Αλεξιάννα Τσότσου, 20.10.2025
Όταν το ΕΔΔΑ καταδικάζει ένα κράτος, αυτό σημαίνει ότι η εθνική του Δικαιοσύνη δεν κατάφερε να προστατεύσει αποτελεσματικά τον πολίτη.
Από τις καθυστερήσεις στη Δικαιοσύνη μέχρι την προστασία της περιουσίας, η Ελλάδα μετράει πολλές καταδίκες στο Στρασβούργο. Υπάρχει ελπίδα ανατροπής αυτής της εικόνας;
Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων βρίσκεται στη δημόσια συζήτηση εδώ και μεγάλο χρονικό διάστημα στην Ελλάδα, στην οποία πλέον η γενικευμένη εντύπωση είναι ότι τόσο η Δικαιοσύνη όσο και ευρύτερα το κράτος δικαίου βρίσκονται σε συστηματική αποσύνθεση.
Αν και οπωσδήποτε είναι εξόχως προβληματικό το να διακατέχεται ο μέσος πολίτης μιας χώρας από αυτή την αίσθηση, αξίζει να δούμε αν αυτή όντως ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, τουλάχιστον με βάση τους αριθμούς και συγκριτικά με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
Στο σημείο αυτό να σημειώσουμε ότι η Ελλάδα δεν δεσμεύεται μόνο από το Σύνταγμά της και τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, αλλά και από την ΕΣΔΑ. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρώπη και δεσμεύει όλα τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Το όργανο που ελέγχει την εφαρμογή της είναι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), στο οποίο μπορεί να προσφύγει κάθε πολίτης, επιχείρηση ή φορέας, εφόσον έχει εξαντλήσει όλα τα διαθέσιμα ένδικα μέσα στη χώρα του και θεωρεί ότι το κράτος παραβίασε κάποιο δικαίωμά του.
Όταν λοιπόν το ΕΔΔΑ καταδικάζει ένα κράτος, αυτό σημαίνει ότι η εθνική του Δικαιοσύνη δεν κατάφερε να προστατεύσει αποτελεσματικά τον πολίτη και ότι παραβιάστηκε η ΕΣΔΑ σε θεμελιώδες επίπεδο. Ο αριθμός των καταδικών, λοιπόν, για μία χώρα αποτελεί έναν βασικό δείκτη για την πορεία του κράτους δικαίου και την προάσπιση των δικαιωμάτων του ατόμου.
Για την Ελλάδα, οι αριθμοί δείχνουν ότι οι καταδίκες είναι πολλές, όμως η θέση της απέχει από τις χειρότερες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ την τελευταία δεκαετία διαπιστώνεται μία – με διακυμάνσεις μεν αλλά υπαρκτή – πτώση στον αριθμό των καταδικών.
Πού βρίσκεται η Ελλάδα σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες;
Το 2024, η Ελλάδα βρέθηκε στην 9η θέση ανάμεσα στις 46 χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης, με 25 αποφάσεις που διαπίστωσαν τουλάχιστον μία παραβίαση της ΕΣΔΑ. Ήταν δηλαδή μπροστά από δεκάδες κράτη, αλλά πίσω από τις συνήθεις «πρωταθλήτριες» σε αριθμό καταδικαστικών αποφάσεων, όπως η Ρωσία, η Ουκρανία, η Τουρκία, αλλά και η Ιταλία και η Ρουμανία.
Αν περιορίσουμε τη σύγκριση μόνο στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η εικόνα γίνεται ακόμη πιο έντονη. Με 25 καταδίκες το 2024, η Ελλάδα κατατάσσεται περίπου στην 5η θέση μεταξύ των 27 κρατών μελών, πίσω μόνο από την Ιταλία, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία και την Πολωνία. Με λίγα λόγια, σε ενωσιακό επίπεδο, η χώρα μας βρίσκεται στην «πρώτη γραμμή» των κρατών που εξακολουθούν να συσσωρεύουν αποφάσεις παραβίασης.
Οι παραβιάσεις της ΕΣΔΑ: Τι σημαίνουν στην πράξη
Το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι, όμως, ο αριθμός των καταδικών, αλλά η επαναληπτική εμφάνισή τους. Με λίγα λόγια, η Ελλάδα καταλήγει συνεχώς να καταδικάζεται για τα ίδια θέματα, χωρίς καμία ορατή βελτίωση.
Τα άρθρα της ΕΣΔΑ, τα οποία το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κρίνει ότι παραβιάζονται συνεχώς, είναι:
- Άρθρο 6 ΕΣΔΑ – Δίκαιη Δίκη: Εδώ εντοπίζεται η πλειοψηφία των ελληνικών παραβιάσεων. Αφορά ζητήματα όπως υπερβολική διάρκεια δικών, καθυστερήσεις στην εκδίκαση, έλλειψη αιτιολογίας αποφάσεων ή παραβίαση της αρχής της ισότητας των διαδίκων.
- Άρθρο 5 – Δικαίωμα στην ελευθερία και ασφάλεια: Εδώ εντάσσονται υποθέσεις αυθαίρετης ή δυσανάλογης προσωρινής κράτησης, ή καθυστερήσεων στην πρόσβαση σε δικαστή. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μακρά κράτηση χωρίς σαφή αιτιολόγηση.
- Άρθρο 8 – Σεβασμός στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή: Αφορά περιπτώσεις παραβίασης του οικογενειακού ασύλου, προβλήματα με τις συνθήκες διαβίωσης ή περιορισμούς στην επικοινωνία γονέων με τα παιδιά τους. Μια διαφορά οικογενειακού δικαίου με αδικαιολόγητη καθυστέρηση στη ρύθμιση επικοινωνίας, για παράδειγμα, μπορεί να οδηγήσει σε τέτοια παραβίαση.
- Άρθρο 10 – Ελευθερία της έκφρασης: Καταδίκες έχουν προκύψει όταν τα εθνικά δικαστήρια επέβαλαν δυσανάλογες ποινές σε δημοσιογράφους ή μέσα ενημέρωσης, περιορίζοντας το δικαίωμα στον δημόσιο διάλογο.
- Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλο (ΠΠΠ 1) – Προστασία της περιουσίας: Πρόκειται για υποθέσεις που αφορούν υπέρμετρη φορολογική επιβάρυνση, απαλλοτριώσεις χωρίς αποζημίωση ή καθυστερήσεις στην καταβολή οφειλών του Δημοσίου. Έτσι, μια επιχείρηση που περιμένει επί χρόνια να εισπράξει οριστική δικαστική επιδίκαση μπορεί να καταλήξει να δικαιωθεί στο Στρασβούργο.
Η εικόνα, επομένως, που προκύπτει είναι αυτή που επανέρχεται συνεχώς στο δημόσιο διάλογο: Η καθυστέρηση της Δικαιοσύνης. Οι πολυετείς καθυστερήσεις στην εκδίκαση των δικών έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο την άμεση καταδίκη της χώρας για την παραβίαση του άρθρου 6 της ΕΣΔΑ για τη δίκαιη δίκη, αλλά οδηγεί και εμμέσως σε άλλες καταδίκες που αφορούν την προστασία της περιουσίας ή την προστασία της οικογενειακής ζωής.
Η τάση από το 2015: Πτωτική αλλά με ανησυχητικά σημάδια
Αξίζει, πάντως, να τονιστεί ότι την τελευταία δεκαετία παρατηρείται μια πτωτική πορεία στον αριθμό των παραβάσεων, αν και αυτή δεν μπορεί να μας εμπνεύσει την ελπίδα που θα θέλαμε. Και αυτό για αρκετούς λόγους.
Το 2015 οι καταδίκες της Ελλάδας ανέρχονταν στο ιδιαίτερα υψηλό νούμερο των 43 και μειώνονταν συνεχώς κάθε χρόνο, με το 2023 να αποτελεί την πιο θετική χρονιά με μόλις 16 καταδίκες. Ωστόσο, το 2024 οι καταδίκες ανήλθαν, όπως προαναφέρθηκε σε 25, οπότε διακρίνεται μια εκ νέου αυξητική τάση.
Το πρόβλημα, όμως, δεν είναι μόνο η επανεμφάνιση της αυξητικής τάσης, η οποία δεν γνωρίζουμε αν είναι ευκαιριακή ή αποτυπώνει μια εκ νέου υπαναχώρηση του κράτους δικαίου. Οπωσδήποτε, θα μπορούσε να είναι σημάδι ότι η ανθεκτικότητα των θεσμικών μεταρρυθμίσεων και η ικανότητα της ελληνικής Δικαιοσύνης να εναρμονιστεί με τα ευρωπαϊκά πρότυπα είναι χαμηλή.
Το πιο απογοητευτικό, όμως, είναι ότι πιθανώς η πτωτική τάση που επιτεύχθηκε τα προηγούμενα χρόνια δεν είναι καν αποτέλεσμα μιας βελτίωσης στους δείκτες προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά προσαρμογή στις συνθήκες που επικράτησαν στην Ελλάδα (αλλά και σε όλο τον κόσμο) τα προηγούμενα χρόνια.
Είναι δεδομένο ότι μέσα στην πανδημία μειώθηκαν κατακόρυφα οι προσφυγές των πολιτών στη Δικαιοσύνη, κάτι που οδήγησε στη συσσώρευση εκκρεμών δικών τα επόμενα χρόνια. Με λίγα λόγια, δεν έχουν ακόμη καταστεί αμετάκλητες οι δίκες των ετών 2020 και 2021, κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για την προσφυγή στο ΕΔΔΑ, οπότε δεν γνωρίζουμε πώς θα διαμορφωθεί το τοπίο και αν υπάρχει η δυναμική να επανέλθουμε στα απογοητευτικά νούμερα του 2015.
Το σίγουρο είναι ότι οι παραβιάσεις της Ελλάδας αφορούν κρίσιμους τομείς, κυρίως τη δίκαιη δίκη, που αποτελεί θεμέλιο του κράτους δικαίου. Αυτό δεν σημαίνει ότι η χώρα στερείται κράτους δικαίου, όπως συνθηματολογικά αναπαράγεται χωρίς πραγματική γνώση του τι θα σήμαινε ουσιαστικά η απουσία κράτους δικαίου, αλλά ότι εξακολουθεί να παρουσιάζει σοβαρές αδυναμίες στην εφαρμογή του, ειδικά στη Δικαιοσύνη.
Στη Δικαιοσύνη που, όπως γίνεται ξεκάθαρο, δεν αποτελεί απλώς μία συνιστώσα στη λειτουργία της Πολιτείας, αλλά επηρεάζει καθοριστικά κάθε τομέα της προσωπικής, συναλλακτικής και δημόσιας ζωής.