεδο αυθεντικότητας του λόγου του παιδιού αναγνωρίστηκε επίσης ως σχετιζόμενο με έναν «λόγο από δεύτερο χέρι» (D-M51-60) με επιχειρήματα κολλημένα σε αυτά που παρουσίασε ο αποξενωτικός γονέας, μια «πολύ καλά προετοιμασμένη, πολύ καλά εκπαιδευμένη ομιλία» (F-W41-50) με λίγο αυθορμητισμό και μια ομιλία ενηλίκου «με λεξιλόγιο που τα παιδιά συνήθως δεν έχουν» (F-W41-50), που φαίνεται να μιμείται αυτό που έχουν ακούσει να λέει ένας ενήλικας. Σύμφωνα με τους συμμετέχοντες, οι αναφορές του παιδιού για γεγονότα και αναμνήσεις μπορούν επίσης να αποτελέσουν σχετικό σημάδι όταν υποδεικνύονται αμφισβητήσιμες αναμνήσεις, καθώς δεν θα μπορούσαν να τις έχουν βιώσει ή να τις θυμούνται από το παιδί στην ηλικία που θα ήταν εκείνη την εποχή. «Θυμόταν ότι στα 2 του χρόνια ο πατέρας του του είχε δώσει μισό μπέργκερ, αλλά η κατάψυξή του ήταν γεμάτη!» (T-W41-50).

Τα αποτελέσματα έριξαν επίσης φως σε ενδείξεις που σχετίζονται με τους γονείς, οι οποίες περιελάμβαναν κυρίως αναφορές στον γονέα που τους αποξενώνει. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι έδωσαν προσοχή σε συνηθισμένα επιχειρήματα που προβάλλουν οι γονείς σε περιπτώσεις Φυσιοπαθητικής Νοσηλείας, όπως «[ο γονέας λέει] “δεν θέλει να πάει [στο σπίτι του άλλου γονέα]! Κατά τη γνώμη μου, μπορεί να πάει! Αλλά δεν θέλει» (J-W31-40)· και σε λόγους που υποδηλώνουν ότι αυτοί οι γονείς αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως ιδιοκτήτες του παιδιού «[ο γονέας λέει] “Δεν του/της απαγόρευσα ποτέ να δει το παιδί!” και λέω “Τι θα γινόταν αν του/της απαγορεύατε; Δεν έχετε δικαίωμα να το απαγορεύσετε!”» (D-M51-60). Ορισμένοι δικαστές ανέφεραν επίσης άλλες γονικές συμπεριφορές, όπως η μη συμμόρφωση με τους χρόνους ανατροφής των παιδιών που διέταξε το δικαστήριο, η δημιουργία εμποδίων στην επαφή του παιδιού με τον άλλο γονέα και η μικρή ανοιχτότητα/αντίσταση στις προτάσεις του δικαστή. Αναφέρθηκε επίσης η διατύπωση ισχυρισμών ή η έκφραση υποψιών, ειδικά εκείνων που σχετίζονται με σεξουαλική κακοποίηση ή τις δεξιότητες του άλλου γονέα να φροντίζει το παιδί. Μερικοί δικαστές επεσήμαναν επίσης δύο άλλες ενδείξεις που σχετίζονται με τους γονείς, όπως οι καταγγελίες γονέων που δεν είναι κάτοικοι του σχολείου στο δικαστήριο (π.χ., η επαφή με το παιδί αποδεικνύεται δύσκολη· ο γονέας που είναι κάτοικος δεν επιτρέπει αυτήν την επαφή) και το υψηλό επίπεδο γονικής σύγκρουσης (με πιθανή άρνηση επικοινωνίας μεταξύ τους).

3.2.2. Σοβαρότητα της Γονικής Αποξένωσης

Οι αφηγήσεις των συμμετεχόντων αποκάλυψαν τρία επίπεδα σοβαρότητας. Όσον αφορά το υψηλό επίπεδο σοβαρότητας, οι δικαστές τόνισαν τη χρήση ψευδών κατηγοριών για σεξουαλική κακοποίηση ως τρόπο παρεμπόδισης της πρόσβασης του άλλου γονέα στο παιδί — «Νομίζω ότι η πιο σοβαρή κατηγορία που μπορεί να αποδοθεί σε έναν γονέα είναι ότι κακοποίησε σεξουαλικά το παιδί του» (H-W41-50). Οι συμμετέχοντες ανέφεραν επίσης άλλες συμπεριφορές αποξένωσης, όπως η μετακόμιση ή η μετεγκατάσταση σε άλλη χώρα, καθώς «υπάρχει πλήρης απουσία επαφής» (J-W31-40). Επιπλέον, αυτό το επίπεδο σοβαρότητας περιελάμβανε επίσης αναφορές στη ρητή και πλήρη άρνηση του παιδιού να είναι με έναν γονέα και σε μια «κλειστή στάση» απέναντι στην παρέμβαση που βασίζεται στην επαφή.

Τα μεσαία επίπεδα σοβαρότητας συσχετίστηκαν κυρίως με: συγκεκριμένες συμπεριφορές αποξένωσης, όπως κατηγορίες κακοποίησης ή παραμέλησης· μερική μη συμμόρφωση με τις γονικές ευθύνες που έχουν διαταχθεί από το δικαστήριο· και έναν αρχικό ορισμό της προτίμησης του παιδιού για μη επαφή με τον έναν γονέα, που σημαίνει «(…) ότι η επαφή μπορεί να αποφευχθεί, αλλά δεν υπάρχει αποστροφή, αυτή καθαυτή» (U-M41-50).

Οι δικαστές συσχέτισαν το χαμηλό επίπεδο σοβαρότητας κυρίως με συμπεριφορές που υποτιμούν ή υποτιμούν τον άλλο γονέα — «[Αυτό είναι] λιγότερο σοβαρό επειδή (…) προκαλεί μόνο την ιδέα ότι ο ένας είναι πιο ικανός από τον άλλον, «Ο πατέρας σου δεν ήταν ποτέ ικανός για αυτό…» ή «Ήμουν πάντα εγώ που σου άλλαζα τις πάνες…»» (P-W41-50). Η ύπαρξη επαφής, έστω και διαλείπουσας, αναφέρθηκε επίσης σε αυτό το επίπεδο σοβαρότητας, και η ανοιχτότητα του παιδιού στα προγράμματα γονικής μέριμνας που προτείνονται ή διατάσσονται από τον δικαστή.

3.2.3. Παράγοντες που επηρεάζουν την Γονική Αποξένωση

Παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση της ΓΑ. Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν τρία έντονα αλληλένδετα θέματα σχετικά με τους παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση της σωματικής δραστηριότητας: Ρήξη σχέσης και δυσαρέσκεια (18), Καθαρή πλάκα (11) και Είμαι αυτός/αυτή (11). Επιπλέον, αναδύθηκαν δύο άλλα θέματα: Η προσωπικότητα και το ιστορικό παιδικής ηλικίας του αποξενωτή (8) και Ένας επικίνδυνος πατέρας.

Ρήξη σχέσης και δυσαρέσκεια. Αυτό το θέμα αναφέρεται στους πιο συχνά αναφερόμενους παράγοντες, οι οποίοι σχετίζονταν κυρίως με το τέλος της σχέσης ως ζευγάρι και με την σχετική αρνητική υποκειμενική εμπειρία (π.χ., συναισθήματα απόρριψης, δυσαρέσκεια, θυμός, δυσκολίες με συναισθηματική θλίψη) «(…) συνδέεται με το τέλος της σχέσης μεταξύ των γονέων (…) αυτός που απορρίπτεται, είναι αυτός που πληγώνεται, κουβαλάει μεγάλη θλίψη και δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την κατάσταση» (F-W41-50). Μερικοί από τους δικαστές επεσήμαναν επίσης τα οικονομικά ζητήματα που συνοδεύουν τον χωρισμό/διαζύγιο ως παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση της σωματικής ακεραιότητας, δηλαδή η μη καταβολή διατροφής τέκνων αναγνωρίστηκε τόσο ως έναυσμα όσο και ως συνέπεια της σωματικής ακεραιότητας, δημιουργώντας έναν δυσλειτουργικό κύκλο όπου η πληρωμή και η επαφή χρησιμοποιούνται ως «διαπραγματευτικό χαρτί».

Καθαρό Ιστορικό. Αυτό το θέμα συνδέεται στενά με τον χωρισμό του ζευγαριού και περιλαμβάνει αναφορές στην επιθυμία για ένα νέο ξεκίνημα ή για τη δημιουργία μιας νέας οικογένειας με έναν νέο σύντροφο και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τον αποκλεισμό του άλλου γονέα—«(…) επειδή καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι [αυτό το άτομο] ήταν ένα λάθος στη ζωή τους» (L-M51-60). Ωστόσο, μια νέα αρχή έγινε επίσης αντιληπτή από τους συμμετέχοντες ως ενίσχυση του παράγοντα ενεργοποίησης όταν υπάρχει ένας νέος σύντροφος— «(…) ίσως κάποιο βαθμό θλίψης λόγω του ότι ο άλλος έχει ξεκινήσει ξανά τη ζωή του. Και τότε, [αυτός/αυτή] αρχίζει να δυσκολεύει την επαφή» (J-W31-40).

Είμαι η Μία. Οι κριτές τόνισαν την επίδραση των διαφορών των ρόλων των φύλων, τονίζοντας τη θετική αυτοαξιολόγηση των μητέρων για τον γονικό τους ρόλο, που σχετίζεται με την κριτική τους άποψη για τους πατέρες που έχουν λιγότερες γονικές δεξιότητες και είναι λιγότερο ικανοί να εξασφαλίσουν τις ανάγκες των παιδιών τους —«(…) αυτές [οι μητέρες] αισθάνονται ότι είναι οι μόνες που μπορούν να φροντίσουν σωστά τα παιδιά τους (…)» (A-W41-50).

Οι δικαστές συνέδεσαν αυτόν τον βαθιά ριζωμένο ρόλο με τον τρόπο που οι μητέρες αντιλαμβάνονται τους πατέρες που εμπλέκονται σε γονεϊκά καθήκοντα και λειτουργίες ως απειλή για τον ρόλο τους ως φροντιστές:

(…) υπάρχουν πολλές μητέρες που δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν καταστάσεις όπου ο πατέρας θέλει να αναλάβει έναν πιο ενεργό ρόλο (…). [Αυτές] αισθάνονται σε κάποιο βαθμό ότι «κλέβει τη θέση μου και έχει τον ίδιο ρόλο στη ζωή του παιδιού που έχω εγώ, αλλά εγώ είμαι η μητέρα!» (F-W41-50)

Προσωπικότητα και Ιστορικό Παιδικής Ηλικίας Αποξενωτή. Μερικοί από τους κριτές τόνισαν ιδιαίτερα την ανάγκη κατανόησης του ατομικού στυλ προσκόλλησης κάθε γονέα με βάση τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας και της οικογένειας προέλευσης— «(…) αυτή η αποξενωτική μητέρα θέλει το παιδί της μόνο για τον εαυτό της, όχι για να πάρει τον πατέρα της μακριά, αλλά επειδή έχει μια εμμονή με το παιδί της (…). Είναι περισσότερο μια διαταραχή της ίδιας της μητέρας» (T-W41-50).

Ένας Επικίνδυνος Πατέρας. Η αντίληψη του αποξενωτή για τον άλλο γονέα ως επικίνδυνο άτομο «(…) συνειδητοποιούμε ότι αυτό το άτομο βλέπει πραγματικά τον άλλο γονέα ως φρικτό και τερατώδες και ότι αυτός/αυτή θα βλάψει μόνο το παιδί!» (O-W41-50) – έχει επίσης αναδειχθεί ως πιθανός παράγοντας επιρροής της ΓΑ.

Ενισχύοντες και Περιοριστικοί Παράγοντες. Σύμφωνα με τους δικαστές, υπάρχουν αρκετές πηγές που συμβάλλουν στην ενίσχυση ή στον περιορισμό της ΓΑ: ο χρόνος, το νομικό σύστημα, η συμπεριφορά του αποξενωμένου γονέα, η εκτεταμένη οικογένεια, το κοινωνικό δίκτυο και η παρέμβαση.

Ο χρόνος (13) αναφέρεται στην νωθρότητα των νομικών διαδικασιών, τη διάρκεια έκθεσης σε αποξενωτικές συμπεριφορές και τη διάρκεια της απουσίας επαφής γονέα-παιδιού, και θεωρείται ισχυρός σύμμαχος της ΓΑ, ανοίγοντας χώρο για να ξεδιπλωθεί η διαδικασία της ΓΑ:

Είδα ότι υπήρχε ήδη ΓΑ και το γεγονός ότι η υπόθεση χρειάστηκε πολύ χρόνο για να φτάσει στο στάδιο της δίκης, επειδή απαιτούνται εκθέσεις κοινωνικών υπηρεσιών, παρέτεινε τον χωρισμό γονέα-παιδιού. Ως εκ τούτου, η μητέρα συνέχισε τη μάχη της για τη ΓΑ! Η ΓΑ δεν προκαλείται από την νωθρότητα των δικαστικών διαδικασιών ή την εισαγωγή των υποθέσεων στο δικαστικό σύστημα, αλλά φυσικά, οι ίδιες οι νομικές διαδικασίες επιδεινώνουν το επιθυμητό αποτέλεσμα της ΓΑ, το οποίο υπήρχε ήδη ούτως ή άλλως. (T-W41-50)

Αντίθετα, μερικοί συμμετέχοντες επεσήμαναν τον συγκρατητικό ρόλο που μπορεί επίσης να διαδραματίσει ο Χρόνος, καθώς επιτρέπει την επίτευξη απόστασης από καταστάσεις που βρίσκονται στη ρίζα της ΓΑ.

Ο ενισχυτικός ρόλος των παραγόντων που σχετίζονται με το νομικό σύστημα από την Αρχή (14) σχετιζόταν κυρίως με τις διαδικασίες και τις αποφάσεις των δικαστών καθ’ όλη τη διάρκεια της νομικής διαδικασίας, δηλαδή την επιβολή συναίνεσης για την επίτευξη γραπτής συμφωνίας σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα γονικής μέριμνας—«(…) οι επιβαλλόμενες αποφάσεις, δηλαδή, όταν δεν είναι συναινετικές και οι άνθρωποι πρέπει να συνεχίσουν να ζουν μαζί, συχνά καταλήγουν να επιδεινώνουν περαιτέρω τη σύγκρουση» (R-M31-40)· ή την αναστολή της επικοινωνίας γονέα-παιδιού σε περιπτώσεις κατηγοριών—«(…) χτύπησε ένα κουδούνι και τελείωσε… Οι επισκέψεις αναστέλλονται! Και αυτός ήταν ακριβώς ο επιδιωκόμενος στόχος [του άλλου γονέα]» (H-W41-50)· ή την ακρόαση των παιδιών στο δικαστήριο σε αρκετές περιπτώσεις, καθώς «η συστηματική λεκτική διατύπωση των γεγονότων προκαλεί την αγκύρωση της ιστορίας και την προσέγγισή της στο περίγραμμα της πραγματικότητας, ακόμη και αν είναι ψευδής» (A-W41-50)· ή την εγκατάλειψη της υπόθεσης χωρίς προσωρινή απόφαση, εν αναμονή εξειδικευμένης τεχνικής αξιολόγησης. Παράγοντες που σχετίζονται με το νομικό σύστημα σχετίζονταν επίσης με την αντιφατική στάση των δικηγόρων, η οποία διαιωνίζει το όραμα της νίκης ή της ήττας αντί να ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ των γονέων.

Παρ’ όλα αυτά, οι συμμετέχοντες τονίζουν επίσης τον περιοριστικό ρόλο ορισμένων παραγόντων που σχετίζονται με το νομικό σύστημα (15), δηλαδή τις διαδικασίες των δικαστών (π.χ. άμεση ανταπόκριση, ως τρόπος δράσης στα αρχικά στάδια της διαδικασίας για την αποφυγή της αποκρυστάλλωσης· ιεράρχηση της δράσης για την αναζήτηση λύσης· παρακολούθηση των αποφάσεών τους, δράση σε στενή επαφή καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας· επένδυση στην αποδόμηση των διαστρεβλωμένων απόψεων των γονέων και προώθηση της γονικής αναστοχαστικότητας) και τις αποφάσεις (π.χ. διευθέτηση της κοινής κατοικίας ως λύση που εξισορροπεί την εξουσία μεταξύ των γονέων και μειώνει τις διαγονεϊκές συγκρούσεις· θέσπιση προσωρινών αποφάσεων που θα παραμείνουν σε ισχύ μέχρι την τελική απόφαση, με στόχο τη μείωση των κενών αποφάσεων και του περιθωρίου για την επίτευξη γονικής μέριμνας).

Η ανάλυση αποκάλυψε επίσης ότι οι αρνητικές συμπεριφορές και στάσεις των αποξενωμένων γονέων (9) – π.χ. η εγκατάλειψη ή η αποδέσμευση από τις προσπάθειές τους να αποκαταστήσουν τη σχέση με το παιδί, η αδράνεια ή η παθητικότητα, η αντίθετη απόρριψη του παιδιού, οι εγωκεντρικές ή ανώριμες στάσεις και το άκαμπτο στυλ γονικής μέριμνας – αναγνωρίζονται από τους κριτές ως παράγοντες που παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της δυναμικής της Φυσιογνωμίας, επιβεβαιώνοντας τις πεποιθήσεις του αποξενωμένου γονέα, ακόμη και τις αρνητικές απόψεις του παιδιού.

Η θετική και αφοσιωμένη στάση των αποξενωμένων γονέων αναδείχθηκε στον λόγο μερικών συμμετεχόντων ως συμβολή στον περιορισμό της διαδικασίας της σωματικής και ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα η ενσυναίσθηση, καθώς αυτή η στάση μπορεί να μειώσει την πιθανή εχθρότητα, και η επίμονη στάση.

Η επιρροή της εκτεταμένης οικογένειας ως ενισχυτή της σωματικής και ψυχικής υγείας αναφέρθηκε επίσης από τους κριτές, ιδιαίτερα η θέση της οικογένειας υπέρ της σύγκρουσης (7), η οποία περιελάμβανε αναφορές στην «εκστρατεία» της εκτεταμένης οικογένειας, η οποία υποστηρίζει και ενθαρρύνει τις ιδέες του ενός γονέα, ενώ υποτιμά τον άλλο γονέα. Ωστόσο, ο πιθανός ανασταλτικός ρόλος της εκτεταμένης οικογένειας τονίστηκε επίσης από ορισμένους κριτές – «Ένα δίκτυο υποστήριξης οικογένειας που δείχνει στον αποξενωτικό γονέα ότι αυτός δεν είναι ο τρόπος» (T-W41-50). Η ανάλυση αποκάλυψε επίσης τον ειρηνευτικό ρόλο του κοινωνικού δικτύου (7), δηλαδή των υποστηρικτικών και στενών σχέσεων κάθε γονέα, που λειτουργούν ως «κυανόκρανα» (P-W41-50) και συμβάλλουν στον περιορισμό της σωματικής και ψυχικής υγείας. Όσον αφορά τους παράγοντες που σχετίζονται με το σύστημα παρέμβασης (9), οι δικαστές ανέφεραν τη σημασία της τεχνικής/επαγγελματικής υποστήριξης πέρα ​​από το πλαίσιο των νομικών ενεργειών, όπως η ψυχοθεραπεία, η ψυχολογική υποστήριξη, η οικογενειακή διαμεσολάβηση, η γονική συμβουλευτική και εκπαίδευση ή η οικογενειακή θεραπεία — «Νομίζω ότι το μόνο πράγμα που αγγίζει την καρδιά και τη βάση αυτού του ζητήματος είναι η οικογενειακή θεραπεία» (E-W41-50) — και τόνισαν την ανάγκη για άμεση ανταπόκριση/δράση από αυτές τις υπηρεσίες, καθώς «αν δεν σταματήσει σε πρώιμο στάδιο, τότε μπορεί να μολύνει και να δημιουργήσει μη αναστρέψιμη βλάβη» (O-W41-50).

Μερικοί από τους δικαστές ανέφεραν επίσης άλλους ενισχυτικούς παράγοντες, όπως η επιρροή των μέσων ενημέρωσης, δηλαδή η αναφορά προβληματικών υποθέσεων, οι πόροι των γονέων για δικαστικές διαμάχες και η αίσθηση της ατιμωρησίας, με τα δύο τελευταία να ενισχύουν την αποξενωτική δύναμη του γονέα.

3.2.4. Επιπτώσεις της Γονικής Αποξένωσης: Ατομικές και Σχεσιακές Απεικονίσεις

Η ανάλυση αποκάλυψε ότι η ΓΑ θεωρείται ως επί το πλείστον ως σημαντικά επιβλαβής και έχει «τάση να κρυσταλλώνεται» (D-M51-60), ενώ παράλληλα «(…) αφήνει πολλά αρνητικά σημάδια» (U-M41-50). Περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες ανέφεραν αρνητικά αποτελέσματα για το παιδί (16) και επεσήμαναν άλλα πιθανά αποτελέσματα (17), τα οποία περιελάμβαναν αναφορές στον αποξενωμένο γονέα ή στις οικογενειακές σχέσεις.

Οι κριτές επεσήμαναν τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις που προκύπτουν από την έκθεση του παιδιού στη ΓΑ. Όσον αφορά τις αρνητικές βραχυπρόθεσμες συνέπειες, οι συμμετέχοντες εντόπισαν ψυχολογική και συναισθηματική ταλαιπωρία, δυσπιστία και φόβο σχέσης με τους άλλους, σωματικά-ιατρικά συμπτώματα και αλλαγές στη συμπεριφορά: «Αυτά τα παιδιά, γενικά, μεγαλώνουν με μεγάλο θυμό μέσα τους. Υπάρχουν πολλά συναισθήματα που δεν καταλαβαίνουν, δεν μπορούν να διαχειριστούν» (U-M41-50). Η δυσπιστία και ο φόβος αναδύθηκαν σε συνδυασμό με την άποψη του κόσμου ως ενός επικίνδυνου μέρους: «[Το παιδί] είχε πολλές φοβίες με τον κόσμο! Δεν ήταν μόνο ο πατέρας της… Σχετιζόταν με τα μεγάλα σκυλιά, είχε φοβίες για τους συνομηλίκους της, τους δρόμους, πολλά διαφορετικά πράγματα» (C-M51-60). Η κατασκευή της αίσθησης ταυτότητας των παιδιών μπορεί επίσης να επηρεαστεί αρνητικά λόγω του αντίκτυπου της κατάστασης της Φυλακής στην οικογενειακή τους αναπαράσταση.

Οι συμμετέχοντες περιέγραψαν επίσης μακροπρόθεσμες συνέπειες, όπως για την ψυχική υγεία, καθώς και την πιθανότητα επανάληψης των σχεσιακών μοτίβων που βιώθηκαν κατά την παιδική ηλικία: «Αυτοί οι άνθρωποι, μια μέρα στο μέλλον, είναι επίσης πιθανό να γίνουν αποξενωτές…» (I-W41-50).

Ως άλλα πιθανά αποτελέσματα, οι συμμετέχοντες προσδιόρισαν τον αντίκτυπο που έχουν οι δυναμικές της αποξένωσης στις οικογενειακές σχέσεις στο σύνολό τους και, ιδιαίτερα, στον συναισθηματικό δεσμό γονέα-παιδιού—«[Η ΓΑ] επηρεάζει το παιδί (…), επηρεάζει τον γονέα που είναι αποξενωμένος, αλλά επηρεάζει και τον αποξενωτικό γονέα» (L-M51-60). Τόνισαν επίσης τη συναισθηματική κόπωση και εξάντληση που προκαλεί η ΓΑ στον αποξενωμένο γονέα, καθώς και την παραίτηση ως μέσο προστασίας των παιδιών από τα βάσανα. Σε καταστάσεις ΓΑ, η έλλειψη γονικής συμμαχίας μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αντιστροφή ρόλων στη δομή της οικογένειας, πιο συγκεκριμένα στην Ενηλικίωση του παιδιού (12). Αυτό το δυσλειτουργικό οικογενειακό πρότυπο υπονοεί ότι το παιδί θεωρείται ότι βρίσκεται σε θέση ενήλικα και είναι υπεύθυνο για τη λήψη αποφάσεων. Μερικοί από τους συμμετέχοντες ανέφεραν την πίεση που ασκείται στο παιδί να λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με την επαφή με τον άλλο γονέα που ευχαριστούν τον αποξενωτικό γονέα «λένε ‘ξέρεις, μίλα στον πατέρα σου αν θέλεις. Αν δεν θέλεις, μην του μιλάς!’ (…) Μιλάμε για παιδιά 7 έως 8 ετών» (B-M41-50). Άλλοι συμμετέχοντες ανέφεραν επίσης την κοινοποίηση πληροφοριών ενηλίκων σε ένα παιδί, όπως οικονομικές πληροφορίες ή πληροφορίες για τη σχέση του ζευγαριού, ως ανησυχία σε περιπτώσεις ΓΑ.

3.2.5. Σημάδια Αλλαγής: Αναζητώντας Σημεία Καμπής

Παρόλο που, όπως αναφέρθηκε, η ΦΔ θεωρείται ως επί το πλείστον ότι έχει «τάση να κρυσταλλώνεται» (D-M51-60), ορισμένοι από τους κριτές (11) εντόπισαν συγκεκριμένα σημάδια που τους βοηθούν να αντιληφθούν μια τροχιά θετικής αλλαγής στη διαδικασία της ΦΔ: πιο θετική και αυθόρμητη στάση του παιδιού απέναντι στον αποξενωμένο γονέα· μεγαλύτερη δεκτικότητα στην επαφή με αυτόν τον γονέα· βελτίωση στην σχολική επίδοση· και αυξημένη ηρεμία—«[το παιδί] γίνεται πιο χαλαρό, με καλύτερους βαθμούς στο σχολείο… Μιλάει πιο ανοιχτά… Άρα όλα αυτά είναι σημάδια ότι κάτι έχει αναδιαρθρωθεί σε αυτή τη σχέση» (T-W41-50). Σύμφωνα με τους δικαστές, σημάδια αλλαγής στο γονικό ζευγάρι —π.χ. βελτίωση στην γονική επικοινωνία, περισσότερη εμπιστοσύνη και ευελιξία σε αντίθεση με τον έλεγχο, και πιο ενεργή και εμπλεκόμενη συμμετοχή του αποξενωμένου γονέα στη ζωή της οικογένειας— μπορούν επίσης να υποδηλώνουν την πιθανή διάλυση των τροχιών της γονικής μέριμνας — «όταν ο γονέας που κατοικεί αρχίζει να ακούει τη γνώμη του μη γονέα που κατοικεί, για παράδειγμα, αρχίζει να σέβεται τον ρόλο του, παύει να δημιουργεί εμπόδια (…), αρχίζει να εμπιστεύεται… (…) τότε αρχίζω να σκέφτομαι ότι «αυτό ήδη αντιστρέφεται»» (A-W41-50).

Οι συμμετέχοντες ανέφεραν άλλα σημάδια, όπως το «ανοιχτό πνεύμα των γονέων» (Q-M41-50) στις προτάσεις του δικαστή (π.χ., για ρυθμίσεις γονικής μέριμνας, εποπτεία επικοινωνίας ή παρέμβαση). μεγαλύτερη συμμόρφωση ή λιγότερες αγωγές που κατατίθενται στο δικαστήριο. και ανατροφοδότηση που παρέχεται από τις υπηρεσίες που παρεμβαίνουν στην οικογένεια (π.χ., η επαφή μεταξύ του παιδιού και των γονέων περιγράφεται ως πιο θετική. προτάσεις για αλλαγή του σχεδίου επίσκεψης/γονικής μέριμνας γονέα-παιδιού, αυξάνοντας τον χρόνο επαφής μεταξύ τους λόγω βελτίωσης της σχέσης).

Εντοπίστηκαν επίσης σημεία καμπής, που λειτουργούν ως εφαλτήρια για θετική αλλαγή σε περιπτώσεις γονικής μέριμνας (9): γονική αλλαγή που οδηγεί σε αλλαγή στην αντίσταση του παιδιού. διάγνωση σοβαρής ασθένειας στο παιδί. γονείς που κουράζονται από τη συνεχή σύγκρουση. η κύρια αποξενωτική φιγούρα απομακρύνεται από το παιδί. αλλαγή κατοικίας κατά την εφηβεία. μια απροσδόκητη συνάντηση μεταξύ του παιδιού και του αποξενωμένου γονέα στο δικαστήριο. ο αποξενωτικός γονέας παρατηρεί τη θετική σχέση του παιδιού με τον άλλο γονέα. θετική σχέση με νέους συντρόφους. και «δίνοντας φωνή» σε εφήβους που βρίσκονται σε αντιστασιακή θέση.

Ο διάλογος των συμμετεχόντων σχετικά με τη θετική αλλαγή και τα σημεία καμπής στη διαδικασία της Συμβουλευτικής Δράσης (ΣΔ) μερικές φορές προέκυψε να συνδέεται με την ιδέα ότι «[αυτές οι αλλαγές] καταλήγουν πάντα να είναι πολύ ασταθείς καταστάσεις» (J-W31-40), γεγονός που υποδεικνύει τη δυσκολία διατήρησης μιας θετικής εξέλιξης και επίτευξης σταθερών αλλαγών στη σχέση γονέα-παιδιού—«Αν υπάρχει κάτι που σε οποιοδήποτε σημείο δεν πάει καλά, επιστρέφουμε γρήγορα στο μηδέν» (J-W31-40).

 

4. Συζήτηση

Η παρούσα μελέτη επεδίωξε να διαπιστώσει, μέσω μιας ποιοτικής προσέγγισης και καθοδηγούμενης από τις μεθοδολογικές αρχές της Θεωρίας των Θεμελιωμένων Υποθέσεων, πώς οι δικαστές οικογενειακών δικαστηρίων αντιλαμβάνονται την έννοια της Προσωπικής Ευθύνης και πώς βιώνουν επαγγελματικά και αναλογίζονται κριτικά τα χαρακτηριστικά, τις διαδικασίες και τις τροχιές της Προσωπικής Ευθύνης. Οι αντιλήψεις των δικαστών για τη διαδικασία μετριασμού και αποκατάστασης προέκυψαν επίσης μέσω της ανάλυσης δεδομένων (Σχήμα 2).

Θεωρίες των δικαστών σχετικά με την έννοια της ΓA.

4.1. Θεμελίωση των Θεωριών των Κριτών σχετικά με την Κατασκευή της Γονικής Αποξένωσης

Παρά τη διαμάχη σχετικά με την ονοματολογία και τις συζητήσεις γύρω από την εγκυρότητά της ή την επίσημη αναγνώρισή της ως διαγνώσιμου συνδρόμου – π.χ. [29,30], δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ΓΑ έχει αποτελέσει στόχο του ενδιαφέροντος της επιστημονικής και επαγγελματικής κοινότητας. Σύμφωνα με όσα έχουν αναφέρει άλλοι συγγραφείς στις δημοσιεύσεις τους – π.χ. [5,8], οι συμμετέχοντες σε αυτή τη μελέτη ενισχύουν επίσης την ιδέα ότι, ανεξάρτητα από το όνομα, τη φύση και τα χαρακτηριστικά της, η ΓΑ είναι ένα πραγματικό πρόβλημα που παρατηρούν καθημερινά.

Μια ολιστική και στοχαστική ερμηνεία των αποτελεσμάτων οδηγεί σε μια εις βάθος κατανόηση των θεωριών των κριτών σχετικά με την κατασκευή της ΓΑ. Έτσι, τα αποτελέσματα υποδηλώνουν έξι ιδιότητες της κατασκευής της ΓΑ, δηλαδή χαρακτηριστικά ή ειδικά χαρακτηριστικά που της προσδίδουν νόημα, δηλαδή: ελαστικότητα, σκοπιμότητα και καμουφλάζ, ασυμμετρίες εξουσίας, πολυπαραγοντική φύση και καταστροφικότητα.

Ελαστικότητα. Η ιδέα της ΓΑ ως ελαστικής συνδέεται με την ποικιλομορφία των περιγραφών εννοιών και με το γεγονός ότι διαφορετικοί όροι – όπως «σύνδρομο γονικής αποξένωσης», «γονική αποξένωση», «αποξενωτικές συμπεριφορές» ή «παιδική εργαλειοποίηση» – χρησιμοποιούνται εναλλακτικά από τους συμμετέχοντες, κάτι που αποτελεί επίσης μια ανησυχία που εγείρεται από προηγούμενες μελέτες, για παράδειγμα, [6,31]. Είτε λόγω της εννοιολογικής της εμπλοκής, είτε λόγω της έλλειψης γνώσης των κριτών για τη ψυχολογική ορολογία, ο όρος ΓΑ φαίνεται να έχει επαρκώς ελαστικά όρια ώστε να περιλαμβάνει μια ποικιλία καταστάσεων που οι κριτές αντιλαμβάνονται ως «γονική αποξένωση».

Από την άλλη πλευρά, η εκδήλωση της ΓΑ, με την έννοια της ελαστικής της ικανότητας να επεκτείνεται κοινωνικά και επιστημονικά, φαίνεται να εξαρτάται από τον «χώρο» που προσφέρει το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο. Τις τελευταίες δεκαετίες, η επιστημονική και νομική βιβλιογραφία έχει επιδιώξει να περιγράψει αυτό το φαινόμενο διεθνώς, και ορισμένοι συγγραφείς πιστεύουν ότι η ΓΑ υπερβαίνει την πολιτική, τον πολιτισμό και τη θρησκεία, π.χ. [4,5]. Ωστόσο, ανάλογα με την κοινωνική, πολιτιστική, οικονομική και πολιτική πραγματικότητα κάθε χώρας ή πολιτείας, μπορεί να δοθούν διαφορετικές «ορατότητες» στην έννοια και στο φαινόμενο της ΓΑ. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης υποδεικνύουν τη μεγαλύτερη έκφραση ή ορατότητά του στις αστικές περιοχές, όπου υπάρχουν περισσότεροι οικονομικοί και κοινωνικοί πόροι για την παράταση των δικαστικών διαφορών και όπου η εξέλιξη του ρόλου των γυναικών στη διεπαφή οικογένειας-εργασίας και ο μετασχηματισμός του ρόλου των ανδρών ως πατέρων στη σημερινή κοινωνία είναι πιο έντονα. Αυτές οι διαφορές στα συμφραζόμενα μας οδηγούν να εξετάσουμε την πιθανότητα το φαινόμενο να εκδηλώνεται διαφορετικά σε κοινωνίες και πλαίσια στα οποία υπάρχει ελάχιστος έως καθόλου κοινωνικός, πολιτιστικός ή νομικός χώρος για γονική αποξένωση, είτε λόγω ζητημάτων φτώχειας είτε κοινωνικής ευαλωτότητας, σε πατριαρχικές κοινωνίες που τοποθετούν τις γυναίκες σε χαμηλότερη βαθμίδα στην οικογενειακή ιεραρχία ή σε χώρες όπου το δικαστικό σύστημα δεν διαθέτει νομικό λεξικό ή ισοδύναμο όρο με αυτόν του αγγλικού όρου «γονική αποξένωση (σύνδρομο)» (π.χ., το ισλαμικό νομικό σύστημα στο Ισραήλ δεν έχει παράλληλη έννοια) [32]. Εάν δεν υπάρχει εκδήλωση του φαινομένου σε ορισμένες τοποθεσίες, τότε θα μπορούσε να πρόκειται περισσότερο για αντιμετώπιση ενός «μη καθορισμένου προβλήματος» παρά για την πραγματική απουσία δυναμικής της γονικής αποξένωσης.

Τέλος, και σε ένα πιο μικροεπίπεδο, αυτή η ιδιότητα – η ελαστικότητα – αναδύθηκε σε συνδυασμό με την ιδέα της εκτεταμένης οικογένειας ως «δευτερεύοντος αποξενωτή» που ενθαρρύνει ή υποστηρίζει τις ιδέες, τις συμπεριφορές και τις θέσεις του αποξενωτή γονέα ή, ακόμη, μπορεί να αναλάβει τον αποξενωτικό ρόλο που συχνά αποδίδεται στους γονείς. Επιπλέον, η ΓΑ μπορεί να επεκταθεί στην εκτεταμένη οικογένεια των αποξενωμένων γονέων, η οποία «παγιδεύεται» στη μέση αυτής της ελαστικής δυναμικής αποξένωσης.

Πρόθεση και Απόκρυψη. Μια πιο προσεκτική ματιά στις συγκεκριμένες κατηγορίες που περιγράφονται στην ενότητα αποτελεσμάτων – δηλαδή, στρατηγικά πρότυπα συμπεριφοράς, λειτουργίες αποξενωτικής συμπεριφοράς, πορτρέτα ΓΑ – του αποξενωτή γονέα και (μη)ορατότητα ΓΑ, αναζητώντας ενδείξεις – ρίχνει φως σε δύο σχετικές και αλληλένδετες ιδιότητες: την Πρόθεση και Απόκρυψη.

Η πρόθεση ως αναδυόμενη ιδιότητα καταδεικνύει τη συνειδητή, στρατηγική ή/και σκόπιμη κακόβουλη φύση της διαδικασίας αποξένωσης, ενώ η καμουφλάζ υποδεικνύει μια διάσταση της ΓΑ ως «βρώμικο παιχνίδι», η οποία χαρακτηρίζεται από αδιαφάνεια και μυστικότητα σχετικά με αυτές τις προθέσεις. Όπως επισημαίνεται στη βιβλιογραφία, τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι οι αποξενωτικές συμπεριφορές συμβάλλουν στην αποξενωμένη στάση ενός παιδιού [33] και υπηρετούν ορισμένες λειτουργίες, δηλαδή, αυτές οι συμπεριφορές χρησιμοποιούνται συνήθως με σκοπό να βλάψουν τον άλλο γονέα ή να παρέμβουν στη σχέση του παιδιού με τον άλλο γονέα, για παράδειγμα, [34].

Ταυτόχρονα, αυτοί οι αποξενωτικοί γονείς —οι οποίοι είναι, όχι σπάνια, οι προτιμώμενοι γονείς του παιδιού— θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι κάνουν «σαγηνευτικές προσκλήσεις» στο παιδί να πάρει θέση. Μπορούν να εκληφθούν ως «σαγηνευτικοί» καθώς «προσκαλούν σκόπιμα» το παιδί σε μια προνομιακή, σταθερή και προστατευτική σχέση, η οποία προφανώς δεν υπάρχει από την άλλη πλευρά. Ο αποξενωτικός γονέας μπορεί, επομένως, να είναι «διπρόσωπος», όντας αφοσιωμένος και συνεπής γονέας προς το παιδί, ενώ ταυτόχρονα παρεμβαίνει στη σχέση του παιδιού με τον άλλο γονέα [34]. Αυτή η τόλμη και η έλλειψη διαφάνειας συνδέονται επίσης με την ιδέα, που εξέφρασαν ορισμένοι από τους κριτές, ότι οι αποξενωτικοί γονείς είναι πλοκάμια [χταπόδι]. Η ιδέα της άσκησης εξουσίας και ελέγχου πάνω στο παιδί και πάνω στον άλλο γονέα, ενώ καμουφλάρουν τον τρόπο δράσης τους, τις προθέσεις τους και τη μη συνεργασία τους με τις προτάσεις των κριτών, φαίνεται, σύμφωνα με τους κριτές, να βρίσκεται στην καρδιά της δυναμικής της ΓΑ.

Τα αποτελέσματα που περιγράφονται στο άρθρο «(Μη)Ορατότητα της Γονικής Αποξένωσης—Αναζήτηση Ενδείξεων» φαίνεται επίσης να συμβάλλουν στην ανάδειξη αυτών των δύο ιδιοτήτων —της πρόθεσης και της καμουφλάζ— καθώς οι περισσότερες ενδείξεις υποδεικνύουν την μη αυθεντικότητα του λόγου και τα εμπόδια (όχι πάντα σαφή και άμεσα) που δημιουργούνται μπροστά στις προτάσεις των κριτών και, πάνω απ’ όλα, την αντίσταση του παιδιού στις αλληλεπιδράσεις με τον απορριφθέντα γονέα. Για άλλη μια φορά, αν και αυτά τα σημάδια μπορεί να αποτελούν ενδείξεις μιας δυναμικής της ΓΑ, υπάρχει πάντα η πιθανότητα οι κρυφές προθέσεις και οι καμουφλαρισμένες ενέργειες να δυσχεραίνουν την επίσημη αναγνώριση της ΓΑ.

Ασυμμετρίες Εξουσίας. Αυτή η ιδιότητα προέκυψε από τα αποτελέσματα που μεταφέρουν την ιδέα ότι η ΓΑ «τροφοδοτείται» από ασυμμετρίες στη σχέση κάθε γονέα με το παιδί (ή στην πρόσβαση σε πληροφορίες που σχετίζονται με το παιδί), και από την πεποίθηση των συμμετεχόντων ότι ορισμένοι παράγοντες μπορεί να λειτουργήσουν ως ενισχυτές αυτών των ασυμμετριών εξουσίας, π.χ. αποφάσεις που ευνοούν τον έναν γονέα (π.χ. κύρια ή αποκλειστική επιμέλεια)· αναστολή της επαφής ενόψει των κατηγοριών του γονέα που αποξενώνει· εμπλοκή άλλων επαγγελματιών, όπως οι δικηγόροι, οι οποίοι, έχοντας μια «κουλτούρα δικαστικής διαμάχης» αντί για μια «κουλτούρα συμφιλίωσης» μπορούν να ενισχύσουν τη διαδικασία αποξένωσης. Σύμφωνα με όσα έχουν αναφερθεί από άλλους συγγραφείς, όπως οι [16,35], οι συμμετέχοντες μας εντόπισαν τη συμβολή του νομικού συστήματος στη δημιουργία και την επιδείνωση των ασυμμετριών εξουσίας, ιδίως μέσω δικαστικών αποφάσεων που παρέχουν άνισο χρόνο γονικής μέριμνας στον έναν γονέα έναντι του άλλου. Ο Harman και οι συνεργάτες του [35] ανέφεραν επίσης ότι ορισμένες ανισορροπίες στην εξουσία μεταξύ των γονέων μπορεί να σχετίζονται με συγκεκριμένες συμπεριφορές του γονέα που τους αποξενώνει (π.χ., πρότυπα στρατηγικής καταναγκαστικού ελέγχου, συμπεριφορές που προκαλούν αφοσίωση και στοχεύουν στο παιδί).

Οι δικαστές αναφέρθηκαν επίσης στο αίσθημα αδυναμίας του αποξενωμένου γονέα και στην αντίληψη ατιμωρησίας του αποξενωτή γονέα. Ο χρόνος των δικαστηρίων και οι επίσημες διαδικασίες επιβραδύνουν τη διαδικασία επιμέλειας, η οποία παρέχει τον χρόνο που χρειάζεται ο αποξενωτής γονέας για να αποξενώσει το παιδί — π.χ., [16,33]. Επιπλέον, η αντίληψη ατιμωρησίας του αποξενωτή γονέα, σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης με τα χρονοδιαγράμματα γονικής μέριμνας που έχουν οριστεί από το δικαστήριο, ενισχύει αυτές τις ασυμμετρίες, καθώς ο αποξενωτής γονέας ενεργεί σαν να είναι υπεράνω του νόμου και απρόσβλητος από την τιμωρία. Σε αυτό το πλαίσιο, οι πληροφορίες και η σχέση που δημιουργεί ο αποξενωμένος γονέας με το παιδί εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον αποξενωτή γονέα, αλλά αυτό δεν συμβαίνει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Στην πραγματικότητα, για να αποκτήσει τον έλεγχο, ο γονέας που αποξενώνει μπορεί να προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει καταναγκασμό ή ελεγκτικές συμπεριφορές [34,35] – για παράδειγμα, μέσω χειραγώγησης του συστήματος ή περιορισμού της πρόσβασης του αποξενωμένου γονέα σε πληροφορίες σχετικά με το παιδί – μειώνοντας έτσι την εξουσία του άλλου γονέα, δημιουργώντας πιο έντονες ασυμμετρίες στη σχέση με το παιδί και δημιουργώντας την αρνητική αντίληψη του παιδιού για τον αποξενωμένο γονέα.

Πολυπαραγοντική Φύση. Μια εις βάθος εξέταση των αποτελεσμάτων αποκαλύπτει την έννοια της ΓΑ ως πολυπαραγοντικής, δηλαδή, που προκαλείται από την αλληλεπίδραση διαφόρων παραγόντων και διαδικασιών, κάτι που συμφωνεί με όσα έχουν θεωρηθεί στη βιβλιογραφία σχετικά με την αξιολόγηση και την παρέμβαση της ΓΑ — για παράδειγμα, [1,33,36]. Πρώτον, η ανάλυση των πλαισίων φροντίδας της ΓΑ αναδεικνύει, εξαρχής, μια διευκολυντική αλληλεπίδραση — ένα «τέλειο τρίγωνο» μεταξύ υψηλής σύγκρουσης, χωρισμού ζευγαριών και διαφορών για την επιμέλεια των παιδιών — η οποία, μόλις καθιερωθεί, διευκολύνει την εμφάνιση διαδικασιών ΓΑ — για παράδειγμα, [16,37,38]. Επιπλέον, σύμφωνα με την άποψη των συμμετεχόντων, η διαδικασία αποξένωσης μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητή μέσω των πολλαπλών και αλληλένδετων παραγόντων που συμβάλλουν στη συγκράτηση ή τη διαιώνιση αυτών των οικογενειακών δυναμικών. Αυτό συμφωνεί με τη βιβλιογραφία που υποδεικνύει ότι όχι μόνο οι αποξενωτικές συμπεριφορές (ΑΣ) θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για τον προσδιορισμό της ΓΑ, αλλά και άλλοι σχετικοί παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των ψυχολογικών και συμπεριφορικών αντιδράσεων των παιδιών και των αποξενωμένων γονέων. Τα τρέχοντα ευρήματα συμφωνούν επίσης με προηγούμενες περιγραφές των γονέων-στόχων ως άκαμπτων, παθητικών και προσπαθειών αντιμετώπισης της απόρριψης του παιδιού μέσω της απομόνωσης ή της αντιαπόρριψης — για παράδειγμα, [33,36].

Καταστροφικότητα. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης ρίχνουν επίσης φως στην καταστροφική φύση της ΓΑ, η οποία ευθυγραμμίζεται με προηγούμενες έρευνες για το θέμα αυτό [16,39]. Αυτή η ιδιότητα αναδύθηκε καθώς τα διαφορετικά θέματα που εντοπίστηκαν στα αποτελέσματα φάνηκαν αλληλένδετα για να εξηγήσουν πώς αυτό το φαινόμενο μπορεί να είναι εξαιρετικά καταστροφικό και να ορίσουν τα επίπεδα σοβαρότητας με βάση τις ατομικές και σχεσιακές επιπτώσεις. Σε συμφωνία με την προηγούμενη βιβλιογραφία που περιγράφει τις ΑΣ ως συμπεριφορές που ελέγχουν, εξαναγκάζουν και δημιουργούν φόβο στο παιδί [34], τα αποτελέσματά μας αποκάλυψαν την ιδέα ότι ο κόσμος πέρα ​​από την αποξενωτική «φούσκα» γονέα-παιδιού βιώνεται με άγχος από τα παιδιά ως επικίνδυνος και απειλητικός για την ασφάλειά τους. Όπως έχουν σημειώσει και άλλοι συγγραφείς όπως ο [34], ορισμένες ΑΣ μπορεί να έχουν τη δυνατότητα να διαστρεβλώσουν τα όρια στη σχέση γονέα-παιδιού, ενώ απαιτείται πλήρης αφοσίωση από το παιδί, το οποίο τοποθετείται στη θέση του συμμάχου. Με την πάροδο του χρόνου, μπορεί να εμφανιστούν καταστροφικές διαδικασίες, με την ενηλικίωση, την γονεϊκότητα και την παιδαγωγική μεταμόρφωση ως πιθανές οδούς [40] που προωθούν και εμπλέκουν τη δυάδα γονέα-παιδιού, όπου οι ανάγκες του παιδιού δεν ικανοποιούνται.

Το φαινόμενο της ΓΑ περιγράφηκε επίσης από τους συμμετέχοντες ως ότι τείνει προς την «αποκρυστάλλωση» – με την έννοια της συνεχώς αυξανόμενης σοβαρότητάς του – με μικρό περιθώριο για τροχιές ανάκαμψης. Σε συνδυασμό με την ιδιότητα της καταστροφικότητας και τις ιδέες των δικαστών σχετικά με τη διαδικασία μετριασμού και ανάκαμψης, αναδύθηκε η χρονική διάσταση. Μη ορίζοντας ως ιδιότητα αυτή καθαυτή, η σημασία της είναι αναμφισβήτητη όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα των διαδικασιών ΓΑ. Η παρατεταμένη έκθεση του παιδιού σε ΓΑ, η διάρκεια του χωρισμού του παιδιού από τον αποξενωμένο γονέα και η βραδύτητα των νομικών διαδικασιών μοιράζονται όλα την έννοια του χρόνου. Πιο συγκεκριμένα, την ιδέα ότι όσο περισσότερος χρόνος χρειάζεται, τόσο πιο καταστροφικός θα είναι για το παιδί και για ολόκληρο το οικογενειακό σύστημα.

Ταυτόχρονα, οι θετικές εξελίξεις και η σταθερότητα των θετικών αλλαγών που επιτεύχθηκαν περιγράφονται επίσης χρησιμοποιώντας τη χρονική διάσταση, καθώς γίνονται αντιληπτές από τους συμμετέχοντες ως σποραδικές ή βραχύβιες, ειδικά σε πιο σοβαρές καταστάσεις. Ωστόσο, και όπως έχει προηγουμένως επισημανθεί από άλλους συγγραφείς όπως ο [41], οι δικαστές αναγνώρισαν ότι η καταστροφική επίδραση του χρόνου θα μπορούσε να μειωθεί ή να μετριαστεί μέσω της έγκαιρης παρέμβασης και της άμεσης αντίδρασης όταν εντοπίζονται από το νομικό σύστημα περιπτώσεις υψηλού κινδύνου.

4.2. Το Φαινόμενο της ΓΑ μέσω των Δικαστών

Η διαδικασία της ΓΑ, όπως έχει εννοιολογηθεί από τους δικαστές, φαίνεται να χρειάζεται μια συστηματική και διασυνδεδεμένη άποψη όλων των παραγόντων και των δυναμικών που συμβάλλουν στην ανάπτυξη, τη διατήρηση και τον μετριασμό της. Ως εκ τούτου, οι οπτικές των δικαστών αποκάλυψαν ένα «κομβικό τοπίο» που αποτελείται από πολλαπλούς παράγοντες και σύνθετες διαδικασίες που υπερβαίνει την εξέταση κάθε ατόμου – μητέρας, πατέρα και παιδιού – ξεχωριστά, σε αντίθεση με τη γραμμική και απλοϊκή ιδέα ότι μόνο οι ενέργειες και οι στάσεις του αποξενωτή γονέα επηρεάζουν την άρνηση επαφής του παιδιού και την αντίληψη του αποξενωμένου γονέα. Όπως αναφέρει ο Garber [42], πρόκειται περισσότερο για «δυναμική, όχι για διαγνώσεις» (σελ. 368), και η ΓΑ αφορά περισσότερο τις σχέσεις και το σύστημα που δημιουργούν αυτά τα άτομα μαζί παρά τα άτομα και την περιγραφή των συμπεριφορών.

Στην παρούσα μελέτη, άλλα «περιφερειακά τοπία» άρχισαν να διαμορφώνονται καθώς οι δικαστές περιέγραψαν τα γονικά χαρακτηριστικά και τα πλαίσια που διευκολύνουν τη δυναμική της αποξένωσης. Οι δικαστές τόνισαν την τάση των μητέρων να βρίσκονται στον ρόλο του αποξενωτή γονέα, κάτι που μπορεί να σχετίζεται με τον ιστορικό-κοινωνικοπολιτισμικό τους ρόλο ως κύριοι φροντιστές, ρίχνοντας φως στην αντίληψη της μητέρας για τον άλλο γονέα ως επικίνδυνο άτομο, ως άτομο με λιγότερες γονικές δεξιότητες ή/και ως λιγότερο ικανό να εξασφαλίσει τις ανάγκες του παιδιού της. Ενώ αυτή μπορεί να είναι μια ισχυρή και αβάσιμη πεποίθηση των μητέρων, είναι επίσης πιθανό, σε ορισμένες περιπτώσεις ΓΑ, ο αποξενωμένος γονέας να συνέβαλε στην αποξένωση με έναν ή περισσότερους σημαντικούς τρόπους. Αυτή η πιθανότητα μας οδηγεί στο τοπίο των «υβριδικών περιπτώσεων» [36], το οποίο προσδιορίζει έναν συνδυασμό και των δύο γονέων που συμβάλλουν στην αποξένωση των παιδιών τους. Οι υβριδικές περιπτώσεις μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε την απόρριψη του παιδιού μέσω ενός συνδυασμού στοιχείων αποξένωσης και αποξένωσης, με την έκθεση του παιδιού σε αποξενωτική συμπεριφορά από τον έναν γονέα, αλλά και με την άμεση εμπειρία του παιδιού από κακοποίηση, παραμέληση ή πραγματικά ελλείμματα φροντίδας από τον άλλο γονέα. Αφενός, το πλεονέκτημα της εξέτασης αυτής της έννοιας των υβριδικών περιπτώσεων είναι ότι εκτός από τις ασπρόμαυρες περιπτώσεις, είναι επίσης δυνατό να οριοθετηθούν γκρίζες ζώνες και, αφετέρου, έχει επιπτώσεις, όπως η ανάγκη εξισορρόπησης της υποτιθέμενης αποξένωσης των γονέων που επιδιώκουν να προστατεύσουν τα παιδιά τους.

4.3. Περιορισμοί, Δυνατά Σημεία και Πραγματιστικές Συνεισφορές

Παρόλο που η παρούσα μελέτη παρέχει σημαντικές συνεισφορές στον επιστημονικό τομέα της οικογενειακής δικαιοσύνης, πρέπει να αναγνωριστούν ορισμένοι περιορισμοί.

Οι δικαστές οικογενειακών δικαστηρίων επιλέχθηκαν σκόπιμα επειδή είχαν άμεση εμπειρία στη οικογενειακή δικαιοσύνη και επειδή ήταν οι καλύτεροι πληροφοριοδότες για αυτήν τη μελέτη. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων κατέστη σαφές ότι δικαστές από άλλα δικαστήρια – π.χ., από δικαστήρια γενικής δικαιοδοσίας και όχι μόνο από την οικογενειακή δικαιοδοσία – καθώς και εισαγγελείς ή δικηγόροι μπορεί επίσης να έχουν σχετική εμπειρία και πολύτιμες γνώσεις σχετικά με τον τομέα της οικογενειακής δικαιοσύνης. Παρόλο που η σύνθεση του δείγματος, που αποτελείται αποκλειστικά από δικαστές, μπορεί να θεωρηθεί ως περιορισμός, δεδομένης της σημαντικής σπανιότητας έρευνας που αναφέρει άμεσα τις απόψεις των δικαστών οικογενειακών δικαστηρίων που ασχολούνται με τη οικογενειακή δικαιοσύνη, ιδίως στο πορτογαλικό πλαίσιο, η παρούσα έρευνα θα πρέπει να θεωρηθεί ως σχετική συνεισφορά. Επιπλέον, αυτό το δείγμα ήταν γεωγραφικά ευρύ και ποικίλο, συμπεριλαμβανομένων δικαστών που ασκούν το επάγγελμα σε δικαστήρια σε διάφορες περιοχές και νησιά της Πορτογαλίας. Επιπλέον, ένας ίσος αριθμός ανδρών και γυναικών παρέχει έναν ευρύτερο εμπλουτισμό γνώσεων σχετικά με θέματα οικογενειακής δικαιοσύνης.

Το γεγονός ότι τα συλλεχθέντα δεδομένα αντλήθηκαν από τις απόψεις και τις αναμνήσεις των δικαστών σχετικά με το φαινόμενο, ιδίως στο νομικό πλαίσιο, μπορεί να οδηγήσει σε προκαταλήψεις σχετικά με τις περιγραφές και τις εννοιολογήσεις που περιβάλλουν τη ΓΑ. Επομένως, είναι πιθανό οι περιγραφές και οι θεωρίες ορισμένων δικαστών να διαιωνίζουν παρεξηγήσεις σχετικά με ζητήματα που σχετίζονται με τη ΓΑ. Ωστόσο, αυτά τα αποτελέσματα θα πρέπει να θεωρηθούν ότι συμβάλλουν στη βελτίωση και την ανάπτυξη συνδέσεων μεταξύ των εννοιολογικών και πρακτικών εμπειριών στο νομικό πλαίσιο και, δεδομένου ότι πρόκειται για ποιοτική μελέτη, είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη ότι συλλέγονται «απόψεις» οι οποίες, ουσιαστικά, είναι μόνο «απόψεις [προοπτικές] από ένα δεδομένο σημείο».

Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι, λόγω της ποιοτικής φύσης της παρούσας μελέτης, ήταν αδύνατο να εξαλειφθεί εντελώς η υποκειμενικότητα των ερευνητών. Η δυνατότητα των συμμετεχόντων να διαβάσουν τα δεδομένα και τις αναλύσεις και να παράσχουν ανατροφοδότηση σχετικά με τις ερμηνείες των ερευνητών για τις απαντήσεις τους, δηλαδή η επικύρωση από τους ερωτηθέντες, θα μπορούσε να είχε επιτρέψει την επαλήθευση ασυνεπειών, αμφισβητώντας τις υποθέσεις των ερευνητών και παρέχοντάς τους την ευκαιρία να αναλύσουν εκ νέου τα δεδομένα τους. Ωστόσο, αυτό θα απαιτούσε πολύ χρόνο και διαθεσιμότητα από τους επαγγελματίες, οι οποίοι παλεύουν με την έλλειψη χρόνου στην καθημερινή τους εργασία. Έτσι, σε μια προσπάθεια ελαχιστοποίησης της παρέμβασης της υποκειμενικότητας, ακολουθήθηκαν οι βασικές απαιτήσεις που ορίζονται από τη μεθοδολογία της θεμελιωμένης θεωρίας, δηλαδή η συνεχής χρήση της αναστοχαστικότητας που επέτρεψε στους ερευνητές να υιοθετήσουν μια κριτική στάση απέναντι στα δεδομένα [23,26]. Η σύνταξη υπομνημάτων και η συνεχής συζήτηση εντός της ερευνητικής ομάδας επέτρεψαν στους ερευνητές να γνωρίζουν και να αναγνωρίζουν τη συμβολή τους στην κατασκευή νοημάτων καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας.

Η παρούσα μελέτη συμβάλλει σε τεκμηριωμένη γνώση σχετικά με την κριτική σκέψη των δικαστών οικογενειακών δικαστηρίων σχετικά με την έννοια της προσωπικής ευθύνης και τις εκδηλώσεις της στη νομική πρακτική, η οποία μπορεί να είναι σχετική όχι μόνο με τις πρακτικές τους αλλά και με τη διασταύρωση μεταξύ νομικών και ψυχολογικών ή ψυχοκοινωνικών αντιδράσεων. Ένα κοινό όραμα μεταξύ των νομικών επαγγελματιών και μεταξύ των νομικών και ψυχοκοινωνικών επαγγελματιών αποτελεί σημαντικό βήμα προς την πρόληψη της κατάχρησης και της εσφαλμένης εφαρμογής της έννοιας της προσωπικής ευθύνης, βελτιώνοντας έτσι πιο ενημερωμένες και ολοκληρωμένες αξιολογήσεις, διαδικασίες νομικής λήψης αποφάσεων και συστάσεις για ψυχολογικές παρεμβάσεις.

4.4. Μελλοντικές Κατευθύνσεις

Αυτή η μελέτη επικεντρώνεται στην εννοιολογική κατανόηση του φαινομένου της οικογενειακής μέριμνας με βάση τις απόψεις των δικαστών οικογενειακών δικαστηρίων. Οι συγγραφείς αναγνωρίζουν τη σημασία της συνέχισης αυτής της ερευνητικής γραμμής, αναζητώντας συνδέσεις με διαδικασίες, αποφάσεις και γραμμές παρέμβασης του νομικού συστήματος. Όπως συζητήθηκε από τον Warshak [43], οι αξιολογητές και οι δικαστές που δεν λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες των νομικών προσώπων και τις αποξενωτικές διαδικασίες στις αξιολογήσεις τους είναι πιθανό να καταλήξουν σε ψευδή συμπεράσματα ή να κάνουν συστάσεις που δεν συνάδουν με το συμφέρον του παιδιού. Επιπλέον, οι ψευδώς θετικές αναγνωρίσεις της οικογενειακής μέριμνας σε υποθέσεις οικογενειακού δικαίου μπορεί να οδηγήσουν σε ανησυχίες σχετικά με τη χρήση της ή σε σκεπτικισμό σχετικά με την έννοια. Σύμφωνα με αυτή την ανησυχία, ένα χειρόγραφο σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας (συμπεριλαμβανομένης της διαδικασίας λήψης αποφάσεων και των βέλτιστων πρακτικών) στο πορτογαλικό νομικό σύστημα σε υποθέσεις οικογενειακής μέριμνας βρίσκεται υπό προετοιμασία.

Επιπλέον, διαφοροποιημένα δείγματα, ειδικά όσον αφορά τον επαγγελματικό ρόλο των συμμετεχόντων, θα μπορούσαν να αποτυπώσουν συμπληρωματικές και αλληλένδετες απόψεις για τη ΓΑ. Πρώτον, η συμμετοχή άλλων επαγγελματιών οικογενειακής δικαιοσύνης – π.χ. δικηγόρων· εισαγγελέων – θα συνέβαλε σε μια ακριβή χαρτογράφηση της ΓΑ. Δεύτερον, η μελέτη αυτών των διαδικασιών θα εμπλουτιζόταν από άλλους πληροφοριοδότες – π.χ. κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους· αξιολογητές επιμέλειας παιδιών· επόπτες επικοινωνίας γονέα-παιδιού -, οι οποίοι έχουν διαφορετικούς ρόλους στην παρέμβαση και έχουν πρόσβαση σε τμήματα του οικογενειακού ιστορικού που μπορεί να είναι σχετικά με την κατανόηση της δυναμικής της ΓΑ.

Τέλος, θα ήταν ενδιαφέρον να συνεχιστεί η μελέτη του φαινομένου διαπολιτισμικά, ιδίως με στόχο να προσδιοριστεί εάν νομικοί, κοινωνικοί ή πολιτισμικοί παράγοντες επηρεάζουν τις διαδικασίες που καλλιεργούν τη ΓΑ και τις αντιδράσεις σε αυτήν. Πέρα από τη συστηματοποίηση διαφορετικών νομικών συστημάτων σε όλο τον κόσμο – η οποία έχει αποτελέσει σημαντικό επίκεντρο της έρευνας (π.χ., βλέπε [4,8], για ανασκόπηση) – θα ήταν σημαντικό να διερευνηθεί πώς εκφράζεται το φαινόμενο, εάν τίθεται ως κοινωνικό πρόβλημα σύμφωνα με την πραγματικότητα των συμφραζομένων, εάν υπάρχουν μη αποκαλυφθέντα πρότυπα Φυσικής Προσέγγισης και άλλες πιθανές αντιδράσεις σύμφωνα με διαφορετικές χώρες και πολιτισμούς.

5. Συμπεράσματα

Οι διαδικασίες που χαρακτηρίζουν τη ΓΑ έχουν επανειλημμένα προκαλέσει επαγγελματίες από διαφορετικούς αλλά αλληλένδετους τομείς να εξετάσουν μια σύνθετη εικόνα των σχέσεων, των αλληλεπιδράσεων και της οικογενειακής δυναμικής γύρω από αυτό το φαινόμενο.

Η παρούσα μελέτη συμβάλλει σε ένα σχετικό βήμα προς μια βαθύτερη κατανόηση των απόψεων των νομικών επαγγελματιών σχετικά με τη ΓΑ. Αυτή η εις βάθος γνώση αποκαλύπτει σημεία τομής μεταξύ Ψυχολογίας και Δικαίου και, τελικά, προωθεί μια ολοκληρωμένη και ολοκληρωμένη συζήτηση σχετικά με τους παράγοντες και τα πλαίσια που επηρεάζουν. Οι συγγραφείς πιστεύουν ότι ο τομέας της Ψυχολογίας έχει πολλά να προσφέρει στους νομικούς επαγγελματίες, ιδίως στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων. Η αποφυγή του σχίσματος μεταξύ αυτών των δύο πεδίων θα μπορούσε να ευνοήσει πιο κατάλληλες δικαστικές αποφάσεις και θεραπευτικές παρεμβάσεις.

 

Ευχαριστίες

Αυτή η εργασία έλαβε εθνική χρηματοδότηση από το FCT–Fundação para a Ciência e a Tecnologia, I.P, μέσω του Ερευνητικού Κέντρου Ψυχολογικής Επιστήμης της Σχολής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Λισαβόνας (UIDB/04527/2020; UIDP/04527/2020).

Συνεισφορές Συγγραφέων

Όλοι οι συγγραφείς αυτού του χειρογράφου έχουν συμμετάσχει άμεσα στον σχεδιασμό, την εκτέλεση ή την ανάλυση της μελέτης. Σύλληψη ιδέας, μεθοδολογία, λογισμικό, επίσημη ανάλυση, διαχείριση έργου, T.M.M., I.N., L.C.F.· απόκτηση χρηματοδότησης, επιμέλεια δεδομένων, έρευνα, οπτικοποίηση, συγγραφή – προετοιμασία και επεξεργασία πρωτότυπου σχεδίου, T.M.M.· αξιολόγηση των ακόλουθων εκδόσεων του χειρογράφου και επίβλεψη, I.N, L.C.F.· Οι συγγραφείς έχουν συμφωνήσει να είναι συγγραφείς με την υποδεικνυόμενη σειρά. Όλοι οι συγγραφείς έχουν διαβάσει και συμφωνήσει με τη δημοσιευμένη έκδοση του χειρογράφου.

Δήλωση της Επιτροπής Θεσμικής Αναθεώρησης

Η μελέτη διεξήχθη σύμφωνα με τη Διακήρυξη του Ελσίνκι και οι συγγραφείς διαβεβαιώνουν ότι συμμορφώθηκαν με τις ηθικές αρχές της APA κατά τη διεξαγωγή της έρευνας που παρουσιάζεται σε αυτό το χειρόγραφο. Η ηθική έγκριση ελήφθη από την Επιτροπή Δεοντολογίας της Σχολής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Λισαβόνας, Πορτογαλία.

Δήλωση Ενημερωμένης Συγκατάθεσης

Ελήφθη γραπτή ενημερωμένη συγκατάθεση από όλα τα άτομα που συμμετείχαν στη μελέτη.

Σύγκρουση Συμφερόντων

Οι συγγραφείς δηλώνουν ότι δεν υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων.

Δήλωση Χρηματοδότησης

Η παρούσα έρευνα χρηματοδοτήθηκε από επιχορήγηση διδακτορικού, η οποία παρέχεται από το Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας (αριθμός επιχορήγησης BDUL/2017).

Υποσημειώσεις

Σημείωση Εκδότη: Το MDPI παραμένει ουδέτερο όσον αφορά τις αξιώσεις δικαιοδοσίας σε δημοσιευμένους χάρτες και θεσμικές συνεργασίες.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

• 1.Johnston J.R., Sullivan M.J. Parental Alienation: In Search of Common Ground For a More Differentiated Theory. Fam. Court Rev. 2020;58:270–292. doi: 10.1111/fcre.12472. [DOI] [Google Scholar]
• 2.Marques T., Narciso I., Ferreira L. Empirical research on parental alienation: A descriptive literature review. Child. Youth Serv. Rev. 2020;119:105572. doi: 10.1016/j.childyouth.2020.105572. [DOI] [Google Scholar]
• 3.Priolo-Filho S., Goldfarb D., Shestowsky D., Sampana J., Williams L.C.A., Goodman G.S. Judgments regarding parental alienation when parental hostility or child sexual abuse is alleged. J. Child Custody. 2019;15:302–329. doi: 10.1080/15379418.2018.1544531. [DOI] [Google Scholar]
• 4.Joshi A.S. Parental Alienation: An international perspective. In: Lorandos D., Bernet W., editors. Parental Alienation: Science and Law. Charles C Thomas, Publisher, Ltd.; Springfield, IL, USA: 2020. pp. 428–475. [Google Scholar]
• 5.Bernet W. Introduction to parental alienation. In: Lorandos D., Bernet W., editors. Parental Alienation: Science and Law. Charles C Thomas, Publisher, Ltd.; Springfield, IL, USA: 2020. pp. 5–43. [Google Scholar]
• 6.Lapierre S., Ladouceur P., Frenette M., Côté I. The legitimization and institutionalization of ‘parental alienation’ in the Province of Quebec. J. Soc. Welf. Fam. Law. 2020;42:30–44. doi: 10.1080/09649069.2019.1701922. [DOI] [Google Scholar]
• 7.Milchman M.S. Misogyny in New York custody decisions with parental alienation and child sexual abuse allegations. J. Child Custody. 2017;14:234–259. doi: 10.1080/15379418.2017.1416723. [DOI] [Google Scholar]
• 8.Lorandos D. Parental Alienation in U.S. Courts, 1985 to 2018. Fam. Court Rev. 2020;58:322–339. doi: 10.1111/fcre.12475. [DOI] [Google Scholar]
• 9.Feitor S.I. Alienação Parental sob a Perspetiva do Novo Regime Geral do Processo Tutelar Cível. Chiado Editora; Lisboa, Portugal: 2017. Parental Alienation from the Perspective of the New General Regime of the Civil Guardianship Process. [Google Scholar]
• 10.Centro de Estudos Judiciários, Jurisdição da família e das crianças O Fenómeno “Alienação Parental”: Mito(s) e Realidade(s). The “Parental Alienation” Phenomenon: Myth(s) and Reality(ies), 2018. [(accessed on 7 January 2022)]. Available online: http://www.cej.mj.pt/cej/recursos/ebooks/familia/eb_AlienacaoParental2018.pdf.
• 11.Bow J.N., Gould J.W., Flens J.R. Examining Parental Alienation in Child Custody Cases: A Survey of Mental Health and Legal Professionals. Am. J. Fam. Ther. 2009;37:127–145. doi: 10.1080/01926180801960658. [DOI] [Google Scholar]
• 12.Baker A.J.L. Knowledge and Attitudes About the Parental Alienation Syndrome: A Survey of Custody Evaluators. Am. J. Fam. Ther. 2007;35:1–19. doi: 10.1080/01926180600698368. [DOI] [Google Scholar]
• 13.Sanders L., Geffner R., Bucky S., Ribner N., Patino A.J. A Qualitative Study of Child Custody Evaluators’ Beliefs and Opinions. J. Child Custody. 2015;12:205–230. doi: 10.1080/15379418.2015.1120476. [DOI] [Google Scholar]
• 14.Spruijt E., Eikelenboom B., Harmeling J., Stokkers R., Kormos H. Parental Alienation Syndrome (PAS) in the Netherlands. Am. J. Fam. Ther. 2005;33:303–317. doi: 10.1080/01926180590962110. [DOI] [Google Scholar]
• 15.Rueda C.A. An Inter-Rater Reliability Study of Parental Alienation Syndrome. Am. J. Fam. Ther. 2004;32:391–403. doi: 10.1080/01926180490499864. [DOI] [Google Scholar]
• 16.Viljoen M., Van Rensburg E. Exploring the Lived Experiences of Psychologists Working With Parental Alienation Syndrome. J. Divorce Remarriage. 2014;55:253–275. doi: 10.1080/10502556.2014.901833. [DOI] [Google Scholar]
• 17.Gardner R.A. Parental Alienation Syndrome vs. Parental Alienation: Which Diagnosis Should Evaluators Use in Child-Custody Disputes? Am. J. Fam. Ther. 2002;30:93–115. doi: 10.1080/019261802753573821. [DOI] [Google Scholar]
• 18.Warshak R.A. Risks to Professionals Who Work With Troubled and Alienated Parent-Child Relationships. Am. J. Fam. Ther. 2016;44:111–128. doi: 10.1080/01926187.2016.1145084. [DOI] [Google Scholar]
• 19.Death J., Ferguson C., Burgess K. Parental alienation, coaching and the best interests of the child: Allegations of child sexual abuse in the Family Court of Australia. Child Abus. Negl. 2019;94:104045. doi: 10.1016/j.chiabu.2019.104045. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
• 20.Maturana S.-L.L., Matthewson M., Dwan C., Norris K. Characteristics and experiences of targeted parents of parental alienation from their own perspective: A systematic literature review. Aust. J. Psychol. 2018;71:83–91. doi: 10.1111/ajpy.12226. [DOI] [Google Scholar]
• 21.Templer K., Matthewon M., Haines J., Cox G. Recommendations for best practice in response to parental alienation: Findings from a systematic review. J. Fam. Ther. 2017;39:103–122. doi: 10.1111/1467-6427.12137. [DOI] [Google Scholar]
• 22.Mercer J. Examining Parental Alienation Treatments: Problems of Principles and Practices. Infant Ment. Health J. 2019;36:351–363. doi: 10.1007/s10560-019-00625-8. [DOI] [Google Scholar]
• 23.Charmaz K. Constructing Grounded Theory. Sage Publications; London, UK: 2006. [Google Scholar]
• 24.American Psychological Association Ethical principles of psychologists and code of conduct. Am. Psychol. 2002;57:1060–1073. doi: 10.1037/0003-066X.57.12.1060. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
• 25.American Psychological Association 2010 Amendments to the 2002 Ethical principles of psychologists and code of conduct. Am. Psychol. 2010;65:493. doi: 10.1037/a0020168. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
• 26.Denzin N., Lincoln Y. The SAGE Handbook of Qualitative Research. Sage Publications; Thousand Oaks, CA, USA: 2018. [Google Scholar]
• 27.Birks M., Mills J. Grounded Theory—A Practical Guide. Sage Publications; London, UK: 2011. [Google Scholar]
• 28.Daly K.J. Qualitative Methods for Family Studies & Human Development. Sage Publications; London, UK: 2007. [Google Scholar]
• 29.Milchman M.S., Geffner R., Meier J.S. Ideology and Rhetoric Replace Science and Reason in Some Parental Alienation Literature and Advocacy: A Critique. Fam. Court Rev. 2020;58:340–361. doi: 10.1111/fcre.12476. [DOI] [Google Scholar]
• 30.Pepiton M.B., Alvis L.J., Allen K., Logid G. Is Parental Alienation Disorder a Valid Concept? Not According to Scientific Evidence. A Review of Parental Alienation, DSM-5 and ICD-11 by William Bernet. J. Child Sex. Abus. 2012;21:244–253. doi: 10.1080/10538712.2011.628272. [DOI] [Google Scholar]
• 31.Bernet W. Parental alienation terminology and definitions—Appendix A. In: Lorandos D., Bernet W., editors. Parental Alienation: Science and Law. Charles C Thomas, Publisher, Ltd.; Springfield, IL, USA: 2020. pp. 547–554. [Google Scholar]
• 32.Gith E. The attitude of the Shari’a courts to parental alienation syndrome: Understanding the dynamics of the syndrome in Arab Society. J. Divorce Remarriage. 2013;54:537–549. doi: 10.1080/10502556.2013.828982. [DOI] [Google Scholar]
• 33.Kelly J.B., Johnston J.R. THE ALIENATED CHILD: A Reformulation of Parental Alienation Syndrome. Fam. Court Rev. 2005;39:249–266. doi: 10.1111/j.174-1617.2001.tb00609.x. [DOI] [Google Scholar]
• 34.Harman J.J., Matthewson M.L. Parental alienating behaviors. In: Lorandos D., Bernet W., editors. Parental Alienation: Science and Law. Charles C Thomas, Publisher, Ltd.; Springfield, IL, USA: 2020. pp. 82–141. [Google Scholar]
• 35.Harman J.J., Maniotes C.R., Grubb C. Power dynamics in families affected by parental alienation. Pers. Relationships. 2021;28:883–906. doi: 10.1111/pere.12392. [DOI] [Google Scholar]
• 36.Friedlander S., Walters M.G. When a child rejects a parent: Tailoring the intervention to fit the problem. Fam. Court Rev. 2010;48:98–111. doi: 10.1111/j.1744-1617.2009.01291.x. [DOI] [Google Scholar]
• 37.Baker A.J.L., Darnall D. Behaviors and Strategies Employed in Parental Alienation. J. Divorce Remarriage. 2006;45:97–124. doi: 10.1300/J087v45n01_06. [DOI] [Google Scholar]
• 38.Moné J.G., Biringen Z. Perceived Parent-Child Alienation. J. Divorce Remarriage. 2006;45:131–156. doi: 10.1300/J087v45n03_07. [DOI] [Google Scholar]
• 39.Lavadera A.L., Ferracuti S., Togliatti M.M. Parental Alienation Syndrome in Italian legal judgments: An exploratory study. Int. J. Law Psychiatry. 2012;35:334–342. doi: 10.1016/j.ijlp.2012.04.005. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
• 40.Garber B.D. Parental Alienation and the Dynamics of the Enmeshed Parent-Child Dyad: Adultification, Parentification, and Infantilization. Fam. Court Rev. 2011;49:322–335. doi: 10.1111/j.1744-1617.2011.01374.x. [DOI] [Google Scholar]
• 41.Walters M.G., Friedlander S. When a Child Rejects a Parent: Working With the Intractable Resist/Refuse Dynamic. Fam. Court Rev. 2016;54:424–445. doi: 10.1111/fcre.12238. [DOI] [Google Scholar]
• 42.Garber B.D. Dynamics, Not Diagnoses. Fam. Court Rev. 2020;58:368–370. doi: 10.1111/fcre.12492. [DOI] [Google Scholar]
• 43.Warshak R.A. When evaluators get it wrong: False positive IDs and parental alienation. Psychol. Public Policy Law. 2020;26:54–68. doi: 10.1037/law0000216. [DOI] [Google Scholar]