Όσλο, Νορβηγία, 5 & 6 Σεπτεμβρίου 2024 «Προωθώντας το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών»
Διεθνείς ερευνητές και ειδικοί συναντήθηκαν στο Όσλο της Νορβηγίας για να συζητήσουν νέες έρευνες, νομοθετικές μεταρρυθμίσεις και βέλτιστες πρακτικές για την πρόληψη της γονικής αποξένωσης και την επανασύνδεση των αποξενωμένων παιδιών με τους γονείς τους. Αναδείχθηκε ότι είναι μια σοβαρή πρόκληση για την σύγχρονη κοινωνία.
Στις περισσότερες χώρες, το 10%-30% όλων των παιδιών χάνει την επαφή με έναν γονέα. Κάποιοι λόγω έλλειψης ευθύνης και καλής γονικής μέριμνας, αλλά πολλοί λόγω γονικής αποξένωσης ή όπως το δηλώνει ο ΠΟΥ στο «πρόβλημα των σχέσεων γονέα-παιδιού». Αυτή μπορεί να είναι δευτερεύοντος, μεσαίου ή εκτεταμένου χαρακτήρα.
Το πρώτο διεθνές συνέδριο για τη γονική αποξένωση πραγματοποιήθηκε στην Ουάσιγκτον το 2017, στη συνέχεια στη Στοκχόλμη το 2018, στη Φιλαδέλφεια το 2019, στις Βρυξέλλες το 2021, στο Fort Collins, στο Κολοράντο το 2023 και τώρα φέτος στο Όσλο με 250 συμμετέχοντες από 20 χώρες.
«Έζησα αυτό το πολύ περίεργο συναίσθημα. Κάθισα και σε κοίταξα και ξαφνικά ήμουν 12 χρονών. Σκέφτηκα: «Αυτό είναι απίστευτο – τόσοι πολλοί ενήλικες, τόσοι πολλοί έξυπνοι άνθρωποι: δικαστές, δικηγόροι, ψυχολόγοι. Το παίρνουν αυτό θέμα τόσο σοβαρά». Ήμουν γεμάτος ζεστασιά, ένιωθα σαν μια θεραπευτική στιγμή που μπορούσα να σε ακούω να το αποδέχεσαι, να αναλαμβάνεις την ευθύνη, και απλώς σκεφτόμουν – η 12χρονη Χάνα σκεφτόταν – «Ουάου, αυτό είναι καταπληκτικό, και εγώ. Ελπίζω ότι πολλά παιδιά θα τα δουν όλα αυτά και το αποτέλεσμα».
Συμμετέχων στο συνέδριο, ως αποξενωμένο παιδί.
Το συνέδριο του 2024 χαρακτηρίστηκε από τους συμμετέχοντες ως μοναδικό, σημαντικό και εντυπωσιακό. Εδώ είναι μερικά από τα κύρια συμπεράσματα.
Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει αποφανθεί σε πολλές υποθέσεις γονικής αποξένωσης και αναφέρει ρητά τον όρο στις αποφάσεις του. Αυτό από μόνο του λέει πολλά. Το Δικαστήριο έχει επανειλημμένα τονίσει ότι τα κράτη μέλη έχουν υποχρεώσεις να προστατεύουν το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή βάσει του άρθρου 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Έτσι, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα κράτη παραβίασαν τις υποχρεώσεις τους παραμελώντας να επιβάλουν αποφάσεις που στοχεύουν στην αποκατάσταση της σχέσης μεταξύ γονέων και παιδιών. Οι αποφάσεις υπογραμμίζουν ότι τα κράτη πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη εφαρμόζοντας τα απαραίτητα μέτρα για τη διατήρηση των οικογενειακών δεσμών.
Ο Davíð Þór Björgvinsson (πρώην δικαστής στο Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) συζήτησε αυτά τα θέματα αλλά και την πολυπλοκότητα του δικαστικού συστήματος όσον αφορά τις υποθέσεις γονικής αποξένωσης. Σημείωσε ότι όσο περνάει ο καιρός, ενώ οι εκδικαζόμενες υποθέσεις καθυστερούν στο νομικό σύστημα, ο συναισθηματικός χωρισμός μεταξύ γονέα και παιδιού θα πρέπει να αποτελεί μεγάλη ανησυχία. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό οι εθνικές κυβερνήσεις να ενεργούν με μέτρα πρόληψης.
Ο Geir Kjell Andersland (δικηγόρος, Νορβηγία) πρόεδρος της πρόσφατης αντρικής επιτροπής του κοινοβουλίου στη Νορβηγία, έκανε μια παρουσίαση όπου συζήτησε τον τρόπο με τον οποίο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αντιμετωπίζει υποθέσεις γονικής αποξένωσης, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη το Άρθρο 8 της Σύμβασης. Τόνισε ότι οι κυβερνήσεις έχουν διπλή ευθύνη: να προστατεύουν τις οικογένειες από αδικαιολόγητες παρεμβάσεις αλλά και να διευκολύνουν τις επανενώσεις μεταξύ γονέων και παιδιών. Επισήμανε συγκεκριμένα ότι παρόλο που το συμφέρον του παιδιού είναι πρωταρχικής σημασίας, αυτό δεν πρέπει να παραβιάζει το δικαίωμα των γονέων να διατηρήσουν σχέση με τα παιδιά τους. Υπάρχει θετική ευθύνη για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τόσο των παιδιών όσο και των γονέων στην οικογενειακή ζωή.
Ο Jesper Lohse (πρόεδρος / MBA, Δανία) παρουσίασε συστάσεις για νομοθετικές μεταρρυθμίσεις με βάση μια υπόθεση εργασίας του Χάρβαρντ για το σύστημα οικογενειακών δικαστηρίων της Δανίας από την προοπτική της ηγεσίας. Μια έρευνα στην οποία έγινε ανάλυση διαδικασίας 750 υποθέσεων παιδιών, η οποία οδήγησε σε μερικές από τις κορυφαίες νομικές μεταρρυθμίσεις παγκοσμίως και έγινε επίσης μέρος του ψηφίσματος 2079 του Συμβουλίου της Ευρώπης για την ισότητα των φύλων. Το 2024 ένα νέο σχέδιο δράσης γονικής αποξένωσης για την περίοδο 2024-2027 ξεκίνησε από το κοινοβούλιο.
Η Camilla Bernt (δικηγόρος, Νορβηγία) συζήτησε τις νομικές προκλήσεις σε υποθέσεις γονικής αποξένωσης και τη σημασία της ανάπτυξης νόμων και ένδικων μέσων που προστατεύουν τα δικαιώματα των παιδιών. Επισήμανε ότι το τρέχον σύστημα στη Νορβηγία, όπως και σε πολλά άλλα μέρη, παλεύει με μεγάλη αβεβαιότητα και συχνά στερείται των απαραίτητων γνώσεων για τη λήψη των σωστών αποφάσεων που εξυπηρετούν καλύτερα τα συμφέροντα του παιδιού. Ζήτησε να αυξηθεί η εκπαίδευση των δικαστών και άλλων που εμπλέκονται σε αυτές τις υποθέσεις.
Ο William Bernet (καθηγητής ψυχολογίας, ΗΠΑ) συζήτησε το πολιτικό χάσμα στο πεδίο της γονικής αποξένωσης. Επισήμανε ότι αυτό το χάσμα μεταξύ των υποστηρικτών και των επικριτών των θεωριών γονικής αποξένωσης έχει εμποδίσει την έρευνα, την εκπαίδευση και την παρέμβαση. Ο Bernet τόνισε τη σημασία της συνεργασίας με τους επικριτές αυτής, σημειώνοντας ότι οι εποικοδομητικοί διάλογοι όχι μόνο θα αυξήσουν την κατανόηση του φαινομένου αλλά και θα βοηθήσουν τους επαγγελματίες του δικαίου και της ψυχικής υγείας να συνεργαστούν καλύτερα σε οικογενειακές υποθέσεις.
Ο Philip Marcus (πρώην δικαστής, Ισραήλ) παρουσίασε σαφείς προτάσεις για αλλαγές στον χειρισμό των οικογενειακών υποθέσεων. Επέκρινε ότι οι αντίδικοι στις διαφορές επιμέλειας συχνά συμβάλλουν σε αυξημένες συγκρούσεις και αποστάσεις μεταξύ του παιδιού και των δύο γονέων. Ζήτησε αλλαγές στην οργάνωση των δικαστηρίων, όπου η κοινή νομική και ψυχική επιμέλεια θα είναι ο βασικός πυλώνας και μεγαλύτερη έμφαση θα δοθεί σε διεπιστημονικές ομάδες με γνώση της ανάπτυξης του παιδιού και της ψυχικής υγείας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Ο Edward Kruk (καθηγητής κοινωνικής εργασίας, Καναδάς) συζήτησε τη σημασία της έγκαιρης παρέμβασης σε περιπτώσεις γονικής αποξένωσης. Επισήμανε ότι η έγκαιρη παρέμβαση σε τέτοιες περιπτώσεις είναι κλειδί για τη μείωση των επιπτώσεων στα παιδιά. Είπε μεταξύ άλλων: “Η γονική αποξένωση είναι σαν μια πληγή που επουλώνεται δύσκολα αν δεν αντιμετωπιστεί γρήγορα και συστηματικά. Αν δεν παρέμβουμε έγκαιρα, η συμπεριφορά εδραιώνεται και η ζημιά στα παιδιά αυξάνεται όσο περνάει ο καιρός”.
Η Marie-France Hirigoyen (γιατρός ψυχολογίας, Γαλλία) συζήτησε τις εσφαλμένες αντιλήψεις που σχετίζονται με τη γονική αποξένωση, όπου αυτό το πρόβλημα συχνά θεωρείται ως ειδικό για το φύλο. Επισήμανε ότι η γονική αποξένωση δεν δεσμεύεται από το φύλο και ότι τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες μπορούν να είναι θύτες ή θύματα της αποξένωσης. Ο Hirigoyen παρείχε μια σαφή ανάλυση του τρόπου με τον οποίο οι παραπλανητικές πληροφορίες σχετικά με αυτό το ζήτημα οδηγούν σε εσφαλμένες αντιλήψεις τόσο στην κοινωνία όσο και στο νομικό σύστημα.
Ο Pehr Granqvist (καθηγητής ψυχολογίας, Σουηδία) τόνισε ότι οι θεωρίες προσκόλλησης συχνά δεν χρησιμοποιούνται σωστά σε υποθέσεις κράτησης. Στην εισήγησή του “Attachment Goes to Court” συζήτησε ότι οι αναλύσεις προσκόλλησης δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για τη λήψη οριστικών νομικών αποφάσεων σχετικά με την επιμέλεια, αλλά πρέπει να καθοδηγούν την επιλογή των παρεμβάσεων που υποστηρίζουν το παιδί και την οικογένεια.
Ο Ben Hine (καθηγητής ψυχολογίας, Ηνωμένο Βασίλειο) παρουσίασε σημαντικά ευρήματα σχετικά με τις συμπεριφορές γονικής αποξένωσης, που έδειξαν ότι περίπου το 60% των συμμετεχόντων είχε βιώσει τέτοια συμπεριφορά, που συνδέεται με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας όπως η διαταραχή μετατραυματικού στρες και κατάθλιψη. Τόνισε την αναγκαιότητα υποστήριξης ψυχικής υγείας για όσους βιώνουν γονική αποξένωση ή/και προκαλούν γονική αποξένωση καθώς και νομοθετικές αλλαγές για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση αυτών των συμπεριφορών. Ανάλογα με τη χώρα 10-30 %, από τα παιδιά σήμερα δεν βλέπει κανέναν από τους γονείς. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε γονική συμπεριφορά και έλλειψη ευθύνης, αλλά η γονική αποξένωση είναι μια μεγάλη πρόκληση για τα παιδιά, τις οικογένειες και τις κοινωνίες.
Αρκετά σημαντικά συμπεράσματα και συστάσεις έχουν εντοπιστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Γονέων από τη διάσκεψη του 2024. Το πιο σημαντικό είναι ότι οι εθνικές κυβερνήσεις και αρχές στις περισσότερες χώρες πρέπει να τις αντιμετωπίσουν:
- Νέες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις που βασίζονται στο ψήφισμα 2079 του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Ισότητα και τη γονική μέριμνα.
- Προγράμματα πρόωρης γονικής άδειας και υποστήριξη και για τους δύο γονείς.
- Πρόληψη γονεϊκής συμπεριφοράς αποξένωσης με έγκαιρη παρέμβαση.
- Συνέπειες για γονική συμπεριφορά αποξένωσης και παραπληροφόρηση.
- Συνεκτίμηση του οικογενειακού κοινωνικού ιστορικού και του ιστορικού υγείας συμπεριλαμβανομένης διάγνωσης.
- Συνεντεύξεις παιδιών, άτομων επικοινωνίας και ομάδες υποστήριξης.
- Ομάδες υποστήριξης γονέων και νομική βοήθεια και για τους δύο γονείς σε περιπτώσεις γονικής αποξένωσης.
- Αυξημένη συνεργασία μεταξύ επαγγελματιών και αρχών.
- Εκπαίδευση επαγγελματιών σε θέματα γονικής αποξένωσης και χαμένων επαφών που σχετίζονται με παιδιά.
- Προγράμματα επανασύνδεσης παιδιών και γονιών.
- Ανεξαρτησία για τα επιδόματα πρόνοιας για τα παιδιά στους γονείς.
Η έλλειψη νομοθετικών μεταρρυθμίσεων, η κουλτούρα διαχείρισης της μη ανάληψης ευθυνών και η έλλειψη αναγνώρισης των συνεπειών της αποξένωσης, αλλά και η παραπληροφόρηση των γονέων αποτελούν βασική πρόκληση για την κοινωνία.
Το ισχύον οικογενειακό δίκαιο απλά δεν λειτουργεί στη σημερινή κοινωνία για τα παιδιά και τις οικογένειες, αλλά μπορεί να βρεθεί μια λύση. Είναι δυνατό όμως να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα με καλή ηγεσία και σύγχρονη νομοθεσία για τα παιδιά, τις οικογένειες και την κοινωνία.
«Ζούμε σε έναν κοινό γονεϊκό κόσμο με νόμο για την μονογονεϊκή οικογένεια»
Jesper Lohse, Nordic Fathers
Παγκόσμιος Οργανισμός Γονέων – www.worldparents.org