21/05/2025
Η Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών (ΕΣΔΙ) αποτελούσε ανέκαθεν έναν υψηλό στόχο για τους αποφοίτους νομικών σχολών που δεν ενδιαφέρονταν να ακολουθήσουν τον δρόμο της δικηγορίας. Ο διαγωνισμός εισαγωγής στην ΕΣΔΙ θεωρείται αυτή τη στιγμή ένας από τους δυσκολότερους εισαγωγικούς διαγωνισμούς στην Ελλάδα, απαιτώντας στοχοπροσήλωση, πλήρη αφοσίωση αλλά και καθοδήγηση από έμπειρους εισηγητές, για να μπορέσει ο υποψήφιος να οδηγηθεί στην επιτυχία.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, παρατηρείται μια κόπωση που αποτυπώνεται στο χαμηλό ποσοστό επιτυχίας. Πρόκειται για ένα πολυπαραγοντικό ζήτημα που οπωσδήποτε δεν σχετίζεται μόνο με πιθανή μείωση του ενδιαφέροντος για τη σταδιοδρομία ως δικαστικός λειτουργός, αλλά και με τις αυξανόμενες απαιτήσεις και τις δεξιότητες των υποψηφίων.
Το NB Daily συνομίλησε με εν ενεργεία δικαστές, διδάσκοντες στην ΕΣΔΙ, οι οποίοι όχι μόνο αποτυπώνουν την παρούσα κατάσταση με τον διαγωνισμό, αλλά και σκιαγραφούν την επόμενη ημέρα μετά την αποφοίτηση και τις απαιτήσεις με τις οποίες συνδέεται το δικαστικό λειτούργημα.
Τα κίνητρα των υποψηφίων για τη συμμετοχή τους σε έναν τόσο απαιτητικό διαγωνισμό
Σίγουρα, δεν υπάρχει ένα και μοναδικό κίνητρο πίσω από τη θέση ενός τόσο υψηλού στόχου από τον απόφοιτο νομικής. Οι υψηλές αποδοχές, το κύρος και η μονιμότητα είναι οπωσδήποτε ελκυστικά χαρακτηριστικά, ωστόσο το ζητούμενο θα έπρεπε να ήταν και η θέληση του υποψηφίου να αφοσιωθεί στη Δικαιοσύνη.
Όπως υπογραμμίζει ο Ιωάννης Βαλμαντώνης, Εφέτης, ο οποίος στην ΕΣΔΙ διδάσκει δικαστική δεοντολογία στους δικαστές της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης, «έχει επισημανθεί ότι μια μερίδα των υποψηφίων συμμετέχει στον εισαγωγικό διαγωνισμό της ΕΣΔΙ όχι με σκοπό να αφοσιωθεί στο χώρο της Δικαιοσύνης, αλλά στο πλαίσιο αναζήτησης μίας θέσης εργασίας με υψηλές αποδοχές (Αλικάκος/Κοσμίδης στην Εταιρεία Δικαστικών Μελετών, Συμβολή για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης). Αυτό έχει ως συνέπεια να ασκούν το δικαιοδοτικό τους έργο διεκπεραιωτικά και την ανάπτυξη μίας υπαλληλικής νοοτροπίας εξαιτίας της επαγγελματικής αποκατάστασης και της ιεραρχικής διάρθρωσης του δικαστικού σώματος.
«Ο μεγαλύτερος κίνδυνος σε ένα δημοκρατικό καθεστώς που απειλεί τους δικαστές είναι ο κίνδυνος της ρουτίνας, της γραφειοκρατικής αδιαφορίας και της ανώνυμης ανευθυνότητας.» Ιωάννης Βαλμαντώνης
«Για τον γραφειοκράτη δικαστή, οι διάδικοι παύουν να είναι άτομα ζωντανά και γίνονται αριθμοί, ετικέτες, δικογραφίες και φάκελοι που περικλείουν πολλά πρωτοκολλημένα έγγραφα».
Πώς, όμως, θα μπορούσε να καταπολεμηθεί μια τέτοια νοοτροπία και πώς συνδέεται με τον εισαγωγικό διαγωνισμό για την ΕΣΔΙ;
Σύμφωνα με τον Ι. Βαλμαντώνη, «προς την κατεύθυνση αυτή, πέραν από την προσπάθεια όλων των δασκάλων της ΕΣΔΙ για την καλλιέργεια ενός ανεξάρτητου φρονήματος, μπορεί να συμβάλλει η πρόταση ότι θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένδειξη μειωμένων ουσιαστικών προσόντων η κατ’ επανάληψη αποτυχία στον εισαγωγικό διαγωνισμό και να αποκλείεται η συμμετοχή του ίδιου υποψηφίου μετά την τρίτη αποτυχία (Φραγκάκης στην Εταιρεία Δικαστικών Μελετών, Συμβολή για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης)».
Έχει μειωθεί το ενδιαφέρον για την ΕΣΔΙ;
«Το ενδιαφέρον των νέων νομικών για την Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών παραμένει αμείωτο, λόγω του κύρους του λειτουργήματος και της εργασιακής ασφάλειας που παρέχει» τονίζει ο Αντώνης Αλαπάντας, Εφέτης, ΔΝ. Ωστόσο, παρά αυτή την αδιάλειπτη υψηλή συμμετοχή στον εισαγωγικό διαγωνισμό, υψηλό είναι και το ποσοστό αποτυχίας, με αποτέλεσμα σε ορισμένες χρονιές και για ορισμένες κατευθύνσεις να έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο των άγονων θέσεων.
Όπως εξηγεί ο Πέτρος Αλικάκος, Εφέτης, Πρόεδρος του Τριμελούς Συμβουλίου Διεύθυνσης του Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, «έχει διαπιστωθεί ότι στις εισαγωγικές εξετάσεις για την Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών (ΕΣΔΙ) καταγράφεται υψηλό ποσοστό αποτυχίας. Αποτέλεσμα αυτού του φαινομένου είναι ότι οι θέσεις προς κάλυψη των κενών λόγω συνταξιοδότησης των εν ενεργεία δικαστών μένουν άγονες. Περαιτέρω, το υψηλό ποσοστό αποτυχίας καταδεικνύει ότι οι εξετάσεις δεν διεξάγονται σε κλίμα έντονου ανταγωνισμού, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά τη γενική ποιότητα των επιτυχόντων.
Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης είναι εμφανείς και στη μετέπειτα πορεία ενός αριθμού δικαστών, οι οποίοι δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν με τον απαιτούμενο επαγγελματισμό στα καθήκοντά τους.
«Θεωρώ ότι η αιτία του φαινομένου εντοπίζεται στο ότι πολλοί απόφοιτοι των Νομικών Σχολών εμφανίζουν ανεπαρκή επιστημονική κατάρτιση και ελάχιστη εμπειρία από την δικαστηριακή πρακτική.» Πέτρος Αλικάκος. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί λυσιτελώς το πρόβλημα αυτό, απαιτείται κατ’ αρχάς ο επαναπροσδιορισμός των ακαδημαϊκών προγραμμάτων, των μεθόδων διδασκαλίας και γενικότερα ο εκ νέου σχεδιασμός της εκπαιδευτικής διαδικασίας στις νομικές σχολές. Σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσει, επίσης, η αναμόρφωση της πρακτικής άσκησης των υποψήφιων δικηγόρων με βάση ένα νέο πλαίσιο, το οποίο θα προκύπτει από την αγαστή συνεργασία μεταξύ δικηγορικών συλλόγων, νομικών σχολών και δικαστηρίων».
Η δικαστική εκπαίδευση στην Ελλάδα
Πάντως, όλοι συμφωνούν ότι, αφού οι επιτυχόντες ξεκινήσουν την εκπαίδευσή τους στη ΕΣΔΙ, το επίπεδο είναι υψηλό με έμφαση στην πρακτική κατάρτιση.
«Ο τρόπος διδασκαλίας στη Σχολή έχει πρακτικό χαρακτήρα, με τον χειρισμό δικογραφιών, τη χορήγηση υποδειγμάτων και την ενημέρωση στην πρόσφατη νομολογία. Διδάσκοντες είναι καθηγητές Πανεπιστημίων, έμπειροι δικαστές, εισαγγελείς και δικηγόροι. Με την τελευταία τροποποίηση του σχετικού νόμου αυξήθηκε ο χρόνος πρακτικής άσκησης των σπουδαστών στα Δικαστήρια και τις Εισαγγελίες (δεύτερο στάδιο εκπαίδευσης)» σημειώνει οΑ. Αλαπάντας.
Για ένα σύγχρονο πρόγραμμα σπουδών κάνει λόγο και ο Π. Αλικάκος, εξηγώντας όμως παράλληλα ότι πρέπει να δοθεί έμφαση και στη διαχείριση του δικαστικού χρόνου: «Το επίπεδο της δικαστικής εκπαίδευσης (κατάρτισης και επιμόρφωσης) στη χώρα μας είναι πολύ υψηλό. Η ΕΣΔι αποτελεί ενεργό μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δικαστικής Εκπαίδευσης (EJTN), στο οποίο μετέχουν 37 σχολές της Ευρωπαϊκής Ένωσης με επιπλέον 7 σχολές – παρατηρητές από χώρες προς ένταξη. Εφαρμόζεται σύγχρονο πρόγραμμα σπουδών με χρήση ψηφιακών εργαλείων και υφίστανται κύκλοι επιμόρφωσης των εν ενεργεία δικαστικών λειτουργών και των δικαστικών υπαλλήλων που καλύπτουν όλες τις επαγγελματικές ανάγκες.
Κατά την προσωπική μου άποψη, έμφαση πρέπει να δοθεί στη μεθοδολογία του δικαστικού έργου και στη διαχείριση του δικαστικού χρόνου. Η μεθοδολογία αφορά οπωσδήποτε τη μελέτη της δικογραφίας και τη σύνταξη της αποφάσεως, όπως και την διαχείριση του ακροατηρίου. Απαιτείται επίσης να εμπεδωθούν από τους/τις εκπαιδευόμενους/-ες δικαστικούς λειτουργούς ιδιαίτερα προσόντα, όπως ψυχική αντοχή και σθένος, ευστροφία και ικανότητα λογικής ανάλυσης, αντιμετώπιση δυσχερών καταστάσεων και φυσικά εκμάθηση των αρχών της δικαστικής δεοντολογίας (ακεραιότητα, ανεξαρτησία, αμεροληψία, ίση μεταχείριση, επιμέλεια, ευπρέπεια). Σε όλα τα προαναφερόμενα επιμέρους αντικείμενα πρέπει να ελέγχεται το επίπεδο ανταπόκρισης τόσο στις εισαγωγικές εξετάσεις, όσο και στη διάρκεια των σπουδών. Τελικά ο/η δικαστής πρέπει να διαθέτει ενσυναίσθηση, συνειδητότητα και πνεύμα συναδελφικής συνεργατικότητας».
Τι να περιμένει κανείς μετά τη σχολή: Υψηλές αποδοχές αλλά και υψηλές απαιτήσεις
«Οι απόφοιτοι της Σχολής διορίζονται ως Πάρεδροι για ένα έτος και κατόπιν προάγονται στο βαθμό του Πρωτοδίκη και του Αντεισαγγελέα Πρωτοδικών. Οι μεταθέσεις εξαρτώνται από το οργανικά κενά κάθε δικαστηρίου, τις δηλώσεις των ενδιαφερομένων και την επετηρίδα και γίνονται καταρχήν κατόπιν αιτήσεως του ενδιαφερομένου. Ο μισθός είναι υψηλός σε σχέση με τα δεδομένα του Ελληνικού Δημοσίου και αυξάνεται με τα χρόνια υπηρεσίας και τον βαθμό» εξηγεί οΑ. Αλαπάντας.
Πέρα, όμως, από τις πρακτικές πτυχές του δικαστικού λειτουργήματος, η ουσία είναι ότι αυτό συνδέεται με μια ολόκληρη στάση ζωής ή όπως το θέτει ο Ι. Βαλμαντώνης, το να είσαι δικαστής σημαίνει ότι είσαι δικαστής όλη μέρα: «Ο δικαστής οφείλει να διατηρεί μια στάση ζωής πιο αυστηρή και περιορισμένη από αυτή των υπόλοιπων ανθρώπων, διότι αποτελεί αντικείμενο διαρκούς δημόσιου ελέγχου και σχολίων. Ως εκ τούτου πρέπει να αποδεχτεί έναν περιορισμό στις δραστηριότητές του, που μπορεί να θεωρηθεί ως επαχθής σε έναν κοινό πολίτη (βλ. αρ. 114 των ερμηνευτικών σχολίων των αρχών Bangalore). Για το λόγο αυτό, εισερχόμενος στο δικαστικό σώμα, αν και δεν απεμπολεί το δικαίωμα έκφρασης, οφείλει να επιδεικνύει αυτοσυγκράτηση και διακριτικότητα κατά την έκφραση των απόψεων του. Το να είσαι δικαστής σημαίνει ότι είσαι δικαστής όλη μέρα, σε δημόσιες και ιδιωτικές περιστάσεις».
Γραφειοκρατικό πρότυπο και ιεραρχική δομή στη σταδιοδρομία των δικαστών
Η σταδιοδρομία και η ανέλιξη, πάντως, των δικαστικών λειτουργών ακολουθεί μια αυστηρή ιεραρχική δομή, η οποία περιλαμβάνει συνεχή αξιολόγηση, όμως κατά τον Ι. Βαλμαντώνη, τους καθιστά επιρρεπείς στην επιρροή διαφόρων παραγόντων και δεν προσαρμόζεται στον σύγχρονο ρόλο του δικαστικού: «Τα δικαστικά συστήματα της ηπειρωτικής Ευρώπης, που ακολουθούν το γραφειοκρατικό πρότυπο, όπως η χώρα μας, χαρακτηρίζονται από μια ιεραρχική δομή, στο πλαίσιο της οποίας σταδιοδρομούν και προάγονται οι δικαστές. Κάθε δικαστικός λειτουργός κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του καταλαμβάνει μια σειρά από θέσεις διαφόρων καθηκόντων, υφιστάμενος συνεχείς ελέγχους και αξιολογήσεις του έργου του, από τους βαθμολογικά ανώτερους δικαστικούς λειτουργούς. Η ανάγκη για επαγγελματική καταξίωση τον κάνει ευάλωτο στις επιρροές των αρμοδίων παραγόντων, από τους οποίους εξαρτάται η υλοποίηση των φιλοδοξιών του, που ενθαρρύνονται με το σύστημα των προαγωγών.
Στις χώρες του ηπειρωτικού νότου, η επιρροή της εκτελεστικής εξουσίας ασκούνταν κυρίως μέσω των ανώτατων δικαστικών λειτουργών, που συνήθως διορίζονταν από την Κυβέρνηση, και οι οποίοι, μέσω της ιεραρχικής δομής, διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στη σταδιοδρομία των συναδέλφων των κατώτερων βαθμίδων. Η ιεραρχική δομή της δικαιοσύνης είναι συναφής με το ρόλο του δικαστή «υπηρέτη του νόμου», αλλά δεν προσαρμόζεται με το σύγχρονο ρόλο του «εγγυητή των συνταγματικών δικαιωμάτων».
Για τους λόγους αυτούς, αναπτύχθηκε στο διεθνή χώρο μια νέα έννοια, εκείνη της διακυβέρνησης (governance) της δικαιοσύνης, στην οποία εμφανίζονται μορφές διοίκησης και σύμπραξης, διαφορετικές από τη συμπαγή ιεραρχική δομή. Οι φορείς που κρίνουν τη σταδιοδρομία των δικαστών και τον πειθαρχικό έλεγχο των δικαστών, συγκροτούνται πλέον στην Ευρώπη κατά μεγάλο μέρος από δικαστές των μεσαίων και κατώτερων βαθμίδων που εκλέγονται από τους συναδέλφους τους, προς ενίσχυση της εσωτερικής διάστασης της δικαστικής ανεξαρτησίας έναντι της δικαστικής ιεραρχίας, αλλά και από εξωδικαστικά μέλη, προκειμένου να αποφεύγονται φαινόμενα δικαστικής στεγανοποίησης και η δικαστική λειτουργία να αποδίδει λογαριασμό στην κοινωνία (βλ. άρθρο 13 της Magna Carta των δικαστών)».
Η δικαστική ανεξαρτησία
Μία από τις βασικότερες ιδιότητες που πρέπει να διαθέτει ο δικαστής είναι η δικαστική ανεξαρτησία, η οποία αποκτά ένα ευρύ και ιδιαίτερο νόημα στη σύγχρονη εποχή. «Απαραίτητη είναι η ανεξαρτησία έναντι της κοινής γνώμης, των μέσων μαζικής ενημέρωσης και διαφόρων ομάδων πίεσης (βλ. σημ. Ι,2 του Χάρτη Δεοντολογίας των Δικαστικών και Εισαγγελικών Λειτουργών). Ο δικαστής παραμένει ανεπηρέαστος από πιθανές επιπτώσεις της δημοσιότητας, είτε ευνοϊκές είτε δυσμενείς, έχοντας ωστόσο επίγνωση των συνεπειών που οι αποφάσεις του μπορεί να έχουν τόσο σε προσωπικό επίπεδο για τους διαδίκους όσο και αναφορικά με ζητήματα γενικότερου ενδιαφέροντος. Ακόμη και στην περίπτωση που ο δικαστής χειρίζεται μια υπόθεση με έντονο δημόσιο ενδιαφέρον, με συνέπεια να βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα, οφείλει να είναι απρόσβλητος από τις επιπτώσεις αυτής της δημοσιότητας. Δεν πρέπει λοιπόν να επηρεάζεται από κομματικά συμφέροντα, δημόσια κατακραυγή ή από το φόβο της κριτικής (βλ. αρ. 28 των ερμηνευτικών σχολίων των αρχών Bangalore).
Είναι προτιμότερη, από άποψη δικαστικής ανεξαρτησίας, μια εσφαλμένη δικαστική απόφαση που συνιστά προϊόν της κατά συνείδηση αμερόληπτης κρίσης του δικαστή, παρά μια ορθή απόφαση η οποία είναι προϊόν παντοειδών, εμφανών ή αφανών επιδράσεων, παρεμβάσεων ή υποδείξεων οποιωνδήποτε τρίτων» επισημαίνει ο Ι. Βαλμαντώνης.
Δικαστική κατάρτιση και επιμόρφωση
Η ΕΣΔΙ, πάντως, λειτουργεί όχι μόνο ως μια σχολή, αλλά ως ένας φάρος επιμόρφωσης του νομικού κόσμου, έχοντας πλέον εντάξει και τους δικαστικούς υπαλλήλους, ενώ υπάρχουν συζητήσεις και για τη λειτουργία της ως επιμορφωτικού φορέα για τους δικηγόρους.
«Η κατάρτιση και επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών αποτελεί ευρωπαϊκό και διεθνές κεκτημένο της τελευταίας τεσσαρακονταετίας. H EΣΔι (1994) αποτελεί το μοναδικό φορέα κατάρτισης και επιμόρφωσης των δικαστικών λειτουργών όλων των δικαιοδοσιών. Μάλιστα η προσθήκη της κατεύθυνσης (κατάρτισης και επιμόρφωσης) των δικαστικών υπαλλήλων πριν δύο χρόνια δικαιολογεί τη μετονομασία της ΕΣΔι από «Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών» σε «Εθνική Σχολή Δικαιοσύνης».
Στο πλαίσιο αυτό μπορεί να ενταχθεί και ο δικηγορικός κλάδος. Έχω αρθρογραφήσει ήδη από το 2015 στο περιοδικό του Διεθνούς Οργανισμού Δικαστικής Εκπαίδευσης (International Organization of Judicial Training) σχετικά με το ότι η Σχολή μπορεί να αποτελέσει χώρο κατάρτισης και επιμόρφωσης υποψήφιων δικηγόρων και των εν ενεργεία δικηγόρων αντίστοιχα. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται μια ολιστική προσέγγιση της κατάρτισης και επιμόρφωσης των επαγγελματιών του δικαίου στη χώρα μας. Τα πλεονεκτήματα είναι πολλά. Αναβαθμίζεται η πρακτική άσκηση των δικηγόρων με στόχο και την αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεπαρκούς επιστημονικής κατάρτισης, αλλά και τίθενται οι βάσεις για αγαστή συνεργασία στο χώρο των δικαστηρίων των υπηρετούντων στους επαγγελματικούς κλάδους του δικαίου, όταν οι εκπαιδευόμενοι εισέλθουν στον εργασιακό βίο. Η ώσμωση που θα έχει δημιουργηθεί θα είναι καταλυτική» κλείνει την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση ο Π. Αλικάκος.